Izoh: Dioganal element, uchburchak matritsa, dioganal matritsa, birlik
Ta’rif. Ikkita o’zaro vertikal chiziq bilan ajratilgan, satrlari soni bir xil bo’lgan ixtiyoriy ikkita matritsadan iborat C=(A|B) ko’rinishidagi matritsa kengaytirilgan matritsa deyiladi.
misol
matritsa, skalyar matritsa, simmetrik matritsa va kososimmetrik matritsa tushunchalari faqatgina kvadrat matritsalar uchungina o’rinli.
𝜆𝑎11
|
𝜆𝑎12
|
⋯
|
𝜆𝑎1𝑛
|
C=𝜆𝐴=[𝜆𝑎21
⋯
|
𝜆𝑎22
⋯
|
⋯
⋯
|
𝜆𝑎2𝑛]
⋯
|
𝜆𝑎𝑚1
|
𝜆𝑎𝑚2
|
⋯
|
𝜆𝑎𝑚𝑛
|
|
3
|
1
|
2
|
|
|
|
|
Misol.
|
A=[1
|
5
|
6]
|
va
|
𝜆 = 4
|
𝜆𝐴 ni
|
aniqlang.
|
|
1
|
6
|
4
|
|
|
|
|
Ta’rif. A=(𝑎𝑖j)mxn matritsaning haqiqiy songa ko’paytymasi deb elementlari: 𝑐𝑖j = 𝜆𝑎𝑖j (i=1,2,…,n.) kabi aniqlangan C=(𝑐𝑖j )mxn matritsaga aytiladi.
3 1 2 4 · 3 4 · 1 · 4 · 2 12
𝜆𝐴=4· [1 5 6]= [ 4 · 1 4 · 5 4 · 6 ] = [ 4
1 6 4 4 · 1 4 · 6 4 · 4 4
Teorema: Itiyoriy o’lchamli A matritsa, 𝜆 𝑣𝑎 𝜇 –haqiqiy sonlar uchun quyidagi munosabatlar o’rinli:
assotsiativlik: 𝜆 (𝜇𝐴) = (𝜆 𝜇)𝐴
sonlarni qo’shish (ayirish)ga nisbatan distributivlik : (𝜆 ± 𝜇)A= 𝜆𝐴 ± 𝜇𝐴
Matritsalarni o’zaro qo’shish (ayirish).
Ta’rif. Ikkita A va B matritsaning yig’indi (ayirma)sining natijasi C matritsa bo’lib, uning elementlari 𝑐𝑖j =𝑎𝑖j + (−)𝑏𝑖jkabi aniqlanadi.
Matritsani qo’shish (ayirish) amali quydagi xossalarga ega:
kommutativlik: A±B=B±A;
assotsiativlik: (A±B)±C=A±(B±C)
qo’shish (ayirish)ga nisbatan distributivlik: λ(A±B)=λA±λB Bu yerda A, B,va C bir xil o’lchamli matritsalar, λ o’zgarmas son
1 2 3 1 3 4
Misol. A=[2 1 4] ; B=[5 7 8] matritsalar uchun 2A+B ni hisoblang.
3 2 3
1 2 3 2
1 2 4
4
|
6
|
|
2
|
8]
|
|
|
|
|
|
4
|
6
|
|
|
|
|
|
|
2 + 1
|
4 + 3
|
6 + 4
|
3
|
7
|
10
|
2A=2 · [2 1 4 ] = [4
3 2 3 6
2 4 6 1 3 4
2A+B=[4 2 8 ] +[5 7 8 ]=[4 + 5 2 + 7 8 + 8 ]=[9 9 16 ]
6 4 6
1 2 4
6 + 1 4 + 2 6 + 4
7 6 10
1
|
2
|
3
|
1
|
3
|
4
|
|
Misol. A=[2
|
1
|
4] ;
|
B=[5
|
7
|
8]
|
matritsalar uchun 2A-B ni hisoblang.
|
3
|
2
|
3
|
1
|
2
|
4
|
|
1 2 3 2 4 6
2A=2 · [2 1 4 ] = [4 2 8 ] 2A-
3 2 3
6 1 3 4
6 4 6
2 − 1 4 − 3 6 − 4
1 1 2
8] -[5 7 8]=[4 − 5 2 − 7 8 − 8]=[−1 −5 0]
6 1 2 4
6 − 1 4 − 2 6 − 4
5 2 2
Matritsalar uchun ko’rsatilgan chiziqli amallarni bajaring.
1) A=‖1 −1 −3‖ , B=‖ 0 3 2‖ 3A-2B=?
2 1 5 −1 4 1
3
|
5
|
7
|
|
1
|
2
|
4
|
|
2) A=[2
|
−1
|
0
|
] , B=[
|
2
|
3
|
−2]
|
2A+4B=?
|
4 3 −6 −1 0 1
Izoh: Turli o’lchamli matritsalarni qo’shib (ayirib) bo’lmaydi. Matritsani matritsaga ko’paytirish.
Ta’rif A=(𝑎𝑖j) va B=(𝑏𝑖j) matritsalarning ko’paytmasidan iborat bo’lgan C=A∙B=(𝑐𝑖j ) matritsaning elementlari quyidagi formula yordamida
aniqlanadi:
𝑘−1
𝑐𝑖j =∑𝑛 𝑎𝑖𝑘 ∙𝑏𝑘j=𝑎𝑖1𝑏1j+𝑎𝑖2𝑏2j+…+𝑎𝑖𝑛𝑏𝑛j (2)
(2) formuladan ko’rinib turibdiki, A∙B ko’paytirish amali faqatgina A matritsaning ustunlari soni va B matritsaning satirlari soni o’zaro teng bo’lgandagina amalga oshiriladi.
