11-mavzu. Keyns va keynschilik ta’limoti

aralash 
iqtisodiyot
»ning otasi deyish mumkin, bu iqtisodiyotda hukumat hal qiluvchi 
o’rinni egallaydi. Sof iqtisodiyot deyarli hech qaysi davlatda yo’q. Keynsning 
iqtisodiy g’oyalari birinchi navbatda «buyuk inqiroz» ta’siri ostida paydo bo’ldi. 
1929-1933 yillardagi bu buyuk inqiroz Amerikani larzaga keltirdi, ishlab chiqarish 
yarmiga (50%)ga qisqardi. 17 mln odam ishsiz edi (25%), 9 mln omonatchi kuyib 
qoldi. Ana shunday sharoitda iqtisodiyotni qo’tqarishning muhim yo’li - hukumat 

---

8 
harajatlari ekanligi ko’rsatib berildi. Keyns o’zining asosiy asarining birinchi 
satrlaridan boshlaboq «klassik iqtisodiy maktabga qarshi» ekanligini yozadi 
(ayniqsa davlatning iqtisodiyotga aralashuvi masalasida turli fikrlar mavjud). 
Keyns yaratgan sifat jihatidan yangi ta’limotda o’sha davrda aosan shaxsiy 
xususiy tashabbusga berilgan masalalarni nazorat qilish uchun markazlashgan 
nazoratni yaratishni hayotiy zarurat ekanligi ko’rsatiladi.
Davlat iste’molga moyillikni oshirish uchun , qisman , mazkur soliqlar tizimi 
orqali, qisman foiz normasini belgilash va boshqa mumkin bo’lgan usullar 
yordamida o’z rahbarlik ta’sirini o’tkazishi kerak bo’ladi. chunki mavjud sistema 
(tizim) eng muhimi hozirda ishlayotganlar mehnatini taqsimlashda emas, balki 
bandlik hajmini aniqlashda yaroqsiz bo’lib qoldi, deb yozadi Keyns. 
Albatta, to’la bandlikni ta’minlashga zarur bo’lgan markazlashgan nazorat 
muassasalari tufayli davlatning an’naviy funktsiyalarini ancha kengaytirishni talab 
etadi. Ammo shu bilan birga, shaxsiy tashabbus va ma’suliyatni amalga oshirish 
uchun keng imkoniyatlar ham doim mavjud bo’ladi, deb o’qtiradi u davlat 
tomonidan iqtisodiy jarayonlarni tartibga solishning samaradorligi davlat 
investitsiyalari uchun mablag’lar topish, aholini ish bilan to’la band qilish va foiz 
normasini qat’iy belgilashga bog’liq bo’ladi.Foiz stavkalari qanchalik past bo’lsa, 
bu investitsiyalarga rag’batni shunchalik oshiradi, investitsion talab oshadi, bandlik 
o’sadi, ishsizlik yo’qolib boradi. 
Ishlab chiqarish omillari (kapital, mehnat, yer) qanchalik to’la jalb 
etilsa,amalda o’sib boruvchi boholarga ega bo’lamiz (pulning miqdoriy nazariyasi). 
Resurslar to’liq foydalanilmagan paydo boholarning mo’’tadilligi saqlanish 
mumkin . 
Keyns nazariyasi bo’yicha massasini 2 marta oshirish boholarning 2marta 
oshuviga olib kelmaydi. Yetakchi iqtisodchilar fikricha, «Keynscha inqilob 
haqiqatda ro’y bergan».
 
J.M.Keyns g’oyalari uning izdoshlari tomonidan .davom ettirildi va uch 
oqimga ajraldi, biz oqimlarni keynschilik deb ataymiz.

---

9 
Keyns ta’limoti ayniqsa AQSHda katta shuhrat qozondi. Garvard universiteti 
professorlari E.Xansen (1887-1975), S.Harris, J.M.Klarklarning asarlarida bu 
g’oyalar rivojlantirildi va dastlab yangi keynschilik, keyinroq esa ortodoksal 
keynschilik deb ataldi. Keyns qoidalari asosan to’liq qabul qilindi, ammo masalan, 
Xansen tomonidan stagnatsiya nazariyasi bilan to’ldirildi. 
Xansenning fikricha, kapitalizm qiyinchiliklari uning ichki qarama-
qarshiliklaridan emas, balki «tashqi impulslar»ning susayganligi tufaylidir. Davlat 
harajatlarini o’stirish uchun soliqlarni oshirish taklif etiladi, ularning fikricha ish 
haqining 25-30 foizi emas, balki 60 foizini soliq sifatida olish, shuningdek 
«me’yordagi inflyatsiya» ham taklif etiladi. 
E.Xansen, J.M.Klark va boshqalar multiplikator kontseptsiyasini to’ldirdilar. 
Multiplikatorlar ta’siri keyingi qator davrlarda ham bo’ladi, ya’ni uni uzluksiz 
jarayon deb qaradilar. 
Yangi keynschilar samarali talabdan ham yuqori keskin o’sishni 
tushuntirishga harakat qiladilar. Ular multiplikator printsipini