1 Willem F. van Eekelen
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl10: Hərbi Şəxsi Heyətlə bağlı Parlamentin Səlahiyyətləri Parlament Yüksək Rütbəli Hərbi Təyinatla
- Hərbi Şəxsi Heyə- tin Maksimum Sayını Qəbul edir Kanada
- Niderlandiya
- Yekun Nəticələr: Nəzarət, Paylaşılan Məsuliyyət kimi
127
ABŞ O O O O
X: Parlamentin səlahiyyəti var O: Parlamentin səlahiyyəti yoxdur - Ya yoxdur ya da əlçatan deyil. Mənbə: DCAF/NATO PA tədqiqatı 2002
Belə təsəvvür yaranır ki, siyasət formalaşdirmaq üçün ABŞ Konqresi əç güclu par- lament olmalıdır. Amma əksi müşahidə olunur və Çex Respublikası, Almaniya, Nider- landiya, İsveç və İsveçrənin parlamentləri siyasət formalaşdırılmasında daha böyük rol oynayırlar. Bir səbəb də onda ola bilər ki, ABŞ Konqresinin nəzarət etmə gücü qanun qəbul edilməsi və pul kisəsinin gücünə əsaslanır. Cünki ABŞ-da və başqa digər ölkə- lərdə milli təhlükəsizlik konsepsiyasının qanun statusu yoxdur və o birbaşa maliyyə sərfinə gətirmir,klassik nəzarət səlahiyyətləri (qanun qəbulu və büdcə nəzarəti)siyasət formalaşdırmasına tətbiq edilə bilməz. Lakin siyasət formalaşdirmasına nəzarət etmə səlahiyyətləri olmayan ölkələrin parlamentləri (Kanada,Danimarka, Polşa,İspaniya, Türkiyə, Birləşmiş Krallıq və ABŞ) pul kisəsinin hesabına bu səlahiyyətləri kompensa- siya edirlər. Ona gorə də, yeni siyasi təşəbbüslər büdcənin rədd edilməsi ilə əngəllənə bilər. Bu, məsələn, ABŞ-da baş vermişdir. ABŞ höküməti, Konqres işə baxmadan yeni Nüvə Mövqeyi Baxışı adlı təşəbbüs irəli sürmüşdü, lakin Konqres yeni nəsil nüvə si- lahlarının yaradılmasını ( “mini nüvə bombaları”) əngəllədi 118
.
ABŞ Konqresi(Senatı) hərbi şəxsi heyət məsələlərinə güclü fikir verir. Başqa parlamentlərin əksinə olaraq,ABŞ Konqresinin mülki təyinatları(Nazir Köməkçisi və daha yuxarı vəzifələri) təsdiq etmək və həmçinin yüksək hərbi rütbələr vermək səlahiyyəti vardır(çoxluq səslə). ABŞ-dan başqa digər ölkələrdə,parlamentin yük- sək rütbəli hərbi təyinatlar üzərində səlahiyyəti yoxdur. Ümumiyyətlə, Fransa, Almaniya,İsveç, İsveçrə, və ABŞ-dan başqa bütün başqa ölkələrdə hərbi şəxsi he- yət üzərində parlament nəzarəti məhduddur. Bu ölkələrdə isə parlament hərbi qüv- vələrin sayı və keyfiyyəti ilə və həmçinin,generalların yüksək təyinatları ilə bağlı ən azı minimum rol oynayır. Fransada,İsveçdə və Amerikada parlament hərbi kadr planlarını qəbul edir və əlavə olaraq Almaniyada,Rumıniyada və İsveçrədə, parla- ment, şəxsi heyətin maksimum sayını qəbul edir. Bu səlahiyyət hərbi xidmət məc- buri olan Rumıniyada,İsveçdə,isveçrədə və Almaniyada da vardır.
