141 ayhan nuri yilmaz gökmen kiliçOĞlu tüRKİYE’Nİn orta asya’daki yumuşak güCÜ ve kamu diplomasiSİ t ü R

147
AYHAN NURİ YILMAZ - GÖKMEN KILIÇOĞLU
TÜRKİYE’NİN ORTA ASYA’DAKİ YUMUŞAK GÜCÜ VE KAMU DİPLOMASİSİ
T
Ü
R
K
 D
Ü
N
YA
SI 
ARA
Ş
TIRM
AL
A
R
I 
/
 T
D
A
2018
TEMMUZ - AĞUSTOS
CİLT
: 119 
SAYI
: 235
SAYFA
: 141-184
uydularıdır. Mackinder, Adriyatik Denizi’nden Kuzey Denizi’ne bir hat çeke
-
rek Avrupa’yı batı ve doğu diye ikiye ayırmıştır. 
“Kara Hâkimiyet Teorisi”
ola
-
rak da bilinen teoriye açıklamıştır. Bu teoriye göre:
* Doğu Avrupa’ya kim hükmederse Kalpgâh’a (Heartland) hâkim olur.
* Kalpgâh’a kim hâkim olursa Dünya Adası’na hükmeder.
* Dünya Adası’na kim hükmederse Dünya’ya hâkim olur.
11
Orta Asya’nın hem merkez hem yalıtılmış bir coğrafya olmasının doğurduğu 
ekonomik ve ticari sonuçlar bulunmaktadır. Tarihsel süreçte bu döngü hep ya
-
şanagelmiştir. Bu bölgeyi merkez alan yada denetimine alan büyük imparator
-
lukların zamanında, ticaret gelişmiş ve bölge kalkınmıştır. Alternatif ticaret yol
-
larının öne çıkmaya başladığı 16. yüzyıldan itibaren, üstelik Orta Asya ile Batı 
Asya arasında geçiş güzergâhı olan İran’da dini ve mezhepsel anlamda farklı bir 
yönetimin
12
ortaya çıkması da Orta Asya’nın asırlar sürecek yalıtılmışlığının da 
başlangıcını teşkil etmiştir. Ama yalıtılmışlık Sovyet döneminin doğurduğu sü
-
reçte zirve yapmıştır. Öyle ki Orta Asya yada Türkistan coğrafyası adeta zihin
-
lerde ve araştırmalarda kayıplara karışmış ve askıya alınmıştır. Sovyet sonrası 
dönemle başlayan bölgedeki yeni oluşum ve geçiş süreci hala sürmekte olup, 
bölge ülkeleri ve halkları asırlar süren siyasi kültürel ve ticari izolasyonları aşma 
çabasında olup çoklu ilişki geliştirme çabası içerisine girmişlerdir. Ama yine de 
bu ülkelerin tarihsel olarak yakın oldukları diğer ülkelerle performanslarının 
kültürel ve tarihsel geçmişlerine paralel olarak ileri düzeyde olduğu söylenemez.
Mesela Türk dilli Özbekistan’ın kardeş ülkesi Türkiye ile olan ilişkilerindeki per
-
formans Farsça konuşan Tacikistan’dan daha iyi seviyede olmamıştır. Bir diğer 
örnek olarak Türkmenistan’ı alırsak, Türk Oğuz kardeşliğinin etkisinin Türk
-
menistan Türkiye ilişkilerindeki performansa yansımadığını görürüz ve aslında 
ilginç bir şekilde Türkiye’nin Orta Asya’daki ticari ilişkilerinin en iyi olduğu ülke 
dilce en uzak olduğu Kazakistan, kültürel ilişkilerin ve faaliyetlerin en yüksek 
olduğu ülke ise mesafe ve tarihi olarak en uzak olunan
Kırgızistan olmuştur. 
Kuşkusuz taraflar için bu sonuçlara etki eden pek çok iç ve dış sebep mevcut
-
tur. Bu ülkelerdeki liderlik ve jeopolitik etki de göz ardı edilmemelidir.
Türkistan’ın batısının soğuk savaş sonrasında özgür ve bağımsız devletlere 
dönüşmesi, başlangıçta Doğusu için de bu tür beklentiyi doğurmuştu. An
-
cak gelinen nokta itibariyle bu durumun, Çin’i kendi içinde zora sokacak bir 
mucize olmazsa, kolay olmayacağını işaret etmektedir. Üstelik Çin doğusunu 
bırakmazken Batı Türkistan’daki devletleri de konjonktürü ve jeopolitik avan
-
tajını da kullanarak ticari ve iktisadi nüfuzu altına almıştır. Oranı değişmekle 
birlikte Çin ve bu beş Orta Asya ülkesi arasında göz ardı edilemeyecek boyutta 
ticari ilişki oluştuğu belirtilmelidir.
13
Ülkemizde kimi zaman Avrupa Birliği’nin 
11
https://www.iwp.edu/docLib/20131016_MackinderTheGeographicalJournal.pdf.
12
Safevi Devleti (1501-1735) İran’ın bin yılı aşan Türk hanedanlar döneminin en ilginç olanıdır. 
Zira Sünni olan İran, Safevilerle birlikte Şii İslam’ı seçmiş ve günümüze kadar süren sürecin olu
-
şup geliştiği evreyi oluşturmuştur. Bu durumun Türk halkları üzerinde siyasi ve dini sonuçları 
olduğu kadar iktisadi ve kültürel sonuçları da olmuştur.
13
Çin’in Orta Asya ülkeleri ile olan ticaret hacmi 10 yıl içinde yaklaşık 100 kat artarak şaşırtıcı 
bir gelişme göstermiştir. Çin’in Orta Asya ülkeleri ile olan ticareti 2013 yılında 50 milyar dolara 
235_Gokmen_Kilicoglu.indd 147
13.09.2018 14:40:37

---