10-mavzu. Fuqarolarning o‘zini-o‘zi boshqarish organlari reja
^аранг: Маликова Г.Р., Исмоилова Г.С. “Фукароларнинг узини узи бошкариш органлари тугрисида”ги Узбекистон
Yüklə 70 Kb.
|
| 1
^аранг: Маликова Г.Р., Исмоилова Г.С. “Фукароларнинг узини узи бошкариш органлари тугрисида”ги Узбекистон Республикаси ^онунига шарх. - Т.: Узбекистон, 2009. Б. 27. jalb etishni ta’minlashi belgilangan. “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida”gi Qonunning 11-moddasida esa yilning har choragida Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar ijro etuvchi hokimiyat organlari rahbarlarining fuqarolar yig‘inlari faoliyati sohasiga kiruvchi masalalar yuzasidan hisobotlarini eshitishi mustahkamlangan. Bu borada tuman (shahar) hokimlari tomonidan 2013 yilning birinchi choragida fuqarolar yig‘inlariga 4757 marotaba, ikkinchi choragida 6459 marotaba, uchinchi choragida 5407 marotaba hisobotlar taqdim etilganini qayd etish lozim. SHuningdek, xalq ta’limi, sog‘liqni saqlash, bandlikka ko‘maklashish, kommunal xizmatlar ko‘rsatish sohasidagi vakolatli davlat organlari rahbarlarining fuqarolar yig‘inlari faoliyati sohasiga kiruvchi masalalar bo‘yicha hisobotlari ham tizimli ravishda eshitilib borilmoqda. SHu bilan birga O‘zbekison Respublikasi SHaharsozlik kodeksining 10-moddasida fuqarolar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va jamoat birlashmalarining shaharsozlik faoliyati sohasidagi qarorlarning muhokamasi va qabul qilinishidagi ishtiroki tartibga solingan. Mazkur moddaga ko‘ra fuqarolar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va jamoat birlashmalari yashash va faoliyat ko‘rsatish muhitining holati, taxmin qilinayotgan o‘zgarishlari, aholi punktlarining bosh rejalari, uy-joy-fuqarolik ob’ektlarining qurilishi, rekonstruksiyasi, hududlarning obodonlashtirilishi, muhandislik va transport kommunikatsiyalarining o‘tkazilishi to‘g‘risida o‘z vaqtida va ishonchli, to‘liq axborot olish hamda shaharsozlik faoliyati haqidagi o‘zga axborotni olish huquqiga ega. Davlat organlari fuqarolar, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari hamda jamoat birlashmalarining manfaatlariga daxldor, shaharsozlik faoliyati masalalariga taalluqli murojaatlarini o‘z vakolatlari doirasida ko‘rib chiqadilar va ularga belgilangan muddatlarda asosli javoblar taqdim qiladilar. Barcha fuqarolar yig‘inlari tegishli hududda qonunlar va boshqa qonun hujjatlarining ijro etilishi, shu jumladan tadbirkorlik faoliyati sub’ektlarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishi, kommunal xizmat ko‘rsatish tashkilotlari tomonidan kommunal xizmatlar ko‘rsatish sifati, imoratlar qurish hamda hovlilar va uylar atrofidagi hududlarni saqlash qoidalariga rioya etilishi, erlardan foydalanish va ularni muhofaza etish ustidan jamoatchilik nazoratini amalga oshiradi. Ushbu vakolatlari doirasida fuqarolar yig‘inlari davlat va mahalliy hokimiyat organlari faoliyatini yaxshilash va aniqlangan kamchiliklarni bartaraf qilish bo‘yicha takliflar beradilarn, ya’ni mahalliy boshqaruvni amalga oshirishda ishtirok etadilar. Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari tomonidan tegishli prokurorlar axborotini tinglash ham ularning mahalliy boshqaruvda amaliy ishtirokini ta’minlaydi. O‘zbekistonRespublikasi 2001 yil 29 avgustdayangitahrirdaqabulqilingan „Prokuratura to‘g‘risida”gi Qonuni 5-moddasining beshinchiqismigaasosan viloyatlar, Toshkent shahar, tumanlar va shaharlar prokurorlari va ularga tenglashtirilgan prokurorlar xalq deputatlari tegishli Kengashlariga, zarurat bo‘lgan hollarda esa fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlariga qonuniylikning hamda jinoyatchilikka qarshi kurashning holati to‘g‘risida har yili axborot beradilar. Bu norma prokuratura organlarining vazirliklar, davlatqo‘mitalari, idoralar, fuqarolarningo‘zinio‘ziboshqarishorganlari, jamoat birlashmalari, korxonalar, muassasalar, tashkilotlar, hokimlar va