3-bob. Fazoviy ma’lumotlar va ularning ilmiy asoslari

Ma’lumotlar toʻplash uchun geografik ma’lumotlarning tasnifi 
 

Rastr 
Vektor 
Asosiy 
Sun’iy yoʻldoshlar va masofadan 
zondlashdan olingan raqamli 
tasvirlar 
Raqamli aerofotosuratlar 
GPS oʻlchovlari
 
Syomka oʻlchovlari
 
Yordamchi 
Skanerlangan karta yoki suratlar
 
Raqamli relyef modellari
Topografik karta konturlari
 
 
Topografik kartalar 
 
Joy nomlari 
Ma’lumotlar bazasi
 
Ikkilamchi manbalar oddiy va raqamli ma’lumotlar tizimi boʻlib, bu 
ma’lumotlarni keyingi bosqichda mos raqamli formatga oʻtkazish kerak boʻladi. 
Bunday manbaga rastr formatdagi skanerlarga rangli aerofotosuratlarni, qogʻoz 

---

Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
74 
koʻrinishdagi skanerlash va vektorlash ishlarini talab qiladigan kartalarni misol 
qilib keltirishimiz mumkin. Demak, asosiy (birlamchi) geografik ma’lumotlar 
manbayi GATda ishlatish uchun bevosita oʻlchovlar orqali olinadi. Yordamchi 
(ikkilamchi) manbalar oldingi izlanishlar orqali qayta ishlangan yoki boshqa 
tizimlardan olinadi.
Har ikki ma’lumot ham raqamli, ham analog formatda boʻlishi mumkin. 
Analog ma’lumot har doim geografik ma’lumotlar bazasiga kiritilishidan oldin 
raqamli koʻrinishga keltirilishi lozim. Bunday jarayonni qogʻoz karta yoki 
fotosuratni skanerlash hamda suratdagi belgilangan joyni vektorlash orqali 
amalga oshirish mumkin. GATga kiritilishidan oldin raqamli ma’lumotning 
format kattaligi va tavsiflariga qarab qoʻshimcha qayta formatlash va qayta 
tizimga keltirish kabi ishlar bajarilishi kerak boʻlishi mumkin. Bu boʻlimda 
ma’lumot toʻplash va ma’lumot uzatish kabi atamalarga duch kelamiz. Ularning 
bir-biridan farqi shundan iboratki, ma’lumot toʻplash deganda toʻgʻridan toʻgʻri 
ma’lumotni oʻsha ma’lumot toʻplayotgan qurilmaga kiritish nazarda tutilsa, 
ma’lumot uzatishda esa oʻsha ma’lumotlarni tarmoqli ulanishlar (Internet, WAN, 
LAN), CD ROM disklar, fleshka va disketlar orqali kiritish nazarda tutiladi.