1 Willem F. van Eekelen

 

141

•  Yurisdiksiya ilə bağlı münaqişələri həll etməklə və Avropa Hüquqi 

Şəbəkəsi (European Judicial Network) ilə yaxın əməkdaşlıq etməklə, hüqu-

qi əməkdaşlığın gücləndirilməsi. 

 

Avropa Birliyi qanunları, həmçinin Avropa Parlamentinin və üzv ölkələrin par-

lamentlərinin Eurojust-ın fəaliyyətlərini qiymətləndirilməsinə  cəlb olunmaq üçün 

tədbirlər müəyyən etməlidir.   

AB Konstitusiyası, Eurojust  yanında Avropa İctimai Prokurorluq Offisi təsis 

edilməsi üçün imkan verir. Bunu etmək üçün, AB-nin Şurası Avropa Parlamentinin 

razılığını aldıqdan sonra yekdilliklə hərəkərt etməlidir. Yeni ofis AB Konstitusiya-

sını hazırlayan Konvensiya tərəfindən gərgin müzakirə olunmuşdur. Xüsusilə  də 

anqlo-sakson ölkələri özlərinin ümumi hüquq sistemi və  məhkəmə qaydaları ilə 

çox həvəssiz idilər. Onların narahatçılığı görünür əsassızdır,digər tərəfdən,çünki 

çox ehtimalla prokuror iş açdığı ölkənin cinayət prosessual məcəlləsinə hörmətlə 

yanaşacaq. Yeni III-175 Maddəsi onun səlahiyyətlərini ”Birliyin maliyyə maraqla-

rına təsir edən cinayətlərə qarşı mübarizə” ilə  məhdudlaşdırır, lakin ölkələrarası 

miqyasda baş verən ağır cinayətlər də daxil olmaqla, səlahiyyətlərinin sonralar bö-

yüdülməsi ehtimalını açıq qoyur. Bu artıq offisin məsuliyyətinin müəyyən edilmə-

sində gözlənilirdi: 

“Bir üzv ölkədən artıq ölkəyə ağır cinayət törədənlərə və onlarla əlbir olanlara 

qarşı və Birliyin maliyyə maraqlarına qarşı pozuntular olduqda AB qanununda mü-

əyyən edildiyi və Paraqraf 1-də  nəzərdə tutulduğu kimi,lazım gədikdə Europol-la 

əlaqədə olaraq təhqiqat aparmalı,cinayət işi qaldırmalı və hökm çıxarmalı. Bu cür 

pozuntularla  əlaqədar üzv ölkələrin səlahiyyətli məhkəmələrində prokurorun fun-

ksiyaları işə salınmalıdır”. 

Polis  əməkdaşlığına gəldikdə isə, AB Konstitusiyası 1990- cı ildə razılaşdırıl-

mış  məhdudiyyətlərdən kənara çıxmamışdır. Europol-un missiyası üzv ölkələrin 

polis orqanlarının fəaliyyətlərini gücləndirməyə  dəstək kimi qalmışdır. III-177 

Maddə-nin hamısı III-178 ilə birlikdə Əlavədə verilir, burada bir üzv ölkənin polis 

orqanlarının digər üzv ölkənin ərazisində iş görməsinin şərtləri göstərilir. 

Birliyin maliyyə maraqlarına qanunsuz  fəaliyyətlərin təsiri ilə əlaqədar, Konsti-

tusiya üzv ölkələrini və Birliyin digər təsisatlarını effektiv və ekvivalent qaydada 

dələduzluqdan qorumaq və ona qarşı mübarizə aparmaq baxışı ilə   ümumi maddə-

lərdən ibarət həyata keçirilə biləcək tədbirlər nəzərdə tutur.(Maddə III-321). Avro-

pa Komissiyası, Avropa Parlamentindən aldığı güclü dəstək ilə 1999- cu ildə Dələ-

duzluq ilə Mübarizə üçün Avropa Bürosu (OLAF)təsis etmişdir. Növbəti ildə Ko-

missiya dələduzluğa qarşı ümumi strateji yanaşma haqqında qətnamə qəbul etmiş-

---

 

