Shunga ko’ra, sotsial stratifikatsiya nazariyasi marksizm sotsiologiyasining sinflar va sinfiy kurash
nazariyasiga zid bo‘lib, u jamiyatning ijtimoiy qatlamlar va guruhlarga nafaqat mulkiy munosabatlar, balki
ma'lumoti, psixologik jihatlari, turmush sharoiti, ijtimoiy bandligi, daromadi va boshqa xususiyatlarga asosan
bo’lishni yoqlaydi.
Amerikalik sotsiolog
T.Parsons: «Stratifikatsiya - ijtimoiy tizim tarkibiy
ziddiyatining asosiy yuzaga
keltiruvchisi» deb, uni rivojlantirdi.
G‘arb mamlakatlari sotsiologlari jamiyatni «yuqori», «o‘rta», «quyi» qatlamlardan iborat deb talqin
qilishadi. Masalan, g‘arbiy Germaniyalik sotsiolog
R.Darendorf jamiyatni
boshqaruvchi va boshqariluvchilar
toifasiga bo‘ladi. O‘z navbatida boshqaruvchilar toifasi 2 guruhdan iborat bo’lgan: a) mulkdor
boshqaruvchilar va b) mulkdor bo‘lmagan boshqaruvchilar - ma'muriy byurokrat menedjerlar.
Boshqariluvchilar toifasi ham 2 ga bo’lingan: yuqori - «ishchi aristokratiyasi» va quyi - past malakali
ishchilar.
Jamiyatni o‘rganish tamoyillari, ijtimoiy-iqtisodiy vokelikka yondashuv xususiyatlari
doimiy ravishda
o‘zgarib, takomillashib boradi.Totalitar tuzum davrida ijtimoiy taraqqiyotning bosh sababi sinflararo kurash
deb qaralganligi sababli jamiyatdagi muammolarga umumiy yondashib, bir sinf vakillari bilan ikkinchi sinf
vakillari qarashlaridagi tafovutni aniqlash barcha ijtimoiy fanlar xususan sotsiologiyaning ham asosiy ilmiy
tadqiqot tamoyillaridan hisoblangan.
Keyingi 20 yillikda G‘arb, xususan AQShda rivojlangan o‘rta tabaqa konsepsiyasini o‘rta sinf
konsepsiyasi bilan ayni uyg‘unlashtirish tendensiyasi yuz bermoqda. O‘rta sinf jamiyatni o‘ziga
xos milliy,
irqiy intellektual va moliyaviy tenglik va barqarorlik me'yori sifatida o‘ziga xos ijtimoiy konsensus vazifasini
ham o‘tamoqda. Shu boisdan o‘rta sinf hissasining ortishi jamiyatdagi ijtimoiy barqarorlik sharti sifatida ham
talqin etilmoqda. O‘rta sinf vakillari miqdori esa ulardagi ko‘chmas mulk hajmi, bankdagi mablag‘lari, turli
manbalardan olgan foydalari, boshqa daromadlardan davlatga to‘lanadigan soliqlari salmog‘iga ko‘ra yilma-
yil aniqlab boriladi. G‘arb mamlakatlari turmush tarzini o‘ziga xos barometri vazifasini o‘tayotgan o‘rta sinf
fenomeni garchi rivojlangan Yevropa davlatlari uchun ijtimoiy - iqtisodiy qadriyat darajasida kelinayotgan
bo‘lsa-da, bu qadriyat o‘rta sinf vakillarini yuqori va quyi sinf vakillari bilan ma'naviy yaqinlashtirish
imkonini bermadi.
Bugungi kunda dunyo sotsiologik adabiyotlarining aksariyatida “sinf” va “strata” tushunchalari milliy
hamda xalqaro tadqiqotlarda bir maromda qo‘llanib kelinmoqda. Shu o‘rinda ular o‘rtasidagi farqni
aniqlashtirish lozim. “Sinf” tushunchasi bugungi kun sotsiologiya fanida ko‘p jihatdan
jamiyatni iqtisodiy
ko‘rsatkich bo‘yicha sinflarga ajratishda qo‘llaniladi. “Strata” yoki qatldam tushunchasi esa unga nisbatan
kengroq mohiyatga ega bo‘lib, u iqtisodiy ko‘rsatkich bilan birgalikda shaxs yoki guruhning sotsiomadaniyat
xususiyatlaridan kelib chiqadi.