7-mavzu: pisa tadqiqotini o‘tkazish va tashkil etish metodikasi reja

3. PISA tadqiqotlarida muvaffaqaiyatli ishtirok etish natijasida chet ellik sarmoyadorlarni inson kapitali yuqori bo’lgan davlatga qiziqishi ortadi.
150 dan ziyod mamlakatni qamrab oluvchi bir necha yirik test dasturlari natijalarini PISA baholari bilan qiyoslash mumkin. Ma’lumotlar bazasi ta’lim sohasida ulkan muammolar borligini ko‘rsatdi: rivojlanayotgan mamlakatlarda o‘quvchilarning qariyb 50 foizi “professionallikning eng past darajasi” deb ataladigan muammoga duch keladi.
Singapurda o‘quvchilarning 98 foizi, Janubiy Afrikada 26 foizi o‘rta maktabda xalqaro bazaviy darajaga erishadi. Boshqacha aytganda, Singapurda o‘rta maktab o‘quvchilarining deyarli barchasi dunyoning istalgan joyida ishlash uchun yetarli malakaga ega. Janubiy afrikalik yoshlarning qariyb to‘rtdan uch qismi savodsiz. Bu inson salohiyatini yo‘qotish.
Bolalar maktabni bitirar ekan, qaysi mamlakatda yashashiga qarab sog‘lig‘i borasida mutlaqo turli istiqbollarga duch keladi. Dunyoning eng badavlat mamlakatlarida 15 yoshli o‘smirlarning qariyb 5 foizi o‘zining 60 yoshligini qarshilay olmaydi. Qashshoq mamlakatlarda 15 yoshli o‘smirlarning 40 foizi 60 yoshgacha vafot etadi.
Ushbu faktlar turli mamlakatlarda sog‘liqni saqlash va ta’lim sohasida ulkan tafovutlar borligini ko‘rsatadi. Biz inson kapitalining turli jihatlarini birlashtirish uchun Jahon banki guruhida ularni yagona indeksga yig’ish kerakligini ko’rsatadi. U ishchilarning kelgusi avlodi mehnati samaradorligining pasayishi nuqtai nazaridan inson kapitaliga investitsiya kiritmaslik oqibatlarini namoyon etadi.
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, bugungi kunda inson kapitaliga eng kam sarmoya kiritiladigan mamlakatlarda kelgusida ishchi kuchining samaradorligi, agar odamlar to‘liq sog‘lom bo‘lib, sifatli ta’lim olsa, erishish mumkin bo‘lgan ko‘rsatkich sezilarli pasayib ketadi.
Shu tarzda inson kapitaliga sarmoyadan olinadigan iqtisodiy foydani o‘lchash sog‘liq va ta’lim yaxshilanishining ijtimoiy va ichki qiymatini kamaytirmaydi.
Jahon banki guruhi inson kapitaliga sarmoya qilish ta’sirining ijobiy natijalarini targ‘ib etib, siyosatchilarni nafaqat bank hisob raqamlari, balki maktablar va kasalxonalardagi holatlar haqida ham qayg‘urishga ruhlantirishi kerak. Shuningdek, indeks investitsiyalar darajasi pasayib borayotgan mamlakatlar uchun harakatga da’vat bo‘ladi.
4. Ta’lim berish usullari, DTS o’zgartirishlar kiritiladi.
Eng asosiysi, baholash jarayonlari natijasiga ko’ra o`qitish tizimida o’zgarishlar vujudga keladi. Misol tariqasida qo’shni davlatlarimizdan biri bo’lgan Tojikistonni olib qaraydigan bo’lsak, Tojikistonda Jahon bankining vakolatxonasi mutaxassislari uchun ariza topshirdilar Rossiyaning ikkinchi Rossiya ko'magi dasturining ishonchli fondini qabul qildi, rivojlanish bo'yicha ta'lim (o'qish-2), ular juda muvaffaqiyatli tajribaga e'tibor qaratdilar. 2009-2014 yillarda Tojikiston o'zida inqilobiy o'zgarishlarni amalga oshirdi. Universitetlarni o'zida o'tishini ta'minlaydigan universitetlarga kirish imtihonlari tizimi, nostandart kirish imtihonlari markazlashtirilgan, standartlashtirilgan va ochiq qabul qilish tizimi. Tekshiruv tizimini isloh qilish sezilarli darajada Tojikistondagi oliy ta'lim tizimida yaxshilandi.
