2013, Ankara Kauçuk ve Plastik Ürünler İmalatı İş Kolunda Risk Esaslı Programlı Teftiş

72
2.5.3. Kauçuk ve Plastik Ürünler İmalat İşkolunda İş Sağlığı ve Güvenliği
2.5.3.a Kimyasallar
Solventler
Solvent, bir katıyı, bir sıvıyı çözerek çözelti oluşturan sıvı haldeki bir maddedir. Genellikle renksizdirler 
ve her solventin kendine has kokusu vardır. Solventler aynı zamanda yanıcıdırlar ve kaynama nokta-
ları düşük olduğundan hızlı şekilde buharlaşırlar. 
Endüstride hemen her sektörde solventler kullanılmaktadır. Bazı solventlerin kullanım alanları tablo-
da gösterilmiştir. 
Bazı solvent kimyasalları ve sık kullanıldığı işler
Solvent Kimyasalı
Sık Kullanıldığı İş
Aseton
Endüstriyel kaplama, kozmetik üretimi
Toluen
Endüstriyel kaplama, çeşitli üretim işleri
Metilklorit
Boya sökme
Metil Etil Keton (MEK)
Basım işleri (mürekkep çıkarıcı), böcek öldürücü üretimi
Solventler, kauçuk endüstrisinde özellikle üretim sürecinde yapışkanlığı önlemek ve atölyelerde te-
mizleyici olarak kullanılmaktadır. Alifatik hidrokarbonlar kauçuk yüzeyini canlandırmada, aromatik 
hidrokarbonlar (tolüen ve ksilen gibi) kauçuk çözeltilerinde, klorlanmış hidrokarbonlar yanmaz ya-
pıştırıcı üretiminde kullanılır. 
Solventlerin Sağlığa Etkileri
Solventler içerdikleri maddelere göre insan sağlığını farklı şekilde etkileyebilir. Sürekli olarak bazı sol-
ventlere maruz kalındığında, kişilerin sağlığı üzerinde uzun süreli etkiler oluşabilir. Çalışılan ortamda 
solventlerin buhar ve gazları solunum yoluyla alınıyorsa, solventler cilt ile temas ediyorsa, sıvı sol-
ventler yutuluyorsa bunlara bağlı olarak çeşitli etkiler görülebilir. 
Ayrıca, solventlerin birçoğu yanıcı, uçucu, kolay buharlaşıp ortama zehirli veya patlayıcı gaz karışım-
ları verebilen özelliğe de sahiptir. Bazı solventlerin ise uyuşturucu etkileri olabilir. Bu özellikleriyle 
solventler, iş kazaları oluşumuna doğrudan ya da dolaylı olarak neden olabilirler. Özellikle halojen 
içeren solventler, yanmaları sonucunda dioksin ve furan gibi zehirli gazlar oluştururlar. 

---

73
Sonuç olarak solventlerin içerdikleri kimyasallara göre farklı sağlık bozucu etkileri bulunmaktadır. 
Sağlık bozucu etki temel olarak solvente ne kadar süre maruz kalındığı ve ne düzeyde maruz kalın-
dığı ile ilişkili olarak ağırlaşır.  
Kısa süreli etkilenmelerle ortaya çıkan sağlık bozuklukları: Tek bir etkilenme ya da kısa süreli etkilen-
me söz konusudur. Çoğunlukla geçicidir ve yoğun solvent maruziyeti gerektirir. 
Kısa süreli etkilenme; deri sorunlarına (temas eden deri alanında kuruma, çatlama, kızarma ve sıvı 
dolu kabarcıklar oluşması), baş ağrısına, uyuklamaya, dikkat dağınıklığına, mide bulantısı ve rahatsız-
lık hissine yol açabilir.
Uzun süreli etkilenmelerde; az/yoğun solvent maruziyeti ve tekrarlayan maruziyet söz konusudur. 
Sağlık bozuklukları yavaş ilerler ancak ortaya çıktıklarında tedavileri ya zor ya da olanaksızdır. İnsan 
yaşam kalitesini ileri düzeyde ve uzun süreli ya da hayat boyu bozan ve bazen yaşam süresini kısaltan 
sağlık bozukluklarıdır. Tekrarlayan, uzun süreli solvent etkilenmesi; beyin ve sinir sisteminde, deride, 
karaciğerde (karaciğer hasarı), kan üretim sisteminde, böbreklerde, erkek ve kadın üreme sisteminde, 
hamile kadınlarda fetüste sağlık bozukluklarına yol açar.
Kauçuk endüstrisinde sık kullanılan bazı solventler, beraber anıldıkları sağlık bozuklukları ve izin veri-
lebilir değerler şu şekildedir.
Kimyasalların beraber anıldıkları sağlık bozuklukları ve izin verilebilir değerler
Kimyasal
P E L 
(ppm)
Etkilenen Organ
Sağlık bozukluğu
Benzen
1
Deri, Merkezi Sinir Sistemi, Kara-
ciğer, Kan, Böbrekler, Kromozom
Deri  iltihaplanması,  narkoz 
etkisi, lösemi
Tolüen
200
Merkezi  Sinir  Sistemi,  Karaciğer, 
Böbrekler, Deri, Üst Solunum Yol-
ları
Narkoz etkisi, koma, kas yor-
gunluğu, karaciğer, böbrek ve 
deri hasarı
Ksilen
100
Üst Solunum Yolları, Deri, Merkezi 
Sinir Sistemi, Karaciğer
Narkoz etkisi, akciğer ödemi, 
mide ağrısı, bulantı, karaciğer 
ve böbrek hasarı
Metilen klorid
500
Deri, Üst Solunum Yolları, Merkezi 
Sinir Sistemi, Kalp Damar Sistemi
Narkoz  etkisi,  uyuşukluk, 
akciğer ödemi, kalp ritmi bo-
zukluğu 
Metil kloroform 350
Deri, Merkezi Sinir Sistemi, Kalp
Narkoz  etkisi,  kalp  ritmi  bo-
zukluğu, baş dönmesi

