12-mavzu: Gruntlarning tarkibi, klassifika`iyusi Reja

I Lyoss
1.Eol
2.Prolyuvial
II Lyossimon gruntlar
1.Prolyuvial yotqiziqlari
2.Eol yotqiziqlari
3.Alyuvial yotqiziqlari
4.Delyuvial yotqiziqlari
5.Elyuvial yotqiziqlari
6.Dengiz ko’l yotqiziqlari
7.Muz yotqiziqlari


Lyoss va lyossimon gruntlarning cho’kuvchanligi: Lyoss va lyossimon gruntlarga suv ta’sir etganda o’z og’irligi yoki biror bosim ostida hajmining kichirayish qobilyatiga cho’kuvchanlik deyiladi. Serg’ovak gruntlar va tarkibida eruvchan tuzlar bo’lgan gruntlarga suv ta’sir etganda ularning ichki tuzilishi buzilib, cho’kuvchanlik hodisasi ro’y beradi. Cho’kuvchanlik hodisasi ro’y beradi. Cho’kuvchanlikni aniqlashning 2 xil usuli bor:
1)Laboratoriya usuli (kompressiv tajriba)
2)Dala usuli (shtam tajribasi)
Laboratoriya usubi gruntdan olingan namunani kompressiv asbobida tajribada o’tkazishga asoslangan.Cho’kuvchanlik doimiy kuch ta’sirida cho’kish ro’y bergandan so’ng unga suv quyilib yoki tajribani boshidan suv quyish orqali cho’kuvchanlik aniqlanadi.
δ_cho’k = h₁-h₂/ h₀ > 0.01

h₀ – namunaning tabiy balandligi

h₁ – ma’lum bir bosim ostida siqilgan gruntning balandligi
h₁¹- grunt siqilgandan keyin namlangandan keyingi balandligi
Yer
0,900
Cho'kish
0,800
Cho’kuvchanlik
0,700

P m/sm
1 2 3 5

Agar δ > 0.01 bo’lsa grunt cho’kuvchan bo’ladi.
Ma’lum bir qalinlikdagi gruntning cho’kuvchanligini aniqlash uchun quydagi ifodadan foydalanamiz.
n
δ_cho’k= ∑ δ_{cho’k i} * h_i * m
i=1
h_i – qavatlar qalinligi
m – zaminning ishlashiga bog’liq bo’lgan koyfitsent
n – qavatlar soni


Doimiy muz yotqiziqlari: Yer qobig’ining ma’lum bir qismi yil davomida muzlagan holatda bo’ladi.Masalan.Shimoliy Evropada, Shimoliy va Sharqiy Osiyo va Shimoliy Amerika. Bu yerdagi tog’ jinslari bir necha yildan buyon muzlagan holatda, ularning harorati 0⁰ dan past. Bunday tog’ jinslari doimiy muz yoriqlari, ular tarqalgan hududlar esa doimiy muzliklar deyiladi. Doimiy muzliklar quydagi qavatlarga bo’linadi.
1)Ustki qavat (ishlov beriladigan qavat)
2)Doimiy muzlik qavat
3)Tog’ qavat
Ustki qavat deb – doimiy muzlikning yozda eriydigan qishda muzlaydigan qavatga tushiniladi. Uning qalinligi shimolda 20-30 sm janubda 3-4 m ga yetadi. Ustki qavatning qalinligi, namligini, muzlaganlik darajasini aniqlash doimiy muzlik yotqiziqlarining asosiy xususyatlari hisoblanadi.