6 -tema. Kompyuter tarmaqları hám tarmaq texnologiyaları, Internet texnologiyası, Internet xızmetleri

Media kirisiwdi basqarıw yamasa MAC
Bul qawipsizlik protokolı jaǵdayında hár bir Sımsız tarmaq kartasınıń ayriqsha MAC mánzil nomeri bar. Bul sımsız tarmaqqa kirisiwdi tek MAC nomerleri kirisiw diziminde tolıq kórsetilgen paneller menen sheklew imkaniyatın beredi. Onıń kemshiligi sonda, ol kóbirek administraciyanı talap etedi, sebebi ol tarmaqtaǵı kompyuterdi almastırıwda MAC mánzilleri dizimin jańalawdı talap etedi yamasa eger siz keliwshige, sonday-aq ulıwma tarmaqlarǵa kiriwge ruxsat beriwdi qálesangiz. Joqarıdagilarga qosımsha túrde, tarmaq kartasınıń MAC nomeri programmalıq támiynat arqalı ózgertiliwi hám tarmaqqa kiriw ruxsatına iye haqıyqıy nomerdi kirgiziwi múmkin.
WPA2 protokolı hám RADIUS protokolı
Bul WPA2 protokolı AES (Keńeytirilgen shifrlaw standartı ) dep atalǵan shifrlaw algoritmı menen isleytuǵın WPA (Wi-Fi qorǵawlanǵan kirisiw) ni jetilistiriw nátiyjesi bolıp tabıladı. RADIUS (Remote Authentication Dial-Ín User Service) qawipsizlik protokolı bolsa, ol tek qımbatlaw úskeneler ushın isletiledi, sebebi oǵan qosımsha kriptografiya qatlamı qosılǵan. RADIUS 128 bitli shifrlaw modeli bolıp tabıladı.
IP mánzil haqqında maǵlıwmat
IP mánzil (o'qilishi (ay-pi adres) ingilizcha Internet Protocol)- Apparattıń tarmaqtaǵı tákirarlanmas virtual adresi bolıp tabıladı.
Internet hám lokal tarmaǵındaǵı apparatlar bir-biri menen IP protokolı arqalı bir-birin IP adreslerine maǵlıwmat junatish arqalı baylanıs qılıwadı. Bul baylanıstıń ózine muwapıq nızam qaǵıydaları bar hám sol nızam qaǵıyda tiykarında bir IP mánzil ekinshi IP adreske xabar (paket) jiberedi hám sol nızam qaǵıyda protokol dep ataladı.
Bul tákirarlanmas sabaq mánzil apparatda (komputer/router (marshrut) /..) emes bálki tarmaq interfeysinde boladı.
IP adreslerdiń xozirda eki áwladı bar.
1. IPv4 (Internet prtocolining tórtinshi áwladı ).
2. IPv6 (Internet prtocolining altınshı áwladı ).
IPv4 adres 32 bitdan shólkemlesken boladı. Bıytlar ekilik sanaq sistemasında 0 hám 1 larni ańlatadı. Sonday eken IP mánzil 32 0 hám 1 larning izbe-izliginen shólkemlesken boladı. Ekilik kóriniste 11111111 11111111 11111111 00000000 bunday kóriniste jazıladı. Biz ushın bunday jaǵdayda oqıw qıyınshılıq hám tarmaqta shálkeslik payda etedi yaǵnıy eslep qalıw yamasa qandayda bir sannı nadurıs kirgazish. Ózimiz ushın qolay bolıwı ushın onlıq sanaq sistemasına ótkerip paydalanamız.
32 bıytlıq adresler sxemasında 4 mlrd den artıq sabaq larni tuzush múmkin.
IPv6— jańa áwlad esaplanıp, ipv4 ten ayrıqsha túrde keń múmkinshilikke iye. IPv6 128 bıyt den shólkemlesken boladı. IPv6 dıń kórinisi tómendegishe fe80:0:0:0:200:f8 ff: fe21:67 cf. Mánziller eki noqat menen ajratıladı. Bul sabaq mánziller facebook. com hám soǵan uqsas ataqlı saytlarǵa ornatılǵan.
