2. Parazitlarni xolanish shakllari

Transmissiv yoki tabiiy o'choqli kasalliklar. Akademik Ye.N.Pavlovskiy tayicha kasallik qo'zgruvchi bo'gchoqli kasalliklar deyiladi. Tabiiy oggruvchi parazitligidan kozglom odam va hayvonlarga yuqtirishi xavfli hisoblanadi. M: bezgak, tif, virusli ensefalit, leyshmanioz, tripanasomoz.
Transmissivus - lotincha so'z bo'lib, olib o'tish, tashib o'tish, o'tkazish degan ma'nolarni anglatadi. Transmissiv kasalliklarni qo'zgladi.
Akademik Ye.N. Pavlovskiy va uning shogirdlari Sobiq Ittifoqning turli mintaqalarida parazitlarni murakkab sirkulyatsiya jarayonlarini op uchraydigan kasallik qoatuvchi va tarqatuvchilarini kompleks ekologo-parazitologik tomondan tatqiq qilish maqsadida juda katta hajmdagi ishlarini olib borishgan. Tadqiqotlar natijasida transmissiv kasalliklarni tabiiy olimot yaratildi.
Transmissiv kasalliklarni tabiiy ormon zonalarida kana ensefaliti, cholat (chuma) ormon, quruq ol, chonalarda esa teri leyshmaniozi va boshqalar uchraydi).
Tabiatda odam va hayvonlar yashamaydigan (M: tayga, tundra, cho'l, sahro) joylarda ma'lum bir kasalliklarning manbalari uchrab turadi va ular tabiatda uzoq vaqt saqlanadi. Ana shunday joylarga odamlar yoki hayvonlar borib qolsa bu kasalliklar yuqishi mumkin. Transmissiv kasalliklarni odam va hayvonlarga yuqishi uchun:
I - kasallik qo'zgatuvchilarini o'z tanasida saqlab yuruvchi umurtqali hayvonlar (tabiiy rezervlar);
III - kasallik qo'zgmoyoqlilar) bo'lishi shart.
Leyshmaniozda - kasallik qo'zg kemiruvchilar(qum kalamushlari, yumronqoziqlar), tashuvchilari - iskabtoparlar (Flebotomus avlodi).
Parazitar kasalliklar qo'zgz navbatida passiv va faol bo'ladi (passiv-trixomonadalar jinsiy yo'l orqali, faol: shistosomalarning lichinkalari faol teri orqali o'tishi). Kasallik qo'zgridan-to'gatuvchilar (havo yo'li) nafas yo'llari orqali yuqadi (gripp, toksaplazmoz, tuberkulyoz, pnevmosistoz).
3. Suv orqali - kasallik qo'zgmol qilish bilan bogatuvchilari bilan zararlangan oziq ovqat mahsulotlari orqali (parazitlarning tuxum va lichinkalari chorva mollariga passiv holatda yem-xashak, suv, oraliq xo'jayini orqali oshqozon va ichakka tushadigan parazit chuvalchanglar, koksidiyalar, balantidiylar, toksoplazmalar va boshqalar).
5. Perkutan (teri orqali) yo'li bilan (ankilostoma lichinkalari, qon so'ruvchi bo'g'imoyoqlilar, piroplazmalar, tripanosomalar, onxoserka, parafilariya lichinkalarini teri orqali yuqtiradi). Transmissiv - kasallik qo'zgimoyoqlilar orqali o'tsa (qon orqali) obligat transmissiv, qon so'ruvchilar ishtirokisiz o'tsa fakultativ transmissiv kasallik deyiladi (tulyaremiya,filyariatoz).
6. Burun teshigi, ko'z orqali (burun tomoq bo'kasi, telyaziya).
7. Transplasentar yo'l bilan. Ona qornida (ayrim parazitlar onadan bolaga kindik orqali o'tadi - neoaskaridalar, taksokaralar, toksoplazmalar, trixinellalar).
Qo'zgllari, bular quyidagicha amalga oshadi privivka), kontaminativ (kontaminatsiya kasallik qoatuvchilari terini teshib (ukol orqali) yuqtiriladi. Masalan: bezgak qoatuvchisi odamga bezgak chivinini chaqishi orqali o kasallik qotuvchilari oldin tashuvchilar organizmidan ular ekskrementi orqali chiqadi va xozi faol kiradi yoki turli oziqalar orqali kiradi. Masalan: ichak parazitlari, gelmintlar tuxumlari turli pashsha, chivin, suvarak va boshqalarni xartumlari hamda panjalari orqali yuqadi.
Koldiradi. Buday usulda yuqtirishga kombinativ yoatuvchilari ko'paymaydi, rivojlanmaydi, ular yordamida bir joydan ikkinchi joyga o'tadi va ma'lum vaqt tashuvchilarda saqlanadi (pashshalar, tarakanlar).
