141 ayhan nuri yilmaz gökmen kiliçOĞlu tüRKİYE’Nİn orta asya’daki yumuşak güCÜ ve kamu diplomasiSİ t ü R
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 144
TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI TDA T Ü R K D Ü N YA SI ARA Ş TIRM AL A R I / T D A 2018 TEMMUZ - AĞUSTOS CİLT : 119 SAYI : 235 SAYFA : 141-184 lamdaki Orta Asya tarifi Rusçada iki ayrı tanımlama ile karşılanır. Dar anlam - daki Orta Asya için “Средняя Азия” ki bu Rusçada Orta Asya anlamına gelir; geniş anlamdaki Orta Asya için ise “Центральная Азия” yani Merkezi Asya ta - biri kullanılır. Bu ikili kullanım tarihi olarak Orta Asya’nın Ruslar tarafından kontrol edilen ve edilmeyen kısımlarına da denk gelmektedir. Nitekim dar anlam Rusya’nın egemenliğinde olan bölgeleri, geniş anlamdaki Orta Asya tanımı ise diğerleri tarafından kontrol edilen kısımları dahil olmak üzere tamamını anlatır. Coğrafi tanım yine de bu Rus bakış açısına çok uymaz. Zira UNESCO 1992’de yayınlattığı Orta Asya Uygarlıklarının Tarihi (History of the Civilizati - ons of Central Asia) 2 adlı eserde Orta Asya coğrafyasının tanımını da yapmış ve sınırlarını belirlemiştir. Buna göre Orta Asya Sovyet döneminin geniş anlam - daki tanımının da dışına taşarak mevcut bölgelerin yanı sıra güney Sibirya Tibet, İç Moğolistan, Afganistan, Keşmir ve İran’ın Türkmenistan ile sınır olan kuzey doğu bölgesini de kapsamaktadır. Bu tanıma göre Orta Asya’nın mer - kezi bugün Rusya Federasyonu’na bağlı bir özerk cumhuriyet olan ve Türk dilli bir halk olan Tuva halkının yaşadığı Tuva bölgesine tekabül etmektedir. Orta Asya, Merkezi Asya, İç Asya gibi coğrafi ve siyasi tanımlamalar bir yana bu coğrafyanın yerli halkları Turan halklarıdır. Bunların en kalabalık olanı ve en çok ses getireni de kuşkusuz Türk halkları olmuştur. İngilizce - de biraz da esprili bir dille Sovyet sonrası dönemde ortaya çıkan devletlerin tamamının -istan eki ile bitiyor olmasından kaynaklanan sığ bir yaklaşımla istanlar yada istan ülkeleri (stan countries) 3 de her ne kadar akademik olmasa da bolca kullanılmaktadır. Aslında bu coğrafyanın tarihi ve kültürel olarak -istan ile biten kapsayıcı ve üst kimlik oluşturan bir adı hep var ola gelmiştir. O da Türkistan’dır ve bu Türklerin ülkesi anlamına gelen bir kelimedir. Bu ta - nımlama bölgede egemenlik kurmak isteyen sömürgeci ülkelerce egemenlikle - rine karşı direnç yaratan ve Türk dilli halkları birleştirici bir tanım olduğu için pek tercih edilmemiş ve yeni ulus yaratma süreçlerinde unutturularak kulla - nımdan büyük ölçüde çıkarılmıştır. Bu süreçte yeni kimlik ve tanımlamalarla bölgede yeni ulusal kimlikler peydah olmuştur ve ilginçtir bunların bazılarının hikâyesi gülünç ve garip durumlar sergiler. 4 19. yüzyılda Britanya İmparator - 2 http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/general-and-regional-his - tories/history-of-civilizations-of-central-asia/ 3 https://www.worldatlas.com/articles/meet-the-stan-countries.html https://sites.google.com/site/worldfactsinc/the-stan-countries 4 Rus güçleri Türkistan sınırlarına vardığında bölgeyi de bu tarihi adıyla çağırdılar. Ama bu ta - nımın Türk hakları üzerindeki potansiyel etkisi düşünülerek, klasik böl-yönet prensibine baş - vurulmuş ve bu süreçte etnik kimlikler uluslaştırılmıştır. Bu anlamda bazı gülünç durumlar da yaşanmıştır. Kazakistan için başlangıçta Kırgızistan adı verilmiş, Kırgızistan’a ise Kara Kırgızistan denmiştir. Kazakistan dışında kalan ve üç hanlığın (Buhara, Hive ve Hokand) toprakları olan böl - ge ise uzunca bir süre Türkistan olarak anılmış, sonra bahsedilen mahsur nedeniyle Özbekistan adında karar kılınmıştır. Oysa Özbek bölgeye Timurlulardan sonra hakim olan hanedanın kuru - cusunun adıdır ve Osmanlı adı gibi bir işlevi vardır, yani kesinlikle etnik bir tanımlama değildir. İş bununla kalmamış, Türkistan coğrafyasından Göçebe Türkmenlerin yaşadığı bölge ayrılarak Türkmenistan ve Özbeklerle birlikte yaşayan Farsça konuşanlar da ayrılarak da bir Tacikistan oluşturulmuştur. Oysa tarih boyunca Farsça bölgede hep olagelmiş ve Türk halklarınca özellikle de yönetici kesim ve idareciler tarafından da konuşulmuştur. Bölgede ki mevcudiyeti kesinlikle bir etnisiteye ait olmamıştır. 235_Gokmen_Kilicoglu.indd 144 13.09.2018 14:40:37 |