Biz mánzillerdi onlıq sanaq sistemasında isletganimiz menen tarmaq interfeysleri IP mánzildi ekilik kórinisi menen isleydi. Sonda IP mánzildiń hár-biri 8 bitdan ibarat bolǵan tórtew oktetlardan shólkemlesken sanlar kompleksi boladı. Odaǵı hár-bir bıyt óz ma`nisine iye boladı. IP mánzil kiritiliwin tómendegi túrleri ámeldegi
1. Static
2. Dinamic
Static sabaq mánziller paydalanıwshına ózgermeytuǵın sabaq mánzil beredi. Mısalı sayt yamasa qandayda bir server hám hakozolarning iyesi bolsańız.
Dinamic sabaq mánziller bolsa ózgeriwshen sabaq mánziller degeni. Bul degeni sabaq mánzillerdi basqa kompyuterniki menen birdey bolıp qalıwınan qorǵawlaydı. Tereńrek kiretuǵın bolsaq, mısalı internet pravayderining 4000 paydalanıwshısı bar, lekin real waqıtta 1000 dane paydalanıwshı isleydi. Sonday eken 1000 ta sabaq mánzil jetedi degeni hám tarmaq admınıstratorining wazıypasın jeńillestiredi. Dinamic sabaq mánzil bir martda beriledi kompyuterdiń tarmaqqa qayta kirgende oǵan jańa sabaq mánzil beriledi. Bul degeni, tarmaqqa jalǵanǵan hár bir kompyuter, qayta jalǵanıwdı ámelge asırǵanda, hár gezek hár túrlı IP mánzil aladı.
IP mánziller tarmaqta paydalanıwına kóre eki qıylı boladı.
1.global (real, beliy, aq)
2. local (ceriy)
Lokal sabaq mánziller global tarmaqta isletilmaydi jáne bul sabaq mánzillerge global sabaq mánzil arqalı kirip bolmaydı hám qawipsizlik támiyinlenedi. Tómende lokal mánzillerdiń dizimi keltirilgen, olar sheklengen bolıp tabıladı.
10. 0. 0. 0 — 10. 255. 255. 255,
172. 16. 0. 0 — 172. 31. 255. 255,
192. 168. 0. 0 — 192. 168. 255. 255
127. 0. 0. 0 - 127. 255. 255. 255
Qalǵan barlıq sabaq mánziller glabal tarmaqta paydalanıladı.
Kompyuterimizning IP adresin anıqlaw ushın Windows de PUSK=>Vipolnit'..=>CMD=>IPCONFIG
Windows IP Configuration.
OS Unix de, óziniń IP adresin biliw ushın, buyrıqlar qatarında ipconfig buyrıǵın terip biliw múmkin.
Domen atındaǵı IP mánzildi nslookup buyrıǵı arqalı biliw múmkin.
Domen ne?
Domen - bul sayt atı, mısalı www. saytım. uz
Siz qaysı bolıp tabıladı saytqa kirip atırǵan ingizda sayt atınıń yaǵnıy domenni jazasız. Nátiyjede sol domen sayt jaylasqan hosting hám baza menen baylanısadı.
Domen - bul sheksiz internet túbi joq teńizindegi serverlerden birinde jaylasqan qaysı bolıp tabıladı saytqa júrgizetuǵın mánzil esaplanadı. Tiykarınan Siz hosting xızmetinen paydalanıp, saytıńızdı qaysı bolıp tabıladı serverge jaylastırganingizda, saytıńız adresi (server noqat'i názerinen) qanday da IP adreske teń boladı. Mısalı, 192. 168. 162. 134 Bunday IP mánzildi eslep qalıw qıyın.