boshqa mansabdor shaxslar tomonidan qonunlarning ijro etilishi ustidan nazorat qilishga keng jamoatchilikni jalb qilishi uchun huquqiy zamin yaratadi. Prokuratura organlarining axborotini eshitish davlat organlari faoliyatining oshkoraligini ta’minlash barobarida, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari e’tiborini dolzarb masalalarga qaratish, fuqarolar faolligini oshirish va jamoatchilik nazoratini kuchaytirishga xizmat qiladi. Holbuki qonunlar ijrosi ustidan jamoatchilik nazoratini o‘rnatish ular ijrosini ta’minlash va takomillashtirishning muhim shartlaridan biridir. Ayrim tadqiqotchilar fikriga ko‘ra “Ijtimoiy boshqaruv tizimida nazoratning o‘zi qaytma aloqaning muhim turi bo‘lib, u orqali hokimiyat sub’ektlarining amldagi ahvol, qarorlar ijrosi to‘g‘risida axborot oladilar”. Mahalliy hokimiyat organlarining o‘zini o‘zi boshqarishni yo‘naltirishi o‘z vakolatlari doirasidagi masalalar yuzasidan umummajburiy qarorlar qabul qilishi, ular va boshqa normativ- huquqiy hujjatlar ijrosini nazorat qilishdan iboratdir. Barcha davlatlarda, fuqarorlar o‘zini o‘zi boshqarish organlari tomonidan ularga o‘tkazilgan davlat organlari vakolatlari ijrosi ustidan nazorat amalga oshiriladi hamda ularning qonunga zid qarorlarining sud organlari tomonidan bekor qilinadi. Bunday nazoratga ehtiyoj O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Amaldagi qonun hujjatlari monitoringi instituti tomonidan o‘tkazilgan “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida”gi Qonuni monitoringi natijalaridan ham ko‘rish mumkin. Monitoring davomida O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudining fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlarda ko‘rilgan fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlarining qarorlarini haqiqiy emas, deb topish haqidagi fuqarolik ishlari yuzasidan umumlashmasi tahliliga ko‘ra, sudlar ish yurituviga kelib tushgan jami 14 ta fuqarolik ishlaridan 12 tasi yoki qariyb 86 foizi qanoatlantirilgan. Fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarishihuquqiy asoslarining rivojlanishi Mustaqillikka erishilishi bilan O‘zbekistonda mahalla institutiga mustahkam huquqiy poydevor yaratishning faol jarayoni boshlandi. Birinchi huquqiy hujjat O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi bo‘ldi, uning 105-moddasida quyidagicha belgilab qo‘yilgan: "SHaharcha, qishloq va ovullarda, shuningdek ular tarkibidagi mahallalarda hamda shaharlardagi mahallalarda fuqarolarning yig‘inlari o‘zini o‘zi boshqarish organlari bo‘lib, ular ikki yarim yil muddatga raisni (oqsoqolni) va uning masla-hatchilarini saylaydi". Konstitutsiyaning ushbu qoidasi mahallaning huquqiy asoslarini yanada rivojlantirish uchun dasturulamal bo‘lib xizmat qildi. SHunday qilib, 1993 yil 2 sentyabr kuni "Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida”gi qonun qabul qilindi. Ushbu qonun ilk marta qonunchilik darajasida mahalla faoliyatini tartibga soldi, ya’ni uning huquqiy maqomini belgilab berdi. Fuqarolarning moddiy mustaqilligi va siyosiy-huquqiy ongi oshishiga sabab bo‘layotgan demokratik islohotlar chuqurlashib, bozor munosabatlari rivojlanib borgani sari mahalla institutining huquqiy asoslarini takomillashtirish zarurati tug‘ildi. Natijada 1999 yil 14 aprel kuni "Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida"gi qonun yangi tahrirda qabul qilindi. Unda fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish huquqi bevosita mustahkamlab qo‘yildi, mahalla faoliyatining asosiy tamoyillari, uning faoliyatini qo‘llab-quvvatlashga davlat kafolati belgilab berildi, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari vakolatlari kengaytirildi. 