Geoaxborot tizimining ilmiy asoslari
76
obyektning fizik, kimyoviy va biologik xossalari toʻgʻrisidagi axborotlarni
bevosita olish texnikasidir. Bunda axborot obyektda aks etayotgan,
undan
tarqalayotgan va yutilayotgan elektromagnit radiatsiya miqdorini oʻlchash orqali
hosil qilinadi. Elektromagnit oʻlchovlarni koʻrinuvchi va koʻrinmas, ya’ni
mikrotoʻlqinlarni payqay oladigan sensorlar amalga oshiradi. Sensorlar ikki turga
boʻlinadi: passiv va aktiv.
Passiv sensor
lar obyektdan tarqalayotgan elektromagnit toʻlqinlarni
oʻlchash orqali ishlasa
, aktiv sensor
larning oʻzi elektromagnit toʻlqinlarni
yuboradi va shu asosda oʻlchash ishlarini olib boradi. Bu sensorlar sun’iy
yoʻldoshga biriktirilgan boʻladi.
Bundan tashqari, masofadan zondlashga
samolyotlar yordamida suratga olishni ham kiritishimiz mumkin.
Qisqacha qilib aytadigan boʻlsak,
masofadan zondlash bu obyektning
fizik, kimyoviy va biologik xossalarini bevosita masofadan turib oʻlchashdir
.
Oldingi
boblarda tiniqlikning fazoviy, spektral va vaqtli turlarga
boʻlinishini koʻrib oʻtgan edik.
Fazoviy tiniqlikda muhim koʻrsatkichlar bu obyektning yoʻl qoʻyiladigan
aniqlikdagi tasvir oʻlchami va eng muhim oʻlchov koʻrsatkichi esa bu uning
piksel oʻlchamidir. Sun’iy yoʻldoshdan olingan suratlar odatda 0,5 m dan 1 km
gacha oʻlchamdagi piksellarga ega boʻlgan tasvirlar hisoblanadi.
Aerofotosyomka suratlarini oladigan kameralarning
sifat tiniqligi
(resolution)
odatda 0,1m dan 5m oraliqda boʻladi. Tasvir oʻlchamlari sensorlar
turiga qarab turlicha boʻlishi mumkin. Odatdagi farq 900 ga 900 dan boshlab
3000 ga 3000 gacha pikselda boʻlishi mumkin. Sensorlarning umumiy masofadan
zondlash kengligi odatda 9x9 km dan 200x200 km gacha boʻladi.
Spektral
tiniqligi oʻlchangan elektromagnit spektrning bir qismigagina aloqadordir. Turli
obyektlar har xil turdagi radiatsiya miqdorini va turini tarqatganligi, yutganligi
uchun elektromagnit spektrlarning qismiga qarab qaysi boʻlimni qoʻllash muhim
ahamiyatga ega. Masofadan zondlash tizimlari ma’lum diapazonda tarqalayotgan
toʻlqinlarning bir qismi yoki bir qancha qismlarini
olgan holda ham ishlashi
mumkin. Yuqoridagi fikrlarning barchasi sun’iy yoʻldosh orqali ma’lumot va