---

74
Sünger Üretiminde Oluşan Gaz – CO
2
Sünger üretim reaksiyonun tamamlanması sonucu meydana gelen esnek poliüretan süngerin zararlı 
etkileri bulunmamaktadır. Asıl dikkat edilmesi gereken proses esnasında açığa çıkan CO
2 
ve diğer 
uçucu gazlara çalışanların maruziyetleridir. Slabstok prosesini ele alırsak, her ne kadar işlem kapalı 
bir tünel içerisinde gerçekleşmiş olsa da çalışanların yanlardan açılan küçük pencerelerden prosese 
müdahale etmesini gerektiren durumlar olmaktadır. Bu nedenle tünel içerisinde, emiş yapabilen bir 
havalandırma sistemi olmalıdır. Ayrıca prosesin her aşamasında çalışanların mutlaka eldiven, gözlük, 
maske ve özel elbise kullanmaları gerekmektedir. Tünel boyunca aydınlatmayı sağlayan lambalar dış 
taraftan içeriyi aydınlatacak özellikte olmalı, tünelin içinde olmaları durumunda ise aydınlatmaların 
tünelin yan kısımlarında ve kapalı tipte olması tercih edilmelidir. Yaklaşık 24 saat kürlenmeye bırakı-
lan sünger üzerinde reaksiyonlar devam ettiğinden, slabstok ve molding proseslerinin her ikisinde 
de kürlenme işleminin havalandırmanın iyi olduğu alanlarda yapılması gerekmektedir.
İzosiyanatlar
Sektörde özellikle sünger üretiminde karşılaşılan en tehlikeli kimyasallardır izosiyanatlardır.
İzosiyanatlar (TDI, MDI vs.) normal şartlar altında ne patlayıcı ne de okside edicidirler. Havada aniden 
parlamazlar veya ortam sıcaklığında yanıcı değillerdir. Ancak izosiyanatlar suyla reaksiyona girerek 
karbon dioksit ve poliüre olarak bilinen biyolojik ve kimyasal açıdan etkisiz olan katıyı oluşturur. Bu 
işlemin kendisi tehlikeli bir reaksiyon olmamasına rağmen, kapalı konteynırlar içindeki tehlikeli ba-
sınç artışlarına yol açabilmektedir. Bu aşırı basınç durumu en nihayetinde patlamaya dahi sebep 
olabilmektedir. Düzeltici önlem alınmadığı takdirde ise reaksiyon daha şiddetli bir hal alacaktır. 
İzosiyanatlar asitler, alkoller, alkalin materyaller (örn. sodyum hidroksit, amonyak) gibi diğer kimyasal 
maddeler ve reaktif gruplar içeren diğer kimyasallarla reaksiyona girer. Bu reaksiyon izosiyanat bu-
harının artmasına ve karbon dioksit oluşumuna sebebiyet veren bir ısı açığa çıkarabilir. İzosiyanatlar 
birçok plastik ve lastik materyale kısa sürede saldırır ve gevrekleştirir. Kendi başına tehlikeli olmamak-
la beraber, örneğin hortumlarda ve koruyucu kıyafetlerde çatlamaya neden olabilir. Kullanılan sıvı 
geçirmez eldivenlerin gevrekleşmesi sonucu çatlak olmadığından özellikle emin olunması gereklidir. 
İzosiyanatların parlama noktaları yüksektir. Ancak, bu maddeler bir yangın durumunda alevlenme 
için yeterli buhar oluşturacak kadar ısınırsa, teneffüs edildiği takdirde sağlığa zararlı olabilecek bu-
harlaşan maddeler çıkararak yanacaklardır. Kapalı bir konteynır içinde yangın ısısına maruz kalan izo-
siyanatlar basınç oluşturarak ayrışır ve konteynır açısından patlama riski doğurur.
İzosiyanat buharına, aerosol ve/veya tozuna maruz kalmak, burun, boğaz, akciğerler ve gözleri tah-
riş edecektir. Çeşitli semptomlara rastlanabilmektedir. Bunlar gözlerin sulanması, boğazın kuruması, 

---