Izoh:Ko’paytirish amalida ko’paytmadagi matritsalarning joylashgan o’rni ahamiyatli.Shu sababli matritsalar uchun o’ngdan va chapdan ko’paytirish qoidalari mavjud.
𝑎11 𝑎12 𝑎13
𝑏11 𝑏12 𝑏13
Misol. A=[𝑎21 𝑎22 𝑎23] , B=[𝑏21 𝑏22 𝑏23] bo’lsa A·B ni toping.
𝑏31 𝑏32 𝑏33
𝑎11 𝑎12 𝑎13
𝑏11 𝑏12 𝑏13
C=A·B=[ 𝑎21 𝑎22 𝑎23] [ 𝑏21 𝑏22 𝑏23]=
𝑏31 𝑏32 𝑏33
[ 𝑎11 𝑏11 + 𝑎12 𝑏21 + 𝑎13 𝑏31 𝑎11 𝑏12 + 𝑎12 𝑏22 + 𝑎13 𝑏32 𝑎11 𝑏13 + 𝑎12 𝑏23 + 𝑎13 𝑏33 ]
𝑎21 𝑏11 + 𝑎22 𝑏21 + 𝑎23 𝑏31 𝑎21 𝑏12 + 𝑎22 𝑏22 + 𝑎23 𝑏32 𝑎21 𝑏13 + 𝑎22 𝑏23 + 𝑎23 𝑏33
Demak, (2×3) o’lchovli A matritsani (3×3) o’lchovli B matritsaga ko’paytirilganda (2×3) o’lchovli C matritsa hosil bo’ladi.
A matritsaning o’lchamlari (m×n), B matritsaning o’lchamlari (n×q) bo’lsa, C=A·B matritsaning o’lchami (m×q) bo’ladi.
Misol: Berilgan A va B matritsalar uchun C=AB ni aniqlang.
1
A=[4 ] va B=[2 4 1 ] uchun AB va BA ko’paytmani aniqlang.
3
|
1
|
|
1 · 2
|
1 · 4
|
1 · 1
|
2
|
4
|
1
|
Yechish:
|
AB=[4] · [2
|
4
|
1] = [4 · 2
|
4 · 4
|
4 · 1] =
|
[8
|
16
|
4]
|
|
3
|
|
3 · 2
|
3 · 4
|
3 · 1
|
6
|
12
|
3
|
1
BA=[2 4 1 ] · [4 ] = 2 · 1 + 4 · 4 + 1 · 3 = 2 + 16 + 3 = 21
3
−2 va
|
B=
|
2
[−3
|
3
6
|
−4
0
|
5
1 ]
|
bo’lsa, C=AB ni
|
5
|
|
3
|
−5
|
6
|
7
|
|
Misol: A= 1 3
aniqlang.
C=AB=
[
4 −1
1 3 −2
]
2 3 −4 5
[4 −1 5 ] · [−3 6 0 1 ] =
3 −5 6 7
[1 · 2 − 3 · 3 − 2 · 3 1 · 3 + 3 · 6 + 2 · 5 −1 · 4 + 3 · 0 − 2 · 6 1 · 5 + 3 · 1 − 2 · 7]
4 · 2 + 1 · 3 + 5 · 3 4 · 3 − 1 · 6 − 5 · 5 −4 · 4 − 1 · 0 + 5 · 6 4 · 5 − 1 · 1 + 5 · 7
]=
=[ 2 − 9 − 6 3 + 18 + 10 −4 + 0 − 12 5 + 3 − 14
8 + 3 + 15 12 − 6 − 25 −16 − 0 + 30 20 − 1 + 35
[−13 31 −16 − 6]
26 −19 14 54
Berilgan A, B matritsalar uchun A· 𝐵 amallarni bajaring.
1 −3 0
0 −1 3
1) A=[2 5 1] , 𝐵 = [3 5 2 ]
4 −2 1
|
1
|
3
|
1
|
2
|
1
|
0
|
2)
|
A=[2
|
0
|
4] ,
|
B=[1
|
−1
|
2]
|
|
1
|
2
|
3
|
3
|
2
|
1
|
Teorema: Matritsalarni ko’paytirish amali quyidagi xossalarga ega:
Matritsalarni ko’paytirish amali matritsalarni qo’shish amaliga nisbatan distrubutiv,ya’ni agar A(B+C) va (A+B)C mavjud bo'lsa u holda:A(B+C)=AB+AC va (A+B)C=AC+BC munosabatlar o’rinli.
Matritsalarni ko’paytirish amali assotsiativ,ya’ni agar AB va(AB)C ko’paytmalar mavjud bo’lsa,u holda ABvaA(BC) ko’paytmalar ham mavjud bo’ladi va quyidagi munosabat o’rinli:
(AB)C=A(BC)
Agar AB ko’paytma mavjud bo’lsa,ixtiyoriy α o’zgarmas son uchun quyidagi tenglik o’rinli:
α(AB)=(αA)B=A(αB)
Dostları ilə paylaş: |