7-ma’ruza Mavzu: O‘zbek shevalari leksikasi va leksikografiyasi Reja

Dialektal lug‘at tiplari

Dialektal lug‘at tiplari

1. To‘liq dialektal lug‘at – sheva va dialekt vakillari nutqida o‘sha sheva, dialektlarga xos so‘zlardan tashqari, adabiy tilda qo‘llaniladigan ko‘plab so‘zlar bor. Mavjud bo‘lgan barcha so‘zlarni, hamma leksik boylikni qamrab olgan lug‘at to‘liq DL deyiladi (F.Abdullayevning “Xorazm shevalari lug‘ati”, 1961 bor, to‘liq emas).

2. Dialektal – adabiy lug‘at – o‘zbek shevalari bo‘yicha himoya qilingan nomzodlik va doktorlik dissertatsiyalarida, chop etillgan monografiya va ilmiy to‘plamlarda berilgan lug‘atlarning barchasi, nashr etilgan bir jildli O‘XSHL (1971) dialektal-adabiy tipdagi lug‘atlar hisoblanadi. Ayrim turkiy tillarning shevalari bo‘yicha chop etilgan shu tipda tuzilgan. Bunday lug‘atlarni tuzishni ozarbayjon dialektologlari boshlab bergan (1964). 1967 va 1970 yillarda boshqird shevalarining 2 jildlik, 1969 yilda tatar va qozoq, 1971 yilda o‘zbek, 1972 yilda esa qirg‘iz shevalari 1jildlik nashr qilindi.1976 yilda yakut, 1977 yilda turkman,1983 yil qoraqalpoq DL lari nashr qilindi.

3. Adabiy – dialektal lug‘atda bosh so‘z qilib adabiy tildagi so‘zlar olinadi va bu so‘zning shevalarda uchraydigan barcha variantlari, dubletlari bilan beriladi.
4. Fonetik dialektizmlar lug‘atida bosh so‘z sifatida adabiy tildagi so‘z olinib, keyin uning shevalardagi fonetik variantlari beriladi. Agar shevalardagi fonetik dialektizmlar qatori adabiy tilda uchramasa, shevalardagi so‘zlarning biri bosh so‘z sifatida olinib, keyin fonetik dialektizmlar keltiriladi. Sh.Shoabdurahmonovning lug‘atida (1962) fonetik dialektizmlar lug‘ati uchun ko‘plab misollar bor.

Shevalarimiz bo‘yicha tuzilgan dilektal lug‘atlarda bosh so‘zlarning har xil manbalarga qiyoslanishi, qiyoslanmasligiga ko‘ra ularni ikki guruhga ajratish mumkin

1
2

Dialеktal lug‘atning tarkibi va lug‘atga kiritiladigan so‘zlar

Umum o‘zbеk tili lеksikasi