Eger domen bolmaǵanında saytıńızǵa keliw ushın paydalanıwshılar saytıńız IP adresin eslep qalıwları hám brauzerlerine 192. 168. 162. 134 dep jazıw arqalı saytıńızǵa kiriwleri kerek bo'lar edi. Domen abzallıǵı sonda, ol túsiniksiz hám eslep qalıw qıyın bolǵan IP mánzillerdi adamlarǵa túsinikli, eslep qalıw ańsat bolǵan shıraylı sayt atları aylantıradı. Sol sebepli de domen satıp alǵanıńızda bárinen burın bul domenni hostingingiz IP adresine ulab qo'yasiz. Sonda domen atı saytıńız IP adresiniń awdarması bolıp qaladı. Hár sapar paydalanıwshılar óz brauzerlerinde domen nomingizni jazıwsa, bul domen hostingingiz serveriniń IP adresin shaqıradı hám paydalanıwshına saytıńız kórsetiledi!
Mısal ushın, qálem. uz saytı hostingining sayt jaylasqan bólegi ushın IP adresi 192. 168. 111. 222 dep esaplaylik. Bul saytqa kirisiw ushın paydalanıwshılardıń bul IP mánzildi jazıwları olarǵa qıyınshılıq tuwdırıwı múmkin. Bul orında paydalanıwshılar ushın eslep qalıw ańsat hám túsinikli bolǵan domen saylanadı. Sayt bolsa tómendegi tártipte olarǵa jetkiziledi:
Qálem. uz -> 192. 168. 111. 222 -> SAYT
Domen ısımlarda “domen aymaǵı” degen túsinik bar. Bul aymaqlar saytlardıń ol yamasa bul túrge ta'luqli ekenligin kórsetip turadı. Házirgi kúnde eń ataqlı domen at aymaqlarına. com (kommersiya-kommerciya saytları ),.net (internet),.info (informatsiya-maǵlıwmat saytları ),.yedu (education-bilimlendiriw tarawına tiyisli saytlar ),.org (organisation-shólkem saytları ),.gov (government-húkimet saytları ) hám basqa mámleket kodı joqarı basqıshlı domenlar (country code tap -level domains - ccTLD) kiredi.
ccTLD domenlari qaysı bolıp tabıladı mámleket atı qısqarmasiga tiykarlanǵan domen aymaqlarına bólinedi. Mısalı, Ózbekstan ushın. uz domenlari, Rossiya ushın. ru domenlari, Fransiya ushın. fr domenlari hám taǵı basqa. Hár bir domen aymaǵın ózine tiyisli bolǵan mámleket basqaradi. Mısal ushın,.uz domenlariga Ózbekstandan basqa hesh qaysı mámleket dizimnen ótkeriw huqıqına iye bola almaydı.
Domen ısımlar domen registratorlari arqalı ámelge asıriladı. Hár bir domen atı tek bir ret dizimge alınıwı múmkin jáne onıń nusqaları bolıwı múmkin emes. Mısalı, siz korzonangiz saytı ushın esavdo. uz dep at tańladingiz, Bul domenni satıp alǵaningizdan keyin (kelisim múddet dawamında ) basqa hesh kim bul atqa iyelik qilolmaydi.
Ol yamasa bul domenning bandligi yamasa dizimge olinish ushın boslıǵın tekseriw domen registratorlarining whois sorawı járdeminde tekseriliwi múmkin. Ózbekstan domen registratorlari baslıǵı ccTLD. uz esaplanadı. Bul saytqa www. cctld. uz yamasa ápiwayıǵana www. whois. uz domeni arqalı kirisiw múmkin. ccTLD. uz saytına kelip Siz Ózbekstan domen registratorlari haqqında maǵlıwmat alıwıńız hám sayttıń shep tárep menyudan tómengi bóleginde jaylasqan kishi forma arqalı qaysı bolıp tabıladı domenning boslıǵı yamasa bandligini tekseriwińiz múmkin.
Domen atı dizimge alınǵannan keyin Siz onıń sazlanmalarini saytıńız jaylasqan hosting IP adresine (olar “nameserver” dep júritiledi) uyqas túrde redaktorlawıńız kerek boladı. Sonnan keyin 24 saat ishinde domeningiz kórsetilgen nameserver'da jaylasqan saytıńızǵa aparıwdı baslaydı.