1 Willem F. van Eekelen
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
122
Fransada sülhə dəstək əməliyyatları icra orqanının məsələsidir və burada parla- ment məhdud rol oynayır. 1958-ci il Fransa Konstitusiyasına görə, Fransa xaricinə göndəriləcək qüvvələrlə bağlı ilkin parlament icazəsi proseduru nəzərdə tutulma- yıb
111 . Buna baxmayaraq, qüvvələrin xaricə göndərilməsini nəzərdə tutan beynəl- xalq sazişlər parlamentə göndərilməlidir 112
. Fransa parlamenti Müdafiə Komitəsi- nin hesabatına görə,1990-cı illər ərzində, 1991- ci ildəki Körfəz savaşı istisna ol- maqla, Fransa prezidenti Yuqoslaviyaya( UNPROFOR, IFOR və SFOR), Albani- yaya ( Alba əməliyyatı,1997) və həmçinin Kosovoya( İttifaq qüvvələri və KFOR) qüvvələr göndərmək üçün parlamentdən ilkin səahiyyət istəməmişdir və onların ha- mısı icra orqanı tərəfindən, parlamentin verilən qərara heç bir fikri olmadan, yerinə yetirilmişdir 113
. Hətta parlamentin sülhü dəstəkləyən əməliyyatlara nəzarət etmək üçün konstitu- siya və ganuni səlahiyyətləri olmadığı hallarda, parlament SDƏ-ın büdcəsinə nəza- rət vasitəsilə SDƏ-nin fəaliyyətini izləyə bilər(məsələn,İsveçrə). Çox parlamentlər, Türkiyə,Kanada,Fransa və Polşa istisna olmaqla SDƏ-nin büdcələrini müzakirə,bə- yənmə və rədd etmə səlahiyyətlərinə malikdirlər və ona görə də onlar maliyyəni durduraraq öz hökümətlərinin xaricə hərbi qüvvə göndərmə qərarlarını durdura bi- lirlər. Bu hal, məsələn,ABŞ hərbi kontingeni ilə bağlı, BMT-nin Somalidə SDƏ-ı zamanı baş vermişdir. 1993- cü ildə ilk itkilər baş verdikdən sonra, ABŞ Konqresi ABŞ qüvvələrinin SDƏ-ı üçün maliyyəsini durdurdu və ondan sonra qüvvələr 1994- cü ildə geri çağırıldı 114
. ABŞ Senatının belə güclü olmasının səbəblərindən biri pul kisəsinin gücünün hesabınadır. Həm Nümayəndələr Palatası, həm də Senat büdcə üzərində çox uzağa gedən nəzarətə malikdir. Həm Senatın özü, həm də Senatın Silahlı Qüvvələr üzrə Komitəsi “pul kisəsinin gücü hesabına missiyaların qarşısını ala bilər,şərt qoya bu- lər və ya missiyada iştirakı əngəlləyə bilər” 115 . Lakin, ümumiyyətlə desək, pul kisə- si,konstitusiya səlahiyyətləri olmasa, ilkin icazə üçün bir şey edə bilmir. Qoşunlar SDƏ-ı üçün xaricə göndərildikdən sonra,onların erkən geri çağırılması problemə çevrilir. Bu cür addım SDƏ-nı təhlükə altına qoyur və ya qoşun göndərən ölkənin
111 F. Lamy, Le Contrôle Parlementaire des Opérations Extérieures, Rapport 2237, Onzième Legislature, Paris, 2000. 112
French Constitution, 1958, Article 53. 113
Lamy,op cit. 114
L. F. Damrosch, ‘The Interface of National Constitutional Systems with International Law and Institutions on Using Military Forces: Changing Trends in Executive and Legislative Powers’, in C. Ku and H. Jacobsen (eds.), Democratic Accountability and the Use of Military
115
Senatın Silahlı Qüvvələr üzrə Komitəsinin əməkdaşının fikirləri, 2002.
123
beynəlxalq aləmdə adına zərər vurur və həmçinin sülh əməliyyatında iştirak edən digər daha zəif ölkələri fəlakətli vəziyyətə gətirir. Xaricə qüvvə gondərmək qərarı verildikdən sonra, missiyanın mandatını və büdcəsini müəyyən edəndən sonra, çox az ölkənin parlamenti həmin missiyanın əməliyyat məsələləri üzərində müəyyən dərəcədə nəzarət etməyi davam etdirir- lər,məsələn, sahədə təmasa girmək qaydaları,idarəetmə sistemi və risk qiymətlən- dirmələrı ilə əlaqədar məsələləri. Sadəcə Danimarka, Almaniya, Niderlandiya və ABŞ bü cür əməliyyat məsələlərində hər hansı nəzarətə malikdirlər. Analizlərə gö- rə, bu ölkələr qoşunların xaricə gondərilməsini ilkin qəbul etməkdən başlamış,qo- şunlar xaricdə olanda onları ziyarət etmək hüququna qədər başlıca səlahiyyətlərə malikdirlər.Missiyanın xaricdə hansi müddətdə qalması,büdcə ayıranların səlahiy- yətindən birbaşa asılıdır. Məsələn,missiyanın müddəti ilə bağlı qərarları verən öl- kələrin parlamentlərinin,həmçinin,büdcə ayırmaq səlahiyyətləri də vardır. Lakin bu səlahiyyətlər əks istiqamətdə işləmir. İstisna olaraq,İsveçrə parlamentinin missiya- nın mandatını müəyyən etmək səlahiyyəti yoxdur,başqa bütün ölkələr missiyanın müddətini müəyyən etdikləri kimi,missyanın mandatını və büdcəsini də müəyyən edirlər. Sonda , bütün baxdığimız ölkələr üçün xaricdə sülh missiysında olan qüvvələri ziyarət etmək ümumi xarakter daşıyır. Türkiyədən başqa,başqa ölkələrdə Parlamen- tin Müdafiə Komitəsinin üzvləri və ya bütün parlamentarlar bu hüquqa malikdirlər.
Hərbi alqı-satqı,istənilən təhlükəsizlik siyasətini qurub və həyata keçirmək ardı- cıllığı üçün mühüm addımdır. Alqı-satqı qərarlarının doğru istiqamətdə getməsinin təmin edilməsində və yanlış istiqamət və ya pozuntular ortaya çıxırsa onları düzəl- tməklə,parlamentlər əhəmiyyətli rol oynayır. Bu halda parlamentlər, hazırlıq mər- hələsindən başlayaraq, alqı- satqı dönəminin özü və sonra və proqramın həyat döv- rü də daxil olmaqla bütün alqı-satqı prosesinə cəlb olunacaqlar. Parlamentin ava- danlıq,mallar,silah və sursatın və xidmətlərin alınmasında hər hansı səlahiyyətləri- nin müəyyən edilməsi baxılan bu ölkələrdə ölkə-ölkə dəyişən məsələdir. Lakin, al- qı-satqıya tətbiq edilə biləcək bir neçə əhəmiyyətli prinsiplər ayırd edilmişdir və bu səbəbdən onlar bütün ölkələrdə lazımlıdır 116
. • Öncədən görmə: müstəsna təcili hallar istisna olmaqla, bütün qə- rarlar gələcək tələbatlar əsasında verilməlidir;
116
View’ in D emocratic Oversight of the Security Sector: Turkey and the World, DCAF and TESEV Series in Security Sector Studies, No. 1, Istanbul: TESEV, 2005.Available at: http://www.dcaf.ch/_docs/DemOversight_Turkey/Faupin%20English.pdf
Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|