46
saprofittir, yani ölü organizma kalıntılarından geçimlerini, yaşamlarını
gerçekleştirirler.
Serbest ve simbiyotik azot bağlayan bakteriler de bu gruba dahildir; yağları
proteinleri, selüloz ve karbonhidratları parçalarlar. Canlı bitki veya hayvanlarda
yaşayan, az sayıda da olsa, parazit bakteriler de vardır. Aerob ve anaerob
saprofit olarak yaşayanları vardır.
Şeker, nişasta, selüloz ve hemiselüloz gibi karbonhidratları parçalayan bakteriler
bulunur.
Protein parçalayan ve amonifikasyon yapan bakteriler protein, peptid gibi
bileşikleri aminoasitlerine parçalarlar. Aktinomüsetler ve mantarlar da bu işleri
yaparlar. Proteazlar ve peptidazlar çok aktif yer alan enzimlerdir.
Dezaminasyon gerçekleşir:
Aerob dezaminasyon:
R-CH.NH
2
+ 1/2 O
2
-----> R.CO.COOH + NH
3
Anaerob dezaminasyon:
R.CH
2
.CH.NH
2
.COOH + 2H----> R.CH
2
.CH
2
.COOH + NH
3
Aerob koşullarda da ayrışma ürünü olarak açoğa çıkan amonyak nitrata
dönüştürülür.
Topraktaki nitrifikasyon bakterileri iki grup aerob bakteri olarak amonyum
azotunu nitratazotuna dönüştürürler :
2NH
3
+ 3O
2
----------> 2 HNO
2
+ 2H
2
O + 79 cal
2HNO
2
+ O
2
----------> 2 HNO
3
+ 43,2 cal
Heterotrof aktinomüsetlerde kısmen az miktarda da olsa nitrifikasyon yaparlar.
Denitrifikasyon bakterileri, azot bağlayıcı bakteriler, serbest azot bağlayıcılar,
sembiyoz azot bağlayıcılar toprak ortamında bulunmaktadır.
Her türlü kükürt bakterileri, demir vd. metal bakterileri de toprakta vardır.
Aktinomüsetler, kurak ve sıcak koşullara karşı mantar ve bakterilere
47
kıyasla daha dayanıklıdır.Aktinomüsatlerin en önemli özelliği diğer mikoor-
ganizmalara yüksek düzeyde toksik etki eden antibiyotikler üretmeleridir :
Actinomycin, Terramycin, Streptomycin, Aureomycin.
Mantarlar toprakta 20.000 - 1.000.000 adet/g toprak bulunur.
Toprakta yaşayan mantarlar beş grupta ele alınır:
Myxomycetes (salgılı mantarlar);
Phycomycetes (Alg mantarları);
Ascomycetes I
Basidiomycetes I
Eumycetes I
Fungi imperfecti I
Phycomycetes'ler toprakta hızlı gelişirler ve çok spor oluştururlar. Ancak
antibiyotik üretmedikleri toprakta yeterli bakteri varsa, bir günde ömürleri
tamamlanır. Ascomycetes'ler aktif selüloz parçalayıcılardan yavaş
gelişirler, uzun ömürlüdürler. Basidiomycetes'ler lignin parçalayıcılardır.
Bakterilere karşı dirençlidirler, kolay kolay yok olmazlar. Kimyasal bileşenler
arasında fosfor ve potasyum başta gelir. C/N oranı ise 5 ile 20 arasındadır.
Fungi imperfectiler çok sayıda spor oluştururlar. Bazıları da antibiyotik üretirler.
Toprakta bulunan çözünen karbonhidratlara bağlı olarak antibiyotik üretimi
artar.
Topraktaki mantarlar aerobdur. Beslenme tarzlarına göre üç grupta ele alınır:
Saprofik olan mantarlar
Parazit olan mantarlar
Mykorrhiza mantarlar (Sembiyoz yaşam)
Topraktaki algler, bakteri ve mantarların kıyasla çok zengin ve yaygın değildir.
