141 ayhan nuri yilmaz gökmen kiliçOĞlu tüRKİYE’Nİn orta asya’daki yumuşak güCÜ ve kamu diplomasiSİ t ü R
AYHAN NURİ YILMAZ - GÖKMEN KILIÇOĞLU
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 145
AYHAN NURİ YILMAZ - GÖKMEN KILIÇOĞLU TÜRKİYE’NİN ORTA ASYA’DAKİ YUMUŞAK GÜCÜ VE KAMU DİPLOMASİSİ T Ü R K D Ü N YA SI ARA Ş TIRM AL A R I / T D A 2018 TEMMUZ - AĞUSTOS CİLT : 119 SAYI : 235 SAYFA : 141-184 luğu ve Rus çarlığı arasındaki mücadeleyi anlatan büyük oyun olarak ifade edilen mücadele tam da bu bölge üzerinde yaşanmış ve oynanmıştır. Başlan - gıçta Kuzey Güney hattında bu iki sömürgeci güç arasında yaşanan mücadele daha sonra doğu batı hattında Rus Çarlığı ve Çin’deki Qing hanedanlığı ara - sında yaşanmış ve bölge duran hattıyla Afganistan tampon ülke olmak üzere İngiliz ve Rus imparatorluğu arasında bölünmüş sonra da diğer iki sömürgeci güç olan Rusya ve Çin arasında ikiye bölünmüştür. Bu yüzden Çin’de kalan ve hala Çin Halk Cumhuriyeti tarafından kontrol edilen topraklar bölgenin otokton halkları olan Uygur ve Kazak Türkleri ve nispeten daha küçük di - ğer Türk dilli halklar tarafından Doğu Türkistan olarak adlandırılmaktadır. Üstelik bu durumu kabul etmeyen Sürgündeki Doğu Türkistan Hükümeti 5 de kendisini tanımlarken hala tarihi Doğu Türkistan tabirini kullanmaya devam etmektedir. Türkistan’ın batısının hikâyesi çok daha ilginçtir. Onlar zihni ve fikri boyutta da Türkistanlı olma duygusunu büyük ölçüde yitirmişler ve Rus çarlık döneminde başlayan plan ve projelerin neticesinde yerel etnik ve bazen de yapay yeni kimlikleri ile kendilerini adlandırır olmuşlardır. Sovyet sonrası dönemde bağımsız devletler olarak sahneye çıktıklarında ise kimlik konusu da çokça konuşulur ve tartışılır olmuştur. Taşların bu anlamda hala tam olarak yerine oturduğu da söylenemez. Bunları tek tek irdelemeden önce tarihi Türkistan’ın batısında kalan ve bugün batıda alaycı olarak -istan ülkeleri olarak adlandırılan beş ülkeyi tanımlaya - lım. Bunlar Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Tacikistan ve Türkmenis - tan’dır. Bunların ülke adlarının ilk kullanımına bakmadan önce Rus işgali öncesi Batı Türkistan coğrafyasına yani 19. yüzyıldaki siyasi ve idari yapıya göz atmak yerinde olacaktır. Bugünkü Türkmenistan D evleti’nin toprakları ya doğrudan yada dolaylı olarak büyük ölçüde Hive (Harzem) hanlığının deneti - mi altındaydı ve Türkmen boyları hanlığın askeri gücüne katkı sağlıyorlardı. Hokand hanlığı ise Fergana merkezli bir hanlıktı ve egemenliği altında Kırgız boyları vardı ve aralarındaki ilişki Hive hanlığı ile Türkmen boyları arasında - kine benzer biçimdeydi. Bu iki hanlığa nazaran daha büyük ve daha güçlü olan ve sözkonusu diğer iki hanlığın ortasında yer alan Buhara hanlığı ise coğrafi olarak Fergana vadisi hariç bugünkü Özbekistan ağırlıklı ve Güney kazak bozkırlarını kontrol ediyordu ve ilginçtir bu hanlığın da Kazak boyları ile tıpkı diğerleri gibi simbiyotik bir ilişkisi mevcuttu. Dolayısıyla bölgede idari ve coğrafi bölünmede ne etnik ne de dilsel bir ayrışım söz konusu idi. 6 Birle - şememiş olmalarının iç ve dış etkileri vardı ve kendi aralarındaki sert rekabet Rus yayılmacılığının da işini kolaylaştıran bir unsur olmuştur. 5 http://tr.eastturkistan-gov.org/ 6 Bölgedeki bütün yapılar bir Türk lehçesi konuşuyorlar ve yazı dili olarak sadece Çağatay Türk - çesini kullanıyorlardı. Bunun tek istisnası Farsça konuşan Taciklerdi ama Farsça sadece onların tekelinde de değildi zira geleneksel olarak Farsça devlet dili olarak hanlıkların yazışmalarında yer alabiliyordu. Yani Türkistan halkının dilce ve dince homojen olduğu bir olgudur. Sadece batı çıkışlı ulus devlet kavramına uzak oldukları için kendilerini genel olarak Türkistanlı Müslüman olarak yada dar anlamda boy isimleri ile ifade ediyorlardı. Bu durum Türkmenler için de geçerliydi ve mensup olunan boy (Teke, Yomrut vs gibi) ön planda geliyordu ve Kırgız ve Kazak halkları için durum hiç de farklı değildi. Öncelikli olan hep mensup olunan boydu. 235_Gokmen_Kilicoglu.indd 145 13.09.2018 14:40:37 |