O’zbekistonda ham bu borada ko’plab islohotlar o’zgarishlar olib borilmoqda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 8 dekabrdagi “Xalq ta'limi tizimida ta'lim sifatini baholash sohasidagi xalqaro tadqiqotlarni tashkil etish chora-tadbirlari to'g'risida”gi 997-son qarori qabul qilindi. Qarorda quyidagi xalqaro baholash dasturlari bo'yicha xalqaro tadqiqotlar tashkil etilishi qayd etilgan: (PIRLS) — boshlang'ich 4-sinf o'quvchilarining matnni o'qish va tushunish darajasini baholash uchun; (TIMSS) — 4- va 8-sinf o'quvchilarining matematika va tabiiy yo'nalishdagi fanlardan o'zlashtirish darajasini baholash uchun; (PISA) — 15 yoshli o'quvchilarning o'qish, matematika va tabiiy yo'nalishdagi fanlardan savodxonlik darajasini baholash uchun; (TALIS) — rahbar va pedagog kadrlarning umumiy o'rta ta'lim muassasalarida o'qitish va ta'lim olish muhitini hamda o'qituvchilarning ish sharoitlarini o'rganish uchun. Mazkur tadqiqotlarga qatnashish uchun tayyorgarlik ko`rish asnosida bizning o`quv dasturimiz xalqaro ta’lim dasturlari bilan ko’p jihatdan mos kelmaslik holati ma’lum bo’ldi. jahon standartlariga mos bo’lgan standartlar kiritildi va shu asosda Milliy o‘quv dasturi barcha fanlar kesimida ishlab chiqilib, expertlar xulosasi o’rganib chiqildi, muhokamaga qo’yildi.
5. PISA tadqiqotlarida ishtirok etish aslida nima?
PISA tadqiqotida ishtirok etish bu shunchaki ta’lim holatini nazorat qilish emas, balki ta’lim tizimining qanday ahvoldaligi haqida ma’lumot beradigan, ta’lim sifatini yaxshilashga ko’maklashadigan va uni yanada raqobatbardosh qiladigan yo‘nalish ekanligini hamma juda yaxshi tushunishi kerak.
Yaxshi natijalar ko‘rsatish uchun hech bo‘lmaganda 2 maqsadga ega bo‘lish kerak: birinchisi, o‘qituvchilar va ular ishlaydigan, foydalanadigan materiallarni tayyorlashdir. Zero xalqaro tadqiqotlarda bejizga maktablarda ta’lim sifati o‘qituvchilarning kasbiy darajasiga, ularning bilim darajasiga bog‘liq, deb aytilmaydi. Demak, o‘qituvchilarni tayyorlashga mablag‘ ajratish va yangi o‘quv materiallarini yaratish kerak. Tegishli vazirliklar malaka oshirish tizimiga investitsiya kiritishi, moliyalashtirishi va uslubiy qo‘llab-quvvatlash uchun shart-sharoitlar yaratishi lozim.
Xalqaro tadqiqotlardagi natijalarni yaxshilash uchun o‘qituvchilarni maqsadli tayyorlash va ta’lim jarayonida o‘qitish metodikasi va ustuvor tamoyillarni o‘zgartirish zarur. Buning uchun biz o‘qituvchilarni tayyorlashimiz, rivojlantiruvchi ta’limning yanada faol tizimini tatbiq etishimiz va o‘qituvchilarni ta’lim jarayonida yanada muvaffaqiyatli foydalana oladigan materiallar bilan ta’minlashimiz kerak.