Başlıca görünen algler ise :
Cyanophyta (Mavi algler);
Chlorophyta (Yeşil algler);
Chrysophyta (Sarı, yeşil, altın rengi ve kahverengi) ,
Bacillariophyta (Diatomeae) .
48
Topraktaki mantarlardan,
Mykorrhize'ler (
beyaz çürütme mantarları) bir
sanayinin veya bir askeri faaliyetin geride bıraktığı çok tehlikeli kalıntıları
ayrıştırarak zararsızlaştırmaktadırlar. Bu nedenlede topraktaki ve sudaki zararlı
maddeleri besin madddesi olarak kullanan ve yiyen mikroorganizma türleri
araştırılmaktadır. Xenobiotika'yı, PAH'ı, PCB'yi, fenol'ü, v.b. maddeleri besin
maddesi olarak tercih eden canlılar izole edilmekte ve üretilmektedir. Özellikle
Mykor-rhize'ler için lignin (
fenil = aromatik ring halkalardan oluşuyor)
günlük yemek listesindedir. Odunların ve ormanlardaki kalıntıların ayrışmasında
çok büyük işlevleri vardır. Bu mikroorganizmalar PCB'leri tatlı gibi ilave besin
maddeleri olarak alırlar ve kullanırlar. Bazı mantarlar da bifenilleri (iki veya üç
klor atomu olanları) hızlı bir şekilde ayrıştırırlar. Biraz daha süre tanındığında
dört ve beş klor atomlu olanı da ayrıştırırlar. Bu nedenle de Mykorrhize'ler
(beyaz çürütme mantarları) çok yönlü toprak ıslah edicisi (iyileştiricisi) olarak
görülmektedir. TNT (Tri-Nitro-Toluol) tarafından kontamine bir askeri
sahada bu mantarlar çok sıkı çalışmışlar ve kirli toprağı arıtmışlardır
(Hobom, Barbara 1994). Hızar talşı, rende kabukları ve ağaç kabukları
üzerinde bu mantarla-rın üretilmmesi çok kolay olmaktadır (Erdin, 1978).
Sadece küçük mantarlar değil aynı zamanda bunların yanında diğer saplı büyük
mantarlar da oluşmaktadır ve olumlu işler üstlenmektedir. Bu sayede oluşan çok
sayıda mantar Xenobiotika yı, karmaşık aromatları ve benzerlerini
parçalamaktadırlar. Hatta kanserojen benzopiren'i parçaladığı da kanıtlanmıştır.
Model çalışmlarda elde edilen arıtma ve giderme verimleri pratik uygulamada
elde edilememektedir. Ancak ayrıştırma verimininin yüksek olamaması bazen
toprakta bu toksik maddelerin çok sıkı bağlanmış olmasına bağlıdır. Çok güclü
bir şekilde bağlı olan toksik maddeler mantarlar tarafından alınamamaktadır.
Önce alınabilir hale getirilmesi gerekmektedir (Erdin, 1988). Xenobiotika
kömür tozuna, kok taneciklerine o kadar sıkı bağlanmaktadır ki, kolay kolay
mantarlar tarafından alınamamaktadır.
6.3. Süt Fabrikası Atıksuyunun Toprak Ortamında Mikroorganizmalar
Tarafından Arıtılmasına Bir Örnek Model Çalışma
Ülkemizde nüfusu 3000'den yukarı olan kent ve kasabaların içme ve kullanma
suyu ihtiyacının mevcut tesislerle ve doğal kaynaklarla yeterince karşılanmadığı
bir gerçektir.
Bu nedenle çevre kirliliği açısından sorun oluşturan evsel ve sanayii içerikli
atıksuların klasik arıtma sistemlerinde kısmen arıtıldıktan sonra alıcı ortam
yüzeysel sulara verilmesi yeterli olmamaktadır. Özellikle ülkemiz açısından