3- laboratoriya ishi. Fermentlar xalq xo’jaligidagi ahamiyati Reja

Clastridium
turkumiga kiruvchi anaerob 
bakteriya tan olingan. Namlash vaqtida ketayotgan jarayonda zig‘ir samonidan pektin moddasi 
parchalanadi va uning tolasi ajralib chiqadi. 
Teri ishlab chiqarish sanoatida mikrob proteaza fermenti terini oshlashda va uni 
mayinlashtirishda ishlatiladi. Tarkibida proteaza va lipaza bo‘lgan kompleks preparatni ishlatish 
natijasida jarayon tezlashadi va yuqori sifatli jun olish imkoniyati vujudga keladi.
Yuvish vositalari ishlab chiqarishda mikrob fermentlari keng miqyosda qo‘llanilmoqda. 
Odatda ularga proteolitik, amiliolitik va lipolitik faollikka ega bo‘lgan 
Bac.subtilis
fermentlari 
qo‘shiladi. Preparatlar sirtqi faol moddalar bilan birgalikda ishlatiladi. Tarkibida ferment bo‘lgan 
yuvish vositalari yuvish muddatini qisqartiradi, to‘qimalarni saqlanish qobiliyatini o‘zaytiradi, 
chunki yuvish 40-60
0
C dan oshmagan xaroratda olib boriladi. 
Fermentlarning produsentlarini o‘stirish ularni qattiq va suyuq oziqa muxitlariga ekish usullari 
bilan olib boriladi. qattiq oziqa muxitlarining yuza qismida faqat aerob mikroorganizmlarni 
o‘stirish mumkin.
Suyuqlik ichida o‘stirish usulida asosan mikroorganizmlar suyuq oziqa muxitlarida o‘stiriladi 
va bunda xam aerob xam anaerob mikroorganizmlarni o‘stirish mumkin. Fermentlarning aksariyat 
produsentlari aerob bo‘lgan mikroorganizmlardir va shuning uchun qattiq va suyuq oziqa 
muxitlarida o‘stirilganda uzliksiz havo bilan ta’minlab turiladi. 
Fermentlar olish texnologiyasi 
Fermentlarning hosil bo’lgan bo‘lish jarayoniga tashqi muxit sharoiti, oziqa moddalari tarkibi, 
ularning miqdori, metabolitlarning chiqishi, muxitda faol kislotaning o‘zgarishi, xarorat, 
muxitning erigan kislorod bilan to‘yinishi, produsent kulüturasining xolati va o‘stirsh muddatlari, 
shuningdek boshqa omillar ta’sir etadi.
Bu omillarning axamiyati va ferment biosintezi jarayoniga bo‘lgan ta’sir darajasi turlicha 
bo‘lib, ular asosan mikroorganizmni o‘stirish usuli va produsentlarning fiziologik xususiyatlariga 
bo‘ysingan zolda kechadi. Biroq ba’zi umumiy qonuniyatlarga e’tibor berib o‘tish kerak. 
Mikroorganizmlarni o‘stirishda qattiq va quriq oziqa muxitlarining namligi juda katta 
axamiyatga ega. Agarda muxitning namligi 11-20% atrofida bo‘lsa, mikroorganizmlar umuman 
o‘smaydi. Birmuncha ko‘proq o‘sish xollarini namlik 30% bo‘lganda kuzatish mumkin. 
Namlikning 40-45% bo‘lishi mikroorganizm kulüturasining mo‘tadil o‘sishiga va spora Hosil 
bo’lgan qilishiga juda qulay sharoit xisoblanadi. Bu xolat spora Hosil bo’lgan qiluvchi ferment 
produsentlarining ekish materiallarini olishda ishlatiladi. Muxitning namligi 53-58% bo‘lganda 
Hosil bo’lgan qilingan fermentlarning to‘planishi kuzatiladi. Namlik 60-68% bo‘lganda 
fermentlarning biosintezi pasaya boshlaydi va bu xolat oziqa muxiti ichiga kiradigan Havoning 
yomon o‘tishi bilan tushintiriladi. 
Kulüturalarni qattiq oziqa muxitida o‘stirish natijasida uning tarkibida quruq moddalarning 
miqdori kamayib, SO
2
va suvga aylanadi. Shu sababli, agarda mikroorganizmni o‘stirish yopiq 
idishlarda (kolba, maxsus kyuvetalar va h.k.) olib borilsa, bug‘lanish natijasida namlikning ortishi 
kuzatiladi. Agarda o‘stirish jarayoni ochiq idishlarda olib borilsa, kulüturani va oziqa muxitining 
qurib qolishi va hosil bo’lgan bo‘lgan maxsulot faolligi kamayishi kuzatiladi. Namlikning darajasi 

---

va mi’tadilligi xar bir o‘stirilayotgan produsentning fiziologik xususiyatlariga, oziqa muxit tarkibi 
va boshqa omillarga bog‘liq bo‘lib, xar bir omil tadqiqot yo‘li bilan aniqlanadi. 
O‘sayotgan kulüturani Havo bilan ta’minlash darajasi ko‘pincha o‘stirish usuli va ferment 
produsentlarining fiziologiyasi bilan belgilanadi. Bu jarayon asosan uch maqsadni o‘z oldiga 
qo‘yadi: 
1.
 
