141 ayhan nuri yilmaz gökmen kiliçOĞlu tüRKİYE’Nİn orta asya’daki yumuşak güCÜ ve kamu diplomasiSİ t ü R
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 146
TÜRK DÜNYASI ARAŞTIRMALARI TDA T Ü R K D Ü N YA SI ARA Ş TIRM AL A R I / T D A 2018 TEMMUZ - AĞUSTOS CİLT : 119 SAYI : 235 SAYFA : 141-184 Orta Asya coğrafyası ilginçliklerin coğrafyasıdır. Türkmenistan’da Hazar kıyısından başlayan Karakum çölünü Özbekistan’ın orta kısmını tamamen kaplayan Kızılkum çölü takip eder. Bunu Kazakistan’ın çölümsü uçsuz bu - caksız bozkırları takip eder ve bittiği yerde bugün Doğu Türkistan 7 sınırları içinde kalan ve bölgenin büyük bir kısmını kapsayan Taklamakan çölü baş - lar. Öyle ki Doğu Türkistan’da yaşam büyük ölçüde tarih boyunca bu deva - sa çölün güney ve kuzey hattında oluşmuştur. Taklamakan’ın bittiği yerden ise Gobi çölü devam eder ve bugün Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlı olan İç Moğolistan’ın hemen hemen tamamını ve Moğolistan Cumhuriyeti’nin güney kısmını kapsar. Bu açıklama bölgeyi çöller ve bozkırların olduğu bir alan gibi gösterebilir ama durum bundan ibaret değildir. Zira dünyanın en yüksek dağ - ları da Orta Asya’da yer alır. Güney hattı boyunca Himalayalar uzanır. Hi - malayaların bitiminde batıya doğru sırasıyla Karakurum, Hindikuş ve İran’a varınca Elburz dağları uzanır. Geniş anlamdaki Orta Asya coğrafyasının tam doğusunda Büyük Kingan Dağları batısında ise Hazar Denizi yer alır. Kuzey bölgesi göçebelerin çıkış noktası olan büyük stepleri barındırır. Bu anlam - da Orta Asya topografya anlamında hiç homojen değildir ve adeta zıtlıkların coğrafyasıdır. Bu durum bölgede ısı farklarını çok değişken yaptığı için adeta otokton halklarını güçlü ve savaşçı kılmıştır. Bir bakıma, Türk kökenli halk - ların savaşçı olarak görülmesinin alt yapısını Orta Asya sağlamıştır diyebiliriz. Bu coğrafya geniş anlamdaki zıtlıkların yanı sıra bir yalıtılmışlık da sunar. Bu yüzden bölge halkları tarih boyunca dönem dönem doğru liderlik ve or - ganizasyonla dışa taşar ve etrafını kontrol altına alır. Bu durum Orta Asya coğrafyasından hem batı hem de doğu yönüne olmuştur. Doğuda hedef çoğu zaman Çin’i yöneten hanedanlar olmuştur. Batı da ise İran coğrafyası ve Doğu Avrupa ve buna bağlı olarak B alkanlar olmuştur. Bu tarihsel döngüye bakarak yapıp yapmadığını tam bilmiyoruz ama ünlü İngiliz jeopolitik bilimcisi John Mackinder, 8 tam da “büyük oyun” un oynandığı dönemde Kara Hakimiyet Teorisini 9 Heartland (Kalpgah 10 ) tabirini bu coğraf - yanın önemini vurgulamak için geliştirmişti. Özetle bu teoriye göre, Mackin - der, 1919 yılında “Demokratik İdealler ve Gerçekler” adlı bildirisinde, deniz gücünün öneminin azaldığını ve kara gücünün öneminin artmakta olduğunu belirtir. Bunda kuşkusuz Britanya’nın çağının deniz gücü olması ve hâkimi - yetini denizler üzerinden sağlamış olması yatmaktadır. Eski Dünya olarak da adlandırılan Asya-Avrupa-Afrika’nın “Dünya Adası” olduğunu ve dünyanın merkezinin bunun kalpgâhı olduğunu belirtir. Diğer kıtalar Dünya Adası’nın 7 Bu çalışmada Çin Halk Cumhuriyeti’ne bağlı özerk bölge statüsünde olan Şinciang Uygur Özerk Bölgesi için tarihi adı olan Doğu Türkistan adı kullanılacaktır. 8 https://www.britannica.com/biography/Halford-Mackinder 9 Mackinder, 1904 yılında yayınladığı “Tarihin Coğrafi Mihveri” adlı eserinde Dünyanın Kalbi (He - artland-Kalpgah) teorisini işlemiştir. Bu teoriye göre Dünyayı merkez, iç ve dış olmak üzere üç bölgeye ayırmıştır. Merkez Bölge’de Volga-Doğu Sibirya, Kuzey Buz Denizi, İran, Afganistan yer alır. İç Hilal’de Almanya, Avusturya, Türkiye, Hindistan ve Çin yer alır. Dış Hilal’de ise Britanya, Güney Afrika, Avustralya, Birleşik Devletler, Kanada ve Japonya yer alır. 10 Kalpgâh, Baltık Denizi’nden Yenisey’e kadar 2.500 millik bir sahayı ve Kuzey Denizi’nden gü - neyde Karadeniz ve Hazar Denizi’ne kadar uzanan bir bölgeyi kaplamaktadır. 235_Gokmen_Kilicoglu.indd 146 13.09.2018 14:40:37 |