2. Spesifik tashuvchilar. Ular organizmida kasallik qo'zgatuvchi o'rtasida ma'lum biologik bogatuvchilarini o'zlarida uzoq vaqt saqlaydilar.
Kasallik qo'zglimoti. Devastatsiya lotincha-devastatio-qirgnosini anglatadi. Odam, hayvon va ozgqotishga qaratilgan tadbirlar majmuasidir. Bu tazda tutilgan maqsad, barcha xolka va respublikani gelmintlardan, patogen protozoolardan va parazit bomoyoqlilardan rejali ravishda tozalab, bir vaqtning odirish, shuningdek invasion kasalliklarning qoatuvchilarini butun rivojlanish jarayonida (tuxum va lichinkalarini) turli usullar bilan yolimot birinchi marta akademik K.I. Skryabin tomonidan 1944 yilda fanga kiritilgan botib, murakkab tadbirlarni, yangni dezinvaziya qilish, kasallik qoatuvchilariga biologick zarar koyimli va sifatli oziqalar bilan talimotni qozgtkaziladigan tadbir botkazishda parazitning yashay olmaydigan yalpi tadbirlarini fanga asoslangan holda ishlab chiqish lozim.
Oligiga jiddiy ziyon yetkazayotgan gelmintozlardan - teniidoz, qoramol va chojayin organizmi sharoiti tashqi muhit sharoitlaridan keskin farq qiladi. Buni oqibatida evolyutsion taraqqiyot jarayonida parazitlarning hayot uchun xos moslamalari paydo bolgan. Kozgarishlar sodir bolmaganlari reduktsiyaga uchragan.
Parazitlikka olib, uch xil tipga ajratiladi.
1. Morfologik progressiv adaptatsiyalar, parazitik hayot uchun kerak bolishi: turli yopishuv organlari (soich, ilmoq, xitinli tishchalar va boshqalar), ovqat hazm qilish organlarini kuchli rivojlanishi, nasldorlik va boshqalar (bitlar, kanalar, parxolmagan azolarni yoqolishi va boshqalar).
3. Biologik adaptatsiyalar: evolyutsion taraqqiyot natijasida parazitlarning rivojlanish tsiklidagi op nasl qoldirish va boshqalar. Bular asosan mexanik ta'sir, xo'jayinning normal rivojlanishi uchun zarur bo'lgan oziq moddalarini iste'mol qilish, har xil zaharli moddalar (toksinlar) ishlab chiqarish, xilma-xil patogenli mikroblar va viruslarning xo'jayin organizmiga kirishi uchun yo'l ochib berish, xo'jayin organizmining darmonsizlanishiga olib keladigan ta'sirlardan iborat.
Mexanik ta'sirda parazitlar xo'jayinining to'qima va organlarida yashab, ularni mexanik jihatdan qattiq shikastlaydi. Yirik va ko'p sondagi ichak parazitlari (aska-ridalar, sestodalar) ichak bo'shlig'iga tiqilib qolib, ichakdan moddalarni o'tkazmay qo'yadi.
Exinokokkning lichinkalik pufaklari o'pka va jigar hajmining kattalashishiga olib keladi, to'qimalarni qisib qo'yadi. Senur lichinkalik davrida bosh va orqa miyalarda o'rnashib, shishlar hosil qiladi. Bu shishlar miyani morfologik jihatdan buzadi va faolligini izdan chiqaradi. Ko'pgina trematodalar, sestodalar, nematodalar, akantotsefallar, qisqichbaqasimonlar, kanalar va hasharotlar hosil qilgan shikastlar orqali xo'jayin organizmiga xilma-xil zararli mikroblar, viruslar kiradi va boshqa turdagi kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo'ladi.
Parazitlarda har xil yopishuvchi organlarning bo'lishi ham ularning eng muhim xususiyatlaridan hisoblanadi. Parazitlar ana shu yopishuv organlari yordamida xo'jayiniga mustahkam bog'langan holatda yashaydi. Yopishuvchi organlar ham parazitizm hodisasi tufayli vujudga kelgan. Ular ektoparazitlarda ham, endoparazit-larda ham har xil ko'rinishda uchraydi.
Ilmoqlar parazitlarning eng asosiy yopishuv organi bo'lib, ular bir hujayrali hayvonlardan tortib, hasharotlarda ham uchraydi. Bir hujayrali hayvonlardan in-fuGyadi. Ba'zida oddiy termik ishlovni yetarli emasligi parazitar kasalliklar tarqalishiga sabab bo'ladi(opistorxoz, difillobotrioz va boshqalar).
Parazitlar juda ko'p miqdorda tuxum qo'ysada, bu tuxumlarning ming ba toizlblar sinfi vakillari orasida ham uchraydi.
http://fayllar.org