4-Mavzu: Matritsalar va ularning ayrim хоssalari


Izoh: Dioganal element, uchburchak matritsa, dioganal matritsa, birlik Ta’rif



Yüklə 1,01 Mb.
səhifə2/5
tarix30.12.2023
ölçüsü1,01 Mb.
#166697
1   2   3   4   5
1. Matritsa haqida tushuncha. Matritsalar va ular ustida amallar

Izoh: Dioganal element, uchburchak matritsa, dioganal matritsa, birlik



Ta’rif. Ikkita o’zaro vertikal chiziq bilan ajratilgan, satrlari soni bir xil bo’lgan ixtiyoriy ikkita matritsadan iborat C=(A|B) ko’rinishidagi matritsa kengaytirilgan matritsa deyiladi.

misol
matritsa, skalyar matritsa, simmetrik matritsa va kososimmetrik matritsa tushunchalari faqatgina kvadrat matritsalar uchungina o’rinli.


  1. 𝜆𝑎11

    𝜆𝑎12



    𝜆𝑎1𝑛

    C=𝜆𝐴=[𝜆𝑎21


    𝜆𝑎22





    𝜆𝑎2𝑛]


    𝜆𝑎𝑚1

    𝜆𝑎𝑚2



    𝜆𝑎𝑚𝑛




    3

    1

    2













    Misol.

    A=[1

    5

    6]

    va

    𝜆 = 4

    𝜆𝐴 ni

    aniqlang.




    1

    6

    4















    Ta’rif. A=(𝑎𝑖j)mxn matritsaning haqiqiy songa ko’paytymasi deb elementlari: 𝑐𝑖j = 𝜆𝑎𝑖j (i=1,2,…,n.) kabi aniqlangan C=(𝑐𝑖j )mxn matritsaga aytiladi.




4

8

20

24]

24

16



3 1 2 4 · 3 4 · 1 · 4 · 2 12
𝜆𝐴=4· [1 5 6]= [ 4 · 1 4 · 5 4 · 6 ] = [ 4
1 6 4 4 · 1 4 · 6 4 · 4 4
Teorema: Itiyoriy o’lchamli A matritsa, 𝜆 𝑣𝑎 𝜇 –haqiqiy sonlar uchun quyidagi munosabatlar o’rinli:

  1. assotsiativlik: 𝜆 (𝜇𝐴) = (𝜆 𝜇)𝐴

  2. sonlarni qo’shish (ayirish)ga nisbatan distributivlik : (𝜆 ± 𝜇)A= 𝜆𝐴 ± 𝜇𝐴

Matritsalarni o’zaro qo’shish (ayirish).


  1. Ta’rif. Ikkita A va B matritsaning yig’indi (ayirma)sining natijasi C matritsa bo’lib, uning elementlari 𝑐𝑖j =𝑎𝑖j + (−)𝑏𝑖jkabi aniqlanadi.

Matritsani qo’shish (ayirish) amali quydagi xossalarga ega:

    • kommutativlik: A±B=B±A;

    • assotsiativlik: (A±B)±C=A±(B±C)

    • qo’shish (ayirish)ga nisbatan distributivlik: λ(A±B)=λA±λB Bu yerda A, B,va C bir xil o’lchamli matritsalar, λ o’zgarmas son

1 2 3 1 3 4
Misol. A=[2 1 4] ; B=[5 7 8] matritsalar uchun 2A+B ni hisoblang.

3 2 3
1 2 3 2
1 2 4


4

6




2

8]
















4

6



















2 + 1

4 + 3

6 + 4

3

7

10



2A=2 · [2 1 4] = [4
3 2 3 6
2 4 6 1 3 4
2A+B=[4 2 8] +[5 7 8]=[4 + 5 2 + 7 8 + 8]=[9 9 16]

6 4 6
1 2 4
6 + 1 4 + 2 6 + 4
7 6 10




1

2

3

1

3

4




Misol. A=[2

1

4] ;

B=[5

7

8]

matritsalar uchun 2A-B ni hisoblang.

3

2

3

1

2

4






1 2 3 2 4 6
2A=2 · [2 1 4] = [4 2 8] 2A-

3 2 3

2

4

B=[4

2

6

4



6 1 3 4
6 4 6
2 − 1 4 − 3 6 − 4
1 1 2

8] -[5 7 8]=[4 − 5 2 − 7 8 − 8]=[−1 −5 0]

6 1 2 4
6 − 1 4 − 2 6 − 4
5 2 2

Matritsalar uchun ko’rsatilgan chiziqli amallarni bajaring.
1) A=‖1 −1 −3‖ , B=‖ 0 3 2‖ 3A-2B=?
2 1 5 −1 4 1

3

5

7




1

2

4




2) A=[2

−1

0

] , B=[

2

3

−2]

2A+4B=?

4 3 −6 −1 0 1

Izoh: Turli o’lchamli matritsalarni qo’shib (ayirib) bo’lmaydi. Matritsani matritsaga ko’paytirish.