O‘sayotgan mikroorganizmlarni o‘sish va rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan kislorod bilan 
ta’minlash; 
2.
 
Gaz ko‘rinishidagi moddalar bilan ifloslangan Havoni chiqarib tashlash; 
3.
 
Mikroorganizmlarning o‘sish jarayonida hosil bo’lgan bo‘ladigan issiqlikni qisman bartaraf 
qilish yoki chiqarib yuborish. 
Mikroorganizmlarni qattiq oziqa muxiti sirtida o‘stirishda vujudga kelgan issiqlikni chiqarish 
masalasi katta axamiyatga ega. Shuning uchun mikroskopik zamburug‘larni o‘stirishda ularning 
o‘sish bosqichlariga katta e’tibor berish kerak, chunki aynan shu gurux mikroorganizmlar qattiq 
oziqa muxiti sirtida o‘stiriladi. 
Birinchi gurux - zamburug‘ sporasi yoki konidiyalarini bo‘kishi va rivojlanishidir. Uning 
muddati 10-12 soatga cho‘ziladi. Bu bosqich aytarli issiqlik ajralishi bilan kuzatilmaydi va oziqa 
muxit komponentlari o‘zgarmaydi. 
Oziqa muxiti sirtida po‘panak hosil bo’lgan bo‘lishi bilan ikkinchi bosqich (tropofaza) 
miseliyalarning faol o‘sish bosqichi boshlanadi. U odatda 12-40 soat va shu bilan birga oziqa 
muxitidagi moddalarni ko‘p miqdorda iste’mol qilishi, isssiqlik, is gazi va suv ajratishi bilan 
davom etadi. Bunda mikroorganizm oziqani miseliyalari bilan to‘liq o‘rab oladi. Aynan mana shu 
bosqichda ko‘p miqdorda issiqlik ajraladi va umumiy ajraladigan issiqlikning 75-80% ini tashkil 
qiladi. 
1 t. kulütura bir soat davomida faol o‘sish bosqichida 7,6 m
3
ga yaqin kislorodni o‘zlashtiradi 
yoki havoga bo‘lgan nisbatda esa 36,5 m
3
ni o‘zlashtiradi. Zamburug‘larni mo‘tadil o‘sishi 
umumiy havoning sarfi o‘rta xisobda 1 t. kulütura uchun 600-650 m
3
ni tashkil qiladi. 
Uchinchi bosqich (idiofaza) kulüturani morfologik va biokimyoviy ixtisoslashishi kuzatiladi, 
ya’ni bunda mikroorganizmlar konidiyalarni va ikkilamchi metabolitlarni Hosil bo’lgan qiladilar. 
Ushbu bosqichda mikroorganizmlar xujayra tashqarisiga chiqariluvchi fermentlarni Hosil bo’lgan 
qiladilar. Bunda o‘stirish xonalarida xaroratni 3-4
0
S ga tushirish va Havo almashtirishni 3-5 
martaga kamaytirish zarur. 
Mikroorganizmlarni suyuq oziqa muxitlarida o‘stirish davomida xam Havo bilan ta’minlashga 
va is gazi bilan ifloslangan Havoni fermentyordan chiqib ketish rejimiga e’tibor berish kerak. 
Masalan, bir kulütura xar xil aerasiya sharoitlarida bir xil fermentni xar xil xususiyati bilan Hosil 
bo’lgan qilishi mumkin. Umuman olganda Havo bilan ta’minlash mikroorganizmni o‘stirish 
jarayonini va ferment Hosil bo’lgan qilishini tezlashtiradi. 
O‘stirish davomiyligi xam muxim ko‘rsatkichlardan biri bo‘lib, u maksimum ferment ishlab 
chiqarish samaradorligini belgilaydi. U juda ko‘p omillarga bog‘liq: oziqa muxiti tarkibi va uni 
produsentga uzatish usuli, muxitni Havo bilan ta’minlanganlik darajasi, produsent turi, ferment 
xususiyati va boshqalardir. O‘stirish davomiyligi ko‘pincha produsentning fiziologik 
xususiyatlariga bog‘liq bo‘ladi. Masalan,