142

dir

124

. O dörd problem müəyyən etmişdir: önləyici tədbirlər, aşkar etmə,nəzarət və 

cəzanı gücəndirən hüquqi çərçivə; administrativ və maliyyə  təqibi, üzv ölkələrlə 

yeni  əməliyyat  əməkdaşlığı; dələduzluğun qarşınını almaq və mübarizə aparmaq 

üçün təsisatlar-arası yanaşma. OLAF-ın statusu tezliklə artmış və o, AB ölkələri və 

namizəd ölkələrin təsisatları daxilində baş verən korrupsiya hallarına xüsusi diqqət 

yetirmişdir. Avropa Komissiyası Avropa Prokuroru üçün də təşəbbüs göstərmişdir 

və yekunda  bu  təşəbbüs də Konstitusiyada yer almışdır. 

Şübhəsiz, inkişaf olmuşdur, lakin Avropa zonasının azadlıq,təhlükəsizlik, və 

ədalət  sahəsində son forması hələ də qeyri-müəyyəndir. Fransa və Böyük Britaniya 

Avropa birliyinin polis əməkdalığı ilə bağlı bu prinsipinə müqavimət göstərir və 

Europolu təşviq etmir. Şenqen və Europol-un məlumat bazalarını birləşdirmək və 

OLAF və Eurojust-la daha yaxın əməkdaşlıq faydalı olardı. İndiyə kimi,  polis rəis-

lərinin xüsusi qrupları özləri üçün işləyir və AB Ədalət və Daxili işlər  Şurası ilə 

çox az münasibətı var. Bu Şura ilə güclü əlaqələrin olması mərkəzləşmiş polis sis-

teminə malik olan ölkələr üçün bir sıra problemlər yaradır, lakin mərkəzləşməmiş 

polis sistemləri olmayan ölkələr üçün çətin olur. Gündəmdə olan məsələyə uyğun 

olaraq üzv ölkələr arasındakı bölünmə xətləri də fərqli hərəkət edir. 

Bizim bu tədqiqatın kontekstində, Europol ilə, sülhməramlı qüvvələrin polis 

qüvvələri arasındakı münasibətlərə əlavə diggət ayrılmasına ehtiyac vardır. Krimi-

nal informasiyaları toplamaqla,sülhməramlı əməliyyatlar və münaqişə sonrası yeni-

dənqurma uzlaşdırıla bilərmi sualı ortaya çıxır. Bosniyada polis və hərbçilər arasın-

dakı əməkdaşlıq idealdan uzaq idi,lakin bu vəziyyət dəyişə bilər,çünki hər iki əmə-

liyyat indi AB tərəfindən aparılır. ABŞ-ın İraqda üzləşdiyi çətinliklər yenə də birgə 

mülki-polis-hərbi koordinasiya istiqamətinə yönəlir. 

 

Yeni Təhdidlər 

 

Qrinvud və Huizman fəlakətli terrorçuluğun törətdiyi yeni təhdidləri aşağıdakı 

formada cəmləşdirmişdir: 

 

1.   Daxil və xarici təhlükəsizlik arasında artan bağlılıq vardır və bu o 

deməkdir ki, onlar arasındakı fərqlər örtüşür. Bunun nəticəsi olaraq (a) hü-

quq mühavizə  və  kəşfiyyat idarələri arasında və (b) ordu arasında  əmək-

daşlıq artmışdır. Bu hal,məsələlərin örtüşməsi ilə bağlı qayğılar da yaradır 

və Daxili İşlər və Müdafiə Nazirlikləri arasında daha çox səlahiyyət qazan-

                                                            

124

 COM (2000) 358 and Bulletin 6-2000, point 1.7.10. 

