6
dYw
K = -----------------;
dJw
bunda
K
- multiplikator koeffitsienti,
Yw
- daromad o’sishi;
Jw
- investitsiya
o’sishi. Multiplikator «iste’molga eng yuqori moyillik» bilan bog’liq,
chunki u
iste’molga ketgan sarflar o’sishining daromadlar o’sishiga nisbatini bildiradi.
«Iste’molga eng yuqori moyillik» qancha yuqori bo’lsa, multiplikator ham
shunchalik katta va demakki, bandlik yaxshi bo’ladi.
Keyns bir qancha hisob-
kitoblarga asoslanib, AQSHning multiplikatorini aniqladi, u 2.5 ga teng ekan. Bu
daromadlar o’sishi investitsiyalar ortishidan 2.5 marta ortiq, degani, ya’ni 1 dollar
investitsiya 2.5 dollar daromad keltiradi. Olim o’zining iqtisodiy dasto’rini ilgari
suradi. Unga ko’ra Keyns kapitalistik jamiyatda ishsizlik va inqirozlarning
muqarrarligini tan olmaydi. Ammo kapitalistik tizim
mexanizmi bu voqealarni
avtomatik ravishda hal etish imkoniyatiga ega emas. Hozirgi davrda shaxsiy
tashabbus asosida yechiladigan masalalarni markazlashgan nazorat asosida hal
qilish hayotiy zaruriyatga aylanmoqda.
Bunda davlat soliq tizimi, foiz normasini
qisman cheklash, ba’zi boshqa yo’llar bilan iste’molga
moyillikni oshirishga
yordam berishi kerak, deydi u.
Hozirgi davr tili bilan aytganda, Keynsning fikricha,
bozor iqtisodiyotida
talab va taklif avtomatik tarzda muvozanatga kelmaydi. O’z davrida J.B.Sey va biz
yuqorida ko’rib chiqqan boshqa olimlar bu masalada yagona fikrda bo’lib, har
qanday taklif o’z-o’zidan talabni yaratadi («Bozor qonunlari») degan edilar. Keyns
«Sey qonuni»ga qarshi chiqadi, uni to’g’ri tanqid ostiga oladi.
Xususiy investitsiyalarni rag’batlantirish uchun foiz normasini tartibga solish
taklif etiladi. Uningcha, davlat muomaladagi pul miqdorini oshirish yo’li bilan foiz
darajasini tartibga solish imkoniyatiga ega. Muomaladagi pul miqdorini oshirish
amalda inflyatsiya (pulning qadrsizlanishi)ni qo’llash demakdir, ammo bunda ssuda
foizi kamayadi va pul ishlab chiqarishga quyish uchun rag’batlantiriladi.
To’la bandlikni ta’minlash uchun faqat investitsiyalarning emas, balki milliy
daromadni ham tartibga solish taklif etiladi. Buni hal qilish vositasi sifatida
7
soliqlarga murojaat qilish kerak deyiladi. Aholining «jamg’armalari»ni muomalaga
kiritish maqsadida soliqlarni oshirish talab etiladi
va bu omonatlar davlat
investitsiyalarini oshirish uchun foydalanilishi mumkin deyiladi.
SHu vaqtning o’zida boylarning solig’ini oshirishga qarshilik qilinadi. Keyns
o’z taklifini quyidagicha tushuntiradi: Mehnatkashlarning soliqlarini oshirishdan
maqsad - ularning «jamg’armalari»ni kamaytirish va iste’molni rag’batlantirishdir.
Real ish haqini pasaytirish uchun inflyatsiya asosida narx-navoni oshirish yo’li
tavsiya etiladi. Real ish haqini pasaytirmasdan to’liq bandlikni ta’minlash mumkin
emas, degan fikr ishchilarga uqtiriladi. Daromadlilikning pasayib borishi tufayli
bandlikning birmuncha ortishi ilgari band bo’lganlarning
real daromadlari
qisqarishi bilan bog’liq. Keyns ishchilarga murojaat qilib, ish haqini oshirish uchun
ko’rashish kerak emas, deydi, chunki bu jami real ish haqining ishchilarning turli
guruhlari o’rtasida qayta taqsimlanishiga olib keladi, uning o’rtacha miqdori esa
o’zgarmaydi. U ish haqini «o’zgartirmaslik» siyosatini o’tkazish va shu yo’l bilan
narx-navo o’sishi sababli ish haqini oshirish talablarini yo’qqa
chiqarishni taklif
etadi. Uningcha, ishchilar real ish haqining pasayishiga chidashlari kerak, chunki
shu yo’l bilan ishsizlikning oldi olinadi. Kapitalistlarga esa real ish haqini
pasaytirishning ahamiyati tushuntiriladi. Keyns bundan tashqari nominal ish haqini
pasaytirishga ham qarshi emas edi.
Ishsizlik va inqirozlarga qarshi ko’rash bahonasida unumsiz iste’molning
barcha ko’rinishlari turli yo’llar bilan reklama qilinadi. Iqtisodiyotni
harbiylashtirish bilan birga hukmron sinflarning parazitik iste’molini oshirish ana
щunday yo’llar guruhiga kiritiladi.
Keynsni hozirgi davrda hammaga yaxshi tanish ibora bo’lgan «
Dostları ilə paylaş: