4-tema: Tálim dizimin tartipke salıwshı nizamlar hám nizam astı hújjetleri Reje

«Bilimlendiriw haqqında»ǵı Ózbekstan Respublikası nızamınıń jańa joybarında baplar sanı 5 ten 11 ge hám elementler sanı 34 ten 75 ge jetkerildi.
Nızamda baplar hám elementler logikalıq izbe-izlilikde jaylastırildi. Ol jaǵdayda 1997 jıldaǵı nızamnıń 33 elementine ózgertis hám qosımshalar kiritilip, toltırildi hamde aldıńǵı shet el mámleketleriniń tájiriybelerin inabatqa alǵan halda 42 jańa element qosıldı.
Nızam tómendegi baplardan ibarat:
1-bap - Ulıwma qaǵıydalar
2-bap - Tálim sisteması, túrleri hám formaları
3-bap - Tálim sistemasın basqarıw
4-bap - Tálim iskerligin shólkemlestiriw jáne onıń qadaǵalawın ámelge asırıw
5-bap - Tálim shólkemleri pedagog xızmetkerleriniń huqıqıy mártebesi
6 -bap - Tálim alıwshılardıń, olar ata-anasınıń hám de taǵı basqa nızamlı wákilleriniń huqıq hám minnetlemeleri
7-bap - Tálim procesi qatnasıwshıların social qorǵaw
8-bap - Mámleketlik emes tálim shólkemleri iskerligin litsenziyalaw, tálim shólkemlerin attestatsiyadan hám mámleket akkreditatsiyasidan
ótkeriw. Shet el mámlekette alınǵan tálim tuwrısındaǵı
hújjetti tán alıw, bilimlendiriw tarawı daǵı hújjetlerge apostil qoyıw+
9 -bap - Tálimdi finanslıq támiynlew hám mámleket tárepinen qollap-quwatlaw
10 -bap - Bilimlendiriw tarawında xalıq aralıq sheriklik
11-bap - Juwmaqlawshı qaǵıydalar.
Ózbekstan Respublikası «Bilimlendiriw haqqında»ǵı (jańa redaksiyada) nızam 2020 jılı 23-sentyabrde qabıl etildi. Bul nızam 11 bap, 75 statyadan ibarat. Jańa redaksiyada qabıl etilgen nızamda úlken jastaǵılar tálimi, arnawlı tálim, inklyuziv tálim, jeke tártipte pedagogikalıq xızmet penen shuǵıllanıw, mámleketlik - jeke sheriklik, tálim tarawına investitsiyalardı kirgiziw, tálim tarawındaǵı mámleketlik qadaǵalaw, tálim mákemeleriniń ózin-ózi bahalaw, tálim qatnasıwshılarınıń huqıqları, minnetleri óz kórinisin tapqan.
Nızam bilim alıwshılardı yaki pedagog kadrlardı tálim xızmeti menen baylanıslı bolmaǵan jumıslarǵa tartıwdı qadaǵalaydı hám bunda basshılardıń juwapkershiligi belgilengen.
Jáne bir áhmiyetli másele, jıllar dawamında mektepten tısqarı tálim túrine hár qıylı shólkemler qosıp kelingen. Hátteki, hár túrli dógerekler, seksiyalardı óz ishine qamtıǵan shólkemlerdiń ishinde muzıka, sanaat, sport mekteplerinde mektepten tısqarı tálim dep esaplanǵan. Al tiykarında, olardıń barlıǵı mektepler bolıp esaplanadı. Mine usı normalarǵada nızamda ózgerisler boldı.
Jáne de bir áhmiyetlisi, nızamǵa inklyuziv tálim túsinigi de kirgizildi. Hár bir balanıń bilim alıwdaǵı teń huqıqlıǵın támiyinlew hár qanday diskriminaciya hám kemsitiwlerdiń aldın alıwǵa xızmet etedi.
Prezidentimiz baslaması menen bilimlendiriw sistemasında túpkilikli ózgerisler ámelge asırılmaqta. Sonıń ishinde, Mektepke shekemgi bilimlendiriw ministrligi dúzildi, 11 jıllıq májbúriy ulıwma orta tálim engizildi. Akademiyalıq litseyler hám kásip-óner kollejlerinde bilim beriw múddeti hám mazmunı ózgerdi.
Menshiktiń hám shólkemlestiriwshilik-huqıqıy formasınan qatań yuridikalıq shaxslarǵa barlıq tálim túrleri boyınsha mámleketlik emes bilimlendiriw xızmetin kórsetiwge ruxsat berildi. Joqarı oqıw orınları ǵárezsizligi asırıldı, pedagoglar, bilimlendiriw oqıw orınları xızmetkerleri hám bilim alıwshılardıń huqıq hám erkinlikleri keńeytirildi.
«Bilimlendiriw haqqında”ǵı (jańa redaksiyada) nızamda ulıwma orta hám orta arnawlı tálim baslanǵısh (I-IV klasslar), tayanısh orta (V-IX klasslar), orta (X-XI klassslar) hámde orta arnawlı tálim (akademiyalıq liceyler hám basqalar) basqıshlardan ibarat.
Jańa nızamda altı jastan jeti jasqa shekem bolǵan balalardı bir jıl dawamında ulıwma orta tayarlawdan ótkennen keyin jeti jasqa tolǵan jılda jasaw jerindegi (mikrouchastkadaǵı) mámleketlik ulıwma orta tálim oqıw ornına májbúriy on bir jıllıq tálim boyınsha qabıl etiledi.
Sonıń menen birge, joqarı tálim bakalavriat tálim baǵdarlarınan biri boyınsha tereńlestirilgen bilimler, kónlikpeler beretuǵın, dawamlılıǵı keminde úsh jıl (ayrım bakalavriat tálim baǵdarlarında qánigeligine tiyisli bolmaǵan pánlerdi qısqartıw esabınan oqıw múddeti úsh jıl etip belgileniwi múmkin) bolǵan tayanısh joqarı tálim ekenligi, al magistratura tiyisli bakalavriat tiykarındaǵı anıq qánigelik boyınsha dawamlılıǵı keminde bir jıl bolǵan joqarı tálim ekenligide nızamda belgilengen.
Hújjette bilim alıw formaları boyınsha da bir qansha jańa normalar kiritildi, sonıń ishinde dual tálimi, aralıqtan tálim alıw, inklyuziv tálim hám eksternat tálimi mámleketimizde jası, fizikalıq imkaniyatınan kelip shıǵıp, hámmege birdey bilim alıw imkaniyatı jaratıldı. Usı nızamnıń ámeliyatta engiziliwi nátiyjesinde tálimdegi bar bolǵan mashqalalardı saplastırıwda, sistemanıń xalıqaralıq birge islesiwin uyǵınlastırǵan halda rawajlanıwına keń imkaniyatlar beredi.