300 mamlakatda soliq qarzdorligini ilg‘or xorij tajribasi asosida qisqartirish yo‘llari
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Adabiyotlar tahlili.
Mamlakatda soliq ma’- muriyatchiligini takomillashtirishning ustuvor yo‘- nalishlari, shu jumladan, soliqlar va yig‘imlar bo‘yi- cha qarzdorlik summalarini qisqartirishning ayrim masalalari qator xorijiy va mahalliy olimlar tomoni- dan ilmiy ishlarida tadqiq qilingan. Mazkur masala bo‘yicha ilmiy tadqiqot olib borgan xorijlik olim V. Morozning fikriga ko‘ra, «Soliq to‘lovchilarning soliqlar va soliq qarzini bir xil mazmunda tushunishi chalkashliklarni keltirib chiqaradi. Hech qachon sud yoki soliq organi soliq- larni undirmaydi. Faqatgina soliq qarzi, penya ham- da moliyaviy sanksiyalar undirishni talab etadi. Hattoki, soliq qarzi ham undirilmay, balki ixtiyoriy ravishda to‘lanishi mumkin. Aynan shu xulosa soliq qonunchiligida belgilab qo‘yilsa va buning natijasi- da fuqarolarning huquqiy ongida ham aks etsa, soliq to‘lovchilar uchun soliqlar «erkinlik» belgisi sifatida ham namoyon bo‘ladi» [4]. Xorijlik olim Michael Brostek esa o‘z tadqiqo- tida soliq qarzi undirilishining samaradorligini oshi- rish bo‘yicha quyidagi omillarini ko‘rsatib o‘tadi, xususan: – mamlakatda soliq qarzi summalarining paydo bo‘lishiga yo‘l qo‘yishning oldini olishda soliq yukini pasaytirish kelajakda soliq qarzdorliklari kamayishiga olib keladi; – muddatida to‘lanmagan soliqlar va yig‘im- larni undirish strategiyasi faqat belgilangan davr mobaynida o‘z ijobiy natijasini beradi [5]. Bu borada rus tadqiqotchilari S.N.Alixin va D.A.Levacheva o‘z ilmiy tadqiqotlarida soliq qarzini undirish mexanizmining nazariy asoslarini keltirib o‘tishgan. Unga ko‘ra, ular soliq qarzini undirish soliq bazasini kengaytirish bilan birgalikda uni soliq to‘lovchidan undirish murakkabligini ta’kidlab, bu jarayonga alohida yondashuvni inobatga olgan hol- da soliq qarzi mavjud bo‘lgan tadbirkorlik subyekt- larining moliyaviy holatidan kelib chiqib undirish mexanizmni ishlab chiqish kerakligini ta’kidlash- gan[6]. Bundan tashqari I.G.Vinoxodova ham o‘zining ilmiy ishida soliq qarzlarini undirishda soliq qarzi mavjud xo‘jalik yurituvchi subyektlardan mol- mulklarini xatlash jarayonini ko‘paytirish samarali natija berishini aytib o‘tadi [7]. Mahalliy iqtisodchi olimlarimiz A. Tangriqu- lov va Sh. Toshmatovlar fikricha, soliq qarzlarining nazariy jihatdan vujudga kelish sabablari quyidagi- lardan iborat: – o‘zaro moliya-xo‘jalik munosabatlarida bo‘l- gan xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan to‘lov intizomiga rioya qilmaslik va buning oqibatida debi- torlik, kreditorlik qarzlarining oshib ketishi; – moliya-xo‘jalik faoliyatini rejalashtirish va bu faoliyatni noto‘g‘ri boshqarish; – xo‘jalik yurituvchi subyektning mahsulotiga (bajarilgan ish va xizmatlarga) iste’mol talabining keskin o‘zgarishi; – ishlab chiqarilgan mahsulotning (bajarilgan ish va xizmatlarning) sifati buyurtmachining yoki bozor talabiga javob bermasligi [8]. Shuningdek, I. Niyazmetovning ta’kidlashicha, soliq qarzi yuzaga kelishini “QQS va mulkiy soliqlar yukining, asosan, sanoat korxonalari zimmasiga yuklatilganligi soliq yukining notekis joylashuviga, sanoat korxonalari soliq yukining nisbatan og‘ir bo‘lishiga sabab bo‘lmoqda. Bu esa korxonalarda soliq qarzi muammosini tugatishga yo‘l bermaydi. Soliq qarzlarining katta qismi umumbelgilangan soliqlar kesimiga to‘g‘ri keladi. Bu esa soliq yukining umumbelgilangan tartibda soliq to‘lovchi korxona- lar moliyaviy faoliyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadigan darajada og‘irligidan dalolat beradi” [9]. A. Jo‘rayevning “Davlat budjeti daromadlarini shakllantirishning dolzarb muammolari” mavzu- sidagi doktorlik tadqiqot ishi davlat budjeti daro- madlarini shakllantirish borasidagi muammolarni tahlil qilishga bag‘ishlagan. Aynan ushbu tadqiqotda mamlakatimizda ilk bor davlat budjeti soliqli daro- madlari ijrosida to‘lov intizomi, soliqlarni undirish- Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|