118 W. Pincus, ‘Rumsfeld Tries to Revive Burrowing Nuclear Bomb’, Washington Post, 1 February 2005, page A02. 128
Cədvəl10: Hərbi Şəxsi Heyətlə bağlı Parlamentin Səlahiyyətləri Parlament Yüksək Rütbəli Hərbi Təyinatla- ra Razılıq verir Parlament Hərbi Şəxsi Heyət Planlarını Qəbul edir Parlament Hərbi Şəxsi Heyə- tin Maksimum Sayını Qəbul edir Kanada O O O
Çex Respublikası O O O
Danimarka O O O
Fransa O X X
Almaniya - - X
Macarıstan - - -
Makedoniya O O O
Niderlandiya - - -
Polşa - - -
Rumıniya O O X
İspaniya O O O
İsveç O X X
İsveçrə O O X
Türkiyə O O O
Birləşmiş Krallıq O O O
ABŞ X X X
X: Parlamentin səlahiyyəti var O: Parlamentin səlahiyyəti yoxdur - Ya yoxdur ya da əlçatan deyil. Mənbə: DCAF/NATO PA tədqiqatı 2002
Parlament və höküməti düşmən məqsədləri olan rəqiblər kimi yox, xarici və təh- lükəsizlik siyasətində paylaşan məsuliyyətlərin daşıyıcıları kimi qəbul etmək la- zımdır. “Paylaşılan məsuliyyət” 119 ideyası o deməkdir ki,parlament,hökümət və ali hərbi rəhbərlik arasındakı münasibətlər inam, açıq rabitə kanalları və bir- birini də- vət edib bir- birinin fikrini öyrənmək ilə xarakterizə olunur. Konkret olaraq, bu o
119
D. Bland, ‘A Unified Theory of Civil-Military Relations’, Armed Forces and Society, Vol. 26, No. 1, 1999. 129
deməkdir ki, hökümət parlamentə legitimliyin son mənbəyi kimi hörmət edir. Digər tərəfdən, parlament,orduya rəhbərliyin məsuliyyətini daşıyan hökümətə və təhlükə- sizlik sektorunun müəyyən xüsusi funksional tələblərinə (gizlilik və hərbi əməliy- yatlarda çevik qərar vermə) hörmət edir. Sonda, parlament, hökümət və hərbi rəh- bərlik hərbi və cəmiyyətin tələbatlarını yerinə yetirən effektiv təhlükəsizlik siyasəti yeritmək üçün bir-birinə lazımdırlar. Ona görə də,demokratik nəzarət təkcə koman- da və əmrlər mənasını daşımır, həmçinin siyasi liderlər və generallar arasında dia- loq və xəbərləşməni təşkil edir. Sonucda,demokratiya ( və ona görə də demokratik nəzarət) hədiyyə ola bilməz. Demokratiya əldə etmək üçün hər kəs mübarizə aparmalıdır. Tarix bizə göstərmiş- dir ki, bir çox ölkələr demokratik olmaq üçün döyüşməlidirlər və istər ölkə daxilin- də, istərsə də xaricdə olsun,özlərinin avtoritar liderlərini taxtdan salmalıdırlar. Bu demokratik nəzarət ilə eynilik təşkil edir.Həm yeni,həm də yaşlı demokratik ölkə- lərdə,nə hökümətlər,nə də təhlükəsizlik sektoru təşkilatları özlərinin səlahiyyət və imtiyazlarını( bir hissəsini) təslim etmək istəmirlər. Ən yaxşı təcrübələr təsis etmək və ya pis təcrübələri ləğv etmək təkcə bilik və təcrübə məsələsi deyil, həmçinin qətiyyət və əqidə məsələsidir. Beynəlxalq səviyyədə müəyyən edilmiş prinsiplər və gözləntilər ölkələrın nəzəri və praktik olaraq öz hərbi fəaliyyətləri üzərində demokratik hakimiyyət prinsipləri- ni bərqərar etməsinə yönəlmişdir. Lakin,təsirli demokratik hakimiyyət ilk növbədə ölkə səviyyəsində baş tutmalıdır 120
. Silahlı qüvvələr üzərində demokratik hakimiy- yətin əhəmiyyəti, silahlı qüvvələrin və onların tələbatlarının ölkənin prioritetləri içində layiqli yer tutmasını təmin etməkdir; yəni,onlar ölkə resurslarını ifrat dərəcə- də istehlak etməsinlər, siyasi proseslərə uyğunsuz təsir etməsinlər. Bu baxımdan, ölkənin, prezidentli yoxsa parlamentli demokratiya və ya yeni və ya “yaşlı” demok- ratik dövlət olmasından asılı olmayaraq, demokratik nəzarət vacibdir. Praktikada, hərbi fəaliyyət üzərində demokratik hakimiyyət təsis etmək üçün çoxlu sayda demokratik ölkələr mübarizə aparır. Parlament nəzarəti üçün xüsusi problemlər yaranır, o cümlədən : • Gizlilik qanunları təhlükəsizlik sektorunda şəffaflığı genişləndir- mək səylərini əngəlləyir. Xüsusilə, yeni yaranmış demokratik ölkələrdə və ya münaqişə ilə üzülmüş ölkələrdə gizlilik haqqında qanun təhlükəsiz- lik sektorunda parlament nəzarətini məhdudlaşdıra bilər; bu həmçinin in- formasiya haqda qanunun olmaması ilə də baş verir. • Təhlükəsizlik sektoru çox mürəkkəb sahədir və burada parlamen- tlər silah alqı-satqısı,silahlanmaya nəzarət və hərbi birliklərin hərbi ha-
120
S. Lunn, ‘The Democratic Control of Armed Forces in Principle and Practice’, in Born et al, 2003, note 1, at p. 19. Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|