  1. Ta’rif A=(𝑎𝑖j) va B=(𝑏𝑖j) matritsalarning ko’paytmasidan iborat bo’lgan C=A∙B=(𝑐𝑖j ) matritsaning elementlari quyidagi formula yordamida

aniqlanadi:

𝑘−1
𝑐𝑖j =∑𝑛 𝑎𝑖𝑘 ∙𝑏𝑘j=𝑎𝑖1𝑏1j+𝑎𝑖2𝑏2j+…+𝑎𝑖𝑛𝑏𝑛j (2)
(2) formuladan ko’rinib turibdiki, A∙B ko’paytirish amali faqatgina A matritsaning ustunlari soni va B matritsaning satirlari soni o’zaro teng bo’lgandagina amalga oshiriladi.
Izoh:Ko’paytirish amalida ko’paytmadagi matritsalarning joylashgan o’rni ahamiyatli.Shu sababli matritsalar uchun o’ngdan va chapdan ko’paytirish qoidalari mavjud.

𝑎11 𝑎12 𝑎13
𝑏11 𝑏12 𝑏13

Misol. A=[𝑎21 𝑎22 𝑎23] , B=[𝑏21 𝑏22 𝑏23] bo’lsa A·B ni toping.
𝑏31 𝑏32 𝑏33

𝑎11 𝑎12 𝑎13
𝑏11 𝑏12 𝑏13

C=A·B=[𝑎21 𝑎22 𝑎23] [𝑏21 𝑏22 𝑏23]=
𝑏31 𝑏32 𝑏33
[ 𝑎11𝑏11 + 𝑎12𝑏21 + 𝑎13𝑏31 𝑎11𝑏12 + 𝑎12𝑏22 + 𝑎13𝑏32 𝑎11𝑏13 + 𝑎12𝑏23 + 𝑎13𝑏33 ]
𝑎21𝑏11 + 𝑎22𝑏21 + 𝑎23𝑏31 𝑎21𝑏12 + 𝑎22𝑏22 + 𝑎23𝑏32 𝑎21𝑏13 + 𝑎22𝑏23 + 𝑎23𝑏33
Demak, (2×3) o’lchovli A matritsani (3×3) o’lchovli B matritsaga ko’paytirilganda (2×3) o’lchovli C matritsa hosil bo’ladi.

A matritsaning o’lchamlari (m×n), B matritsaning o’lchamlari (n×q) bo’lsa, C=A·B matritsaning o’lchami (m×q) bo’ladi.


  1. Misol: Berilgan A va B matritsalar uchun C=AB ni aniqlang.

1
A=[4] va B=[2 4 1] uchun AB va BA ko’paytmani aniqlang.
3




1




1 · 2

1 · 4

1 · 1

2

4

1

Yechish:

AB=[4] · [2

4

1] = [4 · 2

4 · 4

4 · 1] =

[8

16

4]




3




3 · 2

3 · 4

3 · 1

6

12

3

1
BA=[2 4 1] · [4] = 2 · 1 + 4 · 4 + 1 · 3 = 2 + 16 + 3 = 21
3


  1. −2 va

    B=

    2
    [−3

    3
    6

    −4
    0

    5
    1 ]

    bo’lsa, C=AB ni

    5




    3

    −5

    6

    7






    Misol: A= 1 3



aniqlang.


C=AB=
[
4 −1


1 3 −2
]
2 3 −4 5

[4 −1 5 ] · [−3 6 0 1 ] =
3 −5 6 7
[1 · 2 − 3 · 3 − 2 · 3 1 · 3 + 3 · 6 + 2 · 5 −1 · 4 + 3 · 0 − 2 · 6 1 · 5 + 3 · 1 − 2 · 7]
4 · 2 + 1 · 3 + 5 · 3 4 · 3 − 1 · 6 − 5 · 5 −4 · 4 − 1 · 0 + 5 · 6 4 · 5 − 1 · 1 + 5 · 7

]=
=[ 2 − 9 − 6 3 + 18 + 10 −4 + 0 − 12 5 + 3 − 14
8 + 3 + 15 12 − 6 − 25 −16 − 0 + 30 20 − 1 + 35
[−13 31 −16 − 6]
26 −19 14 54
Berilgan A, B matritsalar uchun A· 𝐵 amallarni bajaring.

1 −3 0
0 −1 3

1) A=[2 5 1] , 𝐵 = [3 5 2]
4 −2 1




1

3

1

2

1

0

2)

A=[2

0

4] ,

B=[1

−1

2]




1

2

3

3

2

1

Teorema: Matritsalarni ko’paytirish amali quyidagi xossalarga ega:

  1. Matritsalarni ko’paytirish amali matritsalarni qo’shish amaliga nisbatan distrubutiv,ya’ni agar A(B+C) va (A+B)C mavjud bo'lsa u holda:A(B+C)=AB+AC va (A+B)C=AC+BC munosabatlar o’rinli.

  2. Matritsalarni ko’paytirish amali assotsiativ,ya’ni agar AB va(AB)C ko’paytmalar mavjud bo’lsa,u holda ABvaA(BC) ko’paytmalar ham mavjud bo’ladi va quyidagi munosabat o’rinli:

(AB)C=A(BC)

  1. Agar AB ko’paytma mavjud bo’lsa,ixtiyoriy α o’zgarmas son uchun quyidagi tenglik o’rinli:

α(AB)=(αA)B=A(αB)

Yüklə 1,01 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə