1 Willem F. van Eekelen
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
105
istisna edən siyasi islahatlar tələb edirdi 86 . 2005 -ci ilin İyununda spesifik olaraq polis, təhlükəsizlik xidmətləri və sərhəd gözətçiləri üzərində demokratik nəzarətə çağıran və ”Üzv ölkələrin təhlükəsizlik sektorunda demokratik nəzarət” adlanan tövsiyə Avropa Şurası Parlament Assambleyası qarşısına qoyuldu 87 . ATƏT 1994- cü ildə Təhlükəsizliyin Hərbi-Siyasi Aspektləri üzrə Davranış Kodek- sini qəbul etməklə bu günə qədər hamıdan uzağa getmişdir. Davranış Kodeksinə “hər- bi, yarı-hərbi və daxili təhlükəsizlik qüvvələri və həmçinin, gizli xidmətlər və polis üzərində demokratik siyasi hakimiyyət” haqqında ən yenilikçi maddələr daxildir 88 . Bu
“hüquqi məcburi” alət təhlükəsizlik sektoru üzərində demokrtaik idarəçiliyin məzmu- nu haqqında yeganə sənəddir. Onun VII və VIII bölmələri,müdafiə fəaliyyəti üzərində demokratik nəzarətin əsas hissələrini müəyyən edir və onlar aşağıdakılardır:
• Bütün hallarda demokratik konstitusyon mülki hakimiyyətin hərbi haki- miyyət üzərində aliliyi; • Silahlı qüvvələrin beynəlxalq humanitar qanunun norma və göstərişlərinə tabeçiliyi; • Silahlı qüvvələrin şəxsi heyəti tərəfindən,insan hüquqlarına və köklü azad- lıqlara hörmət; və • Qanunçuluğa riayət edilməsi ehtiyacı ilə daxildə güc işlədilməsinin ölçülü- yü və insan hüquqlarının dinc və qanuni surətdə ifadə olunmasının məhdudlaşdırıl- masına yönələn güc işlədilməsinin qadağan edilməsi və ya insanların fərdi və kol- lektiv kimliklərindən məhrum edilməsinin qadağan edilməsi 89 . Müdafiə fəaliyyətləri üzərində vahid demokratik hakimiyyət modelinin və ya bu modelin aydın tərifinin olmamasına baxmayaraq, ən yaxşı “təcrübələr toplusunu” və ümumi prinsipləri nümunə gətirmək olar. 2000 -ci ildə Böyük Britaniya Beynəl- xalq İnkişaf Agentliyinn dərc etdiyi hesabatın əsasında, BMT İnsan İnkişafı Hesa- batı 2002 müdafiə fəaliyyətlərinin demokratik idarəçiliyinin həlledici prinsiplərini aşağıdakı kimi cəmləşdirmişdir:
86 Bax: həmçinin, ‘EU Backs Turkish Curbs on Power of Military’, Financial Times, 30 July 2003. 87 Bu təklif Silahlı Qüvvələr üzərində Demokratik Nəzarət üzrə Cenevrə Mərkəzinin işlərinə isnad edir. Bax Avropa Şurası Parlament Assambleyası, Tövsiyə Layihəsi(AS/Pol(2005)15 of 22 April 2005). 88 Quoted from Y.-V. Ghébali, The OSCE Code of Conduct on Politico-Military Aspects of Security (3 December 1994): A Paragraph-by-Paragraph Commentary on Sections VII and VIII (Democratic Control and Use of Armed Forces), DCAF Document No. 3, Geneva Centre for the Democratic Control of Armed Forces, Geneva, March 2003, p. 17. 89 Bax: Ghébali, The OSCE Code of Conduct. 106
• Həlledici təhlükəsizlik məsələlərində son qərar seçilmiş hakimiyyət nüma- yəndələrinin əlində olmalıdır; • Təhlükəsizlik təşkilatları beynəlxalq hüquq və Konstitusiya əsasında hərə- kət etməli və insan hüquqlarına hörmət etməlidir; • Təhlükəsizlik planlaşdırması və resursları ilə bağlı informasiyalar həm hö- kümət daxilində, həm də ictimaiyyətə geniş şəkildə əlçatan olmalıdır. Təhlükəsiz- lik,çoxtərəfli,intizamlı yanaşma hesabına idarə olunmalıdır. Bu o deməkdir ki, təh- lükəsizlik qüvvələri hökümətin digər hissələri kimi, ictimai sektor idarəetməsinin eyni prinsiplərinə,milli təhlükəsizliyə aid məsələlərin gizliliyini tənzimləyərək tabe olmalıdır; • Mülki-hərbi münasibətlər mülki hakimiyyət ilə hərbi qüvvələr arasında düzgün ifadə olunmuş hakimiyyət ierarxiyası üzərində, mülki hakimiyyət və müda- fiə qüvvələri arasında qarşılıqlı hüquqlar və öhdəliklər üzərində və vətəndaş cəmiy- yəti təşkilatları ilə şəffaflıq və insan hüquqlarına hörmət əsasında qurulmalıdır: • Mülki hakimiyyətlər təhlükəsizlik qüvvələrinin əməliyyatları və maliyyə- ləşdirilməsi üzərində siyasi nəzarət aparmaq iqtidarında olmalıdır; • Təhlükəsizlik qüvvələrini müşahidə etmək üçün və təhlükəsizlik siyasəti üzrə siyasi müzakirələrə konstruktiv töhvə vermək üçün vətəndaş cəmiyyətinin va- sitələri və imkanları olmalıdır; • Təhlükəsizlik qüvvələrinin şəxsi heyəti öz işlərini peşəkar səviyyədə gör- mələri üçün təlim keçməli və qadınlar və azlıqlar da daxil olmaqla cəmiyyətin rən- garəngliyini əks etdirməlidir; • Siyasətçilər regional və yerli sülhü təlqin etməyə önəm verməlidirlər 90 . Mürəkkəb olsa da,demokratik nəzarətin bu həlledici prinsiplərinə nail olmaq mümkündür və bu baş verərsə,o zaman,həm ölkə və həm də beynəlxalq sabitliyə qarşılıqlı inam yaradıcı tədbirlər kimi töhvə verər.Lakin,müdafiə fəaliyyətləri üçün, o cümlədən, güc işlətmək qərarları daha çox beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən veril- diyindən,hər bir üzv ölkənin hökümətini nəzarətdə saxlamaq, o ölkənin parlamen- tindən asılı olacaqdır. Silahlı qüvvələrin, BMT,NATO və AB-nin və xüsusi yara- dılmış koalisiyaların rəhbərliyi altında baş verən sülhu dəstəkləyən əməliyyatlarda demokratik cavabdehliyini təmin etmək üçün parlamentin rolu 91 xüsusilə vacibdir. 90 UNDP, Human Development Report 2002, p. 90. See also UK Department for International Development, Security Sector Reform and the Management of Military Expenditure, 2004, p. 46. 91 Sülhü dəstəkləyən əməliyyatlar termini bütün sülhü saxlayan və yaradan əməliyyatlar üçün ümumi termin kimi işlədilir.Bax: H. Born, and H. Hänggi, ‘Governing the Use of Force under International Auspices: Deficits in Parliamentary Accountability’, in SIPRI Yearbook, Armaments, Disarmament and International Security, Oxford University Press, 2005. Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|