 

---

 

143

maq davasına gətirir. Daha sonra, terrorizmin transnasional və qeyri dövlət 

təbiətdə olması  təhlükəsizlik sektoru təşkilatlarının fərziyyələrini də sual 

altına qoyur. Terrorizm bu cür institutlaşmış və hüquqi ikiyə bölünməni sı-

nağa çəkir, çünki o həm daxili, həm də xarici təhlükələrin özəlliklərini əha-

tə edir və həmçinin o bu iki sürüşkən birləşmənin arasında hərəkət edir. 

2.  Hüquq mühavizə strukturlarının özlərinin boynuna düşən,xidmət 

sərhədlərini tutqunlaşdıran getdikcə artan örtüşən tapşırıqlar mövcuddur. 

Eyni şeyi hüquq mühavizə orqanları və kəşfiyyat xidmətləri arasındakı mü-

nasibətlər haqqında da demək olar. Getdikcə daha çox kəşfiyyat idarələri 

polis xidməti aparmaq üçün işlərini genişləndirirlər(məsələn, mütəşəkkil 

cinayət üzrə).  Çoxlu polis qüvvələri kəşfiyyat əməliyyatları aparırlar( mə-

sələn, telefon dinləmələri). İdarələr-arası yaxın koordinasiya və əməkdaşlıq 

olmalıdır,lakin bu çox vaxt baş vermir. Həmçinin,bu işlər daha çox milli 

parlamentlərin fəal cəlb olunması və onların nəzarəti altında baş vermir. 

3.  Hökümət idarələri var ki, onların fəaliyyəti hüquq mühavizə xarak-

teri daşıyır-məsələn, çirkli pulların dövriyyəsini təhqiqat edən təsisatlar, 

gömrük və immiqrasiya idarələri –lakin  onların bu cür fəaliyyətlər üçün 

cavabdehlikləri aydın müəyyən edilməyib. Digər tərəfdən, siyasətçilər ye-

nə də uyğun parlament nəzarəti üçün maddə olmadan bu cür idarələrin sə-

lahiyyətlərini günişləndirmək əzmindədirlər. 

4.  Eyni arqumentlər hüquq mühavizə və kəşfiyyat xidmətlərinin mü-

şahidə  səlahiyyətlərini artırmağa da aiddir və burada da parlamentarlar 

ümumilikdə sakitcə razılaşmaqla kifayətlənirlər. 

5.  Özəl təhlqkəsizlik təşkilatları geniş yayılır, polis qüvvələrini ta-

mamlayır və  bir çox yerlərdə hətta adi polis qüvvələrini sıxışdırıb çıxardır-

lar. Lakin onlar “əsil” polis kimi cavabdehlik daşımırlar. 

6.  Beynəlmiləlləşmə  və “Avropalaşma” hüquq mühavizə orqanları  və 

kəşfiyyat idarələri arasında ölkələr-arası yaxın  əməkdaşlığa aparır və bu cür 

əməkdaşlıq məsələn, ərazidən kənar əməliyyatlar olduğu halda şəffaflığın, ca-

vabdehliyin və səlahiyyət prosedurlarının real və potensial zərərinə olur. 

 

Burada son nəticə ondan ibarətdir ki, cavabdehlik çərçivələri tələblərə cavab 

vermir. Uzun zamandan bəri təsis olmuş  təsisatlar və hüquq mühavizə,kəşfiyyat 

toplamaları  və  əks-kəşfiyyat praktikaları üçün “nəzarət” çatışmazlıqları vardır. 

Özəl təhlükəsizlik qüvvələrini və hökümət idarələrini əlavə hüquq mühavizə səla-

hiyyətləri ilə müşahidə,sifir və ya sıfıra yaxındır. Hüquq mühavizə və ya kəşfiyyat 

idarələri arasında beynəlxalq  əməkdaşlığa kifayət qədər diqqət yetirilmir. Bu cür 

diqqətsizlik artan fəaliyyət sahələrini nəzarətdən kənar qoyur və bu fəaliyyətləri 

aparan xidmətlərin legitimliyinə təsir edir və nəticədə zaman keçdikcə bu təsisatla-

ra xalqın inamını azaldır. 

---