2004 yil 29 aprel kuni «Fuqarolar yig‘ini raisi (oqsoqoli) va uning maslahatchilari saylovi to‘g‘risida"gi qonun mahalla faoliyatini demokratlashtirish yo‘lidagi ulkan qadam bo‘ldi. Ushbu qonunda, birinchidan, fuqarolar yig‘ini organlariga saylovning demokratik tamoyillari belgilab berildi va mahalla organlariga saylov tizimi barpo etildi, ikkinchidan, saylov jarayonining barcha bosqichlari batafsil tartibga solindi, uchinchidan, qonun darajasida mustahkam huquqiy kafolat yaratildi. Mahalla o‘z faoliyatini moliyalashtirish bo‘yicha ham davlat ko‘magini ola boshladi. SHunday qilib, rais, mas’ul kotib, "Mahalla posboni" jamoatchilik tuzilmasi rahbari va fuqarolar yig‘inlarining diniy ma’rifat va ma’naviy-axloqiy tarbiya masalalari bo‘yicha maslahatchisidan iborat to‘rt nafar mas’ul shaxs ishi, shuningdek, mahallaning qo‘shimcha xarajatlari davlat hokimiyatining mahalliy organlari byudjetidan moliyalashtirilmokda. Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ilgari surilgan “Kuchli davlatdan kuchli fuqarolik jamiyati sari konsepsiyasi”ni hayotga tatbiq etishda eng muhim tashkiliy-institutsional bo‘g‘inga aylandi. Olib borilgan tadqiqotlar shundan dalolat beradiki, 2003 yilning o‘zidayoq fuqarolarning umumiy hisobda 65,1%i o‘z oilasi yoki o‘zlarining muammolarini hal etish borasida fuqarolar yig‘inlariga murojaat qilib turgan . Bu ko‘rsatkich bugun yanada mustahkamlanmoqda. Bir so‘z bilan aytganda mahalla aholiningishonchini to‘la oqlamoqda. Darhaqiqat, mahalla - O‘zbekistonda fuqarolik jamiyatini barpo etishning muhim instituti. Aynan mahalliy hokimiyat vakolatlarini bir qismi ushbu institutga olib berilgani, uning ahamiyati oshib borayotganidan dalolat beradi. Mahallaning boshqaruvi milliy va davlatchiligimiz tajribasidan kelib chiqib, rais, ya’ni oqsoqol tomonidan amalga oshirilmoqda. Oqsoqollar va uning maslahatchilari har 2,5 yilda bir necha nafar nomzod orasidan aholi vakillari tomonidan demokratik tarzda saylov asosida o‘z vazifasini bajarishga kirishadi. CHunonchi, 2013 yil noyabr-dekabr oylarida o‘tkazilgan saylovlardagi vakillar yig‘ilishlarida 32292 nafar nomzod ko‘rib chiqilgani, ulardan 9756 nafar (bir o‘ringa o‘rtacha 3,3 nafar nomzod) eng munosiblari saylangani ham fikrimizni tasdiqlaydi. 18 foiz holatda esa fuqarolar yopiq ovoz berish huquqidan foydalanishdi. SHuningdek, 99618 nafar fuqarolar yig‘inlari raislari maslahatchilari saylandi. O‘tgan davr mobaynida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari tarkibida bir qator tuzilmaviy o‘zgartishlar kiritildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004 yil 25 maydagi “O‘zbekiston Xotin-qizlar qo‘mitasi faoliyatini qo‘llab-quvvatlash borasidagi qo‘shimcha chora- tadbirlar to‘g‘risida”gi Farmoni asosida 2004 yilning 1 iyulidan boshlab fuqarolar yig‘inining diniy ma’rifat va ma’naviy-axloqiy tarbiya masalalari bo‘yicha maslahatchisi lavozimi joriy etildi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 19 apreldagi qarori asosida fuqarolar yig‘inlarida “Mahalla posboni” jamoatchilik tuzilmalari faoliyatining yo‘lga qo‘yilishi hududlarda osoyishtalikni mustahkamlash, huquqbuzarliklarning oldini olishda, fuqarolar xavfsizligini ta’minlashda katta ahamiyat kasb etmoqda. Xususan, hozirda fuqarolar o‘zini o‘zi boshqarish organlarida tashkil etilgan ushbu jamoatchilik tuzilmalari safiga 50 mingdan ortiq posbonlar jalb etilgan. Ularning samarali faoliyati natijasida 2011 yilda 2254 ta, 2012 yilda 2331 ta mahallada jinoyat sodir etish holatlariga yo‘l qo‘yilmadi Bugungi kunda aholining kundalik hayoti, atrof-muhit bilan bog‘liq bo‘lgan ko‘pgina yo‘nalishlar fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari orqali hal etilmoqda. Ular aholining ijtimoiy nochor qatlamlarini qo‘llab-quvvatlash, tegishli hududda qonun hujjatlarining ijro etilishi ustidan jamoatchilik nazoratini o‘rnatish, to‘ylar va boshqa marosimlar o‘tkazish bo‘yicha tavsiyalar beradi, atrof-muhitni muhofaza etadi, obodonlashtirish va
