№4 323 noverbal kommunikatsiya – paralingvistikaning o’rganilish tarmog’i sifatida temirova Feruzabonu Temir qizi
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 2022
№4 328 odamga nisbatan qiziqish kuchliligini (bunda ko’z qorqchig’i kengayadi) yoki salbiy munosabat kuchliligini ko’rsatadi (bunda qorachiqlar torayadi). Ammo vizual aloqada milliy xususiyatlarni inobatga olish kerak. Janubiy Yevropa xalqlarida suxbatdoshning ko’zlariga uzoq tikilish odatiy xol. Ba’zilarga bu xaqorat bo’lib tuyilishi mumkin. Yaponlar yuzga nisbatan bo’yinga ko’proq qaraydilar. Vizual kontakt 10 soniyadan ortmasligi kerak. Vizual aloqaning optimal varianti suzbatdoshlarning yuzma-yuz emas, ma’lum burchak ostida (90 gradus) bir-biriga yuzlanishidan iborat. Bunday joylashish tikilib turishga majbur qilmaydi va xarakatlarning erkin bo’lishini ta’minlaydi. Demak, noverbal muloqotda bir qancha belgilar tizimlaridan foydalaniladi. Ulardan foydalanish ko’pincha ongsiz ravishda amalga oshiriladi. 4. Muloqot jarayonida takesikaning ham ahamiyati juda muhim. Noverbal kommunikatsiyaning bu turi muloqot jaroyonida suxbatdoshlarning dinamik xarakatlarini o’rganadi. Jumladan, qo’l qisish, tegib ketish, olqish yoki shunga o’xshash boshqa dinamik xarakatlar. Muloqot jarayonida aynan bir dinamik belgilardan foydalanish bu suxbatdoshlarning yoshi, jinsi, kasbi, ijtimoiy maqomidan kelib chiqib farqlanadi. Muloqot jaroyonida paralingvistik vositalarning noto’g’ri qollanilishi nizolar kelib chiqishiga ham sabab bo’lishi mumkin. [1.79-89] Aslida, muloqot biz bilgandan ko’ra ko’proq ma’noni anglatadi. So'zlar bizning shaxslararo muloqotimizning kichik bir qismidir. Ilmiy tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, muloqot paytida biz barcha ma'lumotlarning 55 foizini tana harakatlari yordamida olamiz: ko'z bilan aloqa qilish, imo-ishoralar, pozitsiya, postlar; Axborotning 38 foizi ovoz ohangi bilan, faqat 7 foizi suxbat bilan uzatiladi. Shuning uchun nafaqat nima deyishimiz, balki uni qanday aytishimiz ham muhimdir. Masalan, talabalarni aktyorlik maktablarida nafaqat o'z so'zlari, balki tana harakatlari, ovozi bilan ham ma'lumotni to'g'ri yetkazish uchun maxsus o'qitiladi. Noverbal muloqot yordamida ma'lumotni suhbatdoshingiz to'g'ridan-to'g'ri anglashi mumkin. F. Shillerning ta'kidlashicha: «Insonning so'zlaridan u qanday ko'rinishni niyat qilgani haqida xulosa chiqarish mumkin, lekin u aslida qanday ekanligini - uning yuz ifodalaridan, so'zlarni aytishdagi beixtiyoriy imo-ishoralaridan taxmin qilish mumkin. Noverbal muloqotni o'rganishning eng qadimgi davri notiqlik risolalaridir. Muloqot jarayonida insonlar xaqida juda ko’plab ma’lumotlarga ega bo’lish mumkin. Bunda faqat mimika, holat, nutqning intonatsion xususiyatlari, pantomimik xarakatlariga e’tibor berish kerak, aynan shu xususiyatlar orqali insonlar xaqida ko’p ma’lumot olish mumkin. XULOSA Bundan tashqari noverbal kommunikatsiya vositalari turli xalqlarda turlicha qo’llanilishi ham alohida e’tiborga molik. Lekin yana bir e’tiborli jihati ko’pgina xalqlarda eng ko’p qo’llaniladigan insonlarning hissiyotlarini ifodalaydigan kommunikativ vositalar deyarli farqlanmaydi. Insonlarning noverbal muloqotdagi xatti xarakatlari ularning emotsional holatlari xaqida to’liq ma’lumot beradi. Chunki, muloqot jarayonida inson o’zi bilmagan holda his- tuyg’ularini namoyon qiladi va bu jarayonni boshqaro olmaydi. Albatta, ba'zi pozitsiyalar, imo- ishoralar taqlid qilinishi mumkin, ammo ongli ravishda boshqarilmaydigan juda ko'p xatti- harakatlar belgilari mavjud, shuning uchun ularni hech qanday tarzda soxtalashtirish mumkin emas. Bunday belgilarga avtonom nerv tizimining faoliyatiga asoslangan belgilar (terlash, terining oqarishi va qizarishi, nafas olishning o'zgarishi (u kamdan-kam yoki tez-tez, yuzaki yoki chuqur bo'lishi mumkin va hokazo), qorin bo'shlig'ining ohangidagi o'zgarishlar kiradi. Inson mushaklari (tananing beixtiyor kuchlanishi mumkin), yo'talish, yutish). Noverbal belgilarning foydalanilishiga ko'ra, suhbatdosh tomonidan taqdim etilgan ma'lumotlarning noto'g'ri yoki |