qayta tashkil etadi va tugatadi, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantiradi, guzarlar barpo etadi, kommunal to‘lovlarni to‘lanishiga ko‘maklashadi, kam ta’minlangan yoshlarning nikoh tuzishida va to‘y tadbirlarini o‘tkazishida moddiy yordam ko‘rsatadi, oilaviy tadbirkorlik sub’ektlarini bankdan kredit olishiga kafil bo‘ladi va h.k . Darhaqiqat, olib borilgan islohotlar natijasida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari faoliyat qamrovi kengaydi. Buni fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarida fuqarolar yig‘ini faoliyatining asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha komissiyalar misolidan ham ko‘rish mumkin. 2013 yilda yangi tahrirda qabul qilingan “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida”gi qonunga ko‘ra fuqarolar yig‘inlaridagi asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha komissiyalar ro‘yxati quyidagilardir: - yarashtirish komissiyasi; -
- ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha komissiya; -
- voyaga etmaganlar, yoshlar va sport masalalari bo‘yicha komissiya; -
- ekologiya va tabiatni muhofaza qilish, obodonlashtirish va ko‘kalamzorlashtirish bo‘yicha komissiya; - jamoatchilik nazorati va iste’molchilarning huquqlarini himoya qilish bo‘yicha komissiya. Tegishli hududdagi muammolarning dolzarbligiga qarab, fuqarolar yig‘ini tomonidan fuqarolar yig‘ini faoliyatining asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha boshqa komissiyalari ham tuzilishi mumkin 2 . Komissiyalar turli sohalardan iborat tarkibda fuqarolar yig‘ini faoliyatiga ko‘maklashadi. Bunday komissiyalar 2011 yilning o‘zidayoq 50 mingdan ortiq edi 3 . Ular boshqa funksiyalar bilan birga, turli tashkilotlar ustidan jamoatchilik nazoratini ham olib boradi.Xususan, mahalliy davlat hokimiyati organlari rahbarlarining fuqarolar yig‘inlari faoliyati sohasiga kiruvchi masalalar yuzasidan hisobotlarini eshitish amaliyotining tobora takomillashib borishi, o‘z navbatida, hududlarda qonun hujjatlarining ustuvorligini ta’minlash, aholi, ayniqsa, yoshlar huquqiy madaniyatini yuksaltirish, eng muhimi, fuqarolarning turmush farovonligini oshirish tizimini yanada takomillashtirishda alohida o‘rin tutmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 9 iyuldagi "Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari xodimlari mehnatini rag‘batlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi Farmoni fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari faoliyatini qo‘llab- quvvatlashda alohida ahamiyat kasb etmoqda. Namunali, fuqarolik jamiyatiga xos loyihalarni amalga oshirayotgan fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va boshqa nodavlat notijorat tashkilotlarini qo‘llab-quvvatlash ularga zarur yordam ko‘rsatish masalalari mamlakatimizda muvaffaqqiyatli amalga oshirilayotgan bir qator ijtimoiy dasturlarda o‘z aksini topganligini alohida qayd etish lozim. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov 2012 yil 12 noyabr kuni O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisida ilgari surgan "Demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi"da "Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari to‘g‘risida"gi qonunga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish zarurligini ta’kidlagan edi. Bunda mahallani aniq yo‘naltirilgan asosda aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash, xususiy tadbirkorlik va oilaviy biznesni rivojlantirish markaziga aylantirish, shuningdek, uning davlat boshqaruv organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazorati olib borish tizimidagi vazifalarini yanada kengaytirishga jiddiy e’tibor qaratish lozimligini alohida ta’kidlab o‘tdi. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2013 yil 30 sentyabrda “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari faoliyatini muvofiqlashtirish bo‘yicha respublika kengashini tashkil etish to‘g‘risida”, 2013 yil 7 oktyabrda “Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlari qabul qilindi. Ushbu qarorlar bilan sohaga oid 15 ga yaqin nizomlar tasdiqlangan bo‘lib, ular Yüklə 70 Kb. Dostları ilə paylaş:
|