8628 Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)
Yüklə 154,31 Kb. Pdf görüntüsü
|
qoyulan mayadır. Misal üçün gələcək rifahm tomın edilməsı, yu- xud miqrasiyaya qoyulan pullar - bu biliklərdən istifadə etməkdir. Geniş statıstik matenalda F.Mahlup ABŞ əhalisinin pul gəürlən- nin həcmı və onların təhsilə sərf etdıyi illər arasında birbaşa asılı- hğı sübut etdi. Belə ki, orta təhsil məktəblərinin məzunlarmın orta illik gəliri 70-ci, 80-ci illərin əvvəllərində 10 min dollar, 12 illik məktəbi bitirənlərin - 14 min dollar, kollec bitirənlərin 18 min dollar təşkil etmişdir.Bu asılılıq sonrakı ıllərə qodər inkişaf etmiş ölkələrdə bu günə qədər itməmişdir. Ölkəmizdə, məlum olduğu kimi pul gəlirlərinin artması heç do həmişə işçinin təhsil səviyyəsindən asıh olmur, 90-cı illərdə isə hətta əks tendensiya meydana gəldi - ali təhsılli mütəxəssislənn həm nominal, həm də real gəlirlərinin zəifləməsi oldu. Bu cür ten- densiya dünya təcrübəsinə ziddir, Azərbaycan üçün isə bu nəinki ictimaı məhsulu tamam almaması, həm də vəsaitlərin birbaşa sərf edilməsidir, çünki, sonuncular tələb olunmayan biliklərin deyil, bi- lavasitə maddi rifahlann yaradılması üçün istifadə edilə bilərdi. Insan kapıtah köhnəlməyə, qiymətsızləşməyə məruz qalır və bu indiki zamanda (ETT) elmi - texniki tərəqqi tcmploriniıı sü- rətlənməsi ilə bağlı olaraq baş verir. Dönüş, elm praqmatik insa- nın marağma çevrildikdə, elmi-tədqiqat işləri ilə iqtisadi inkişa- fın korporativ və dövlət strategiyasmm əsas elementlərindon biri- nə çevrildikdə 60-cı ıllərdə baş verdi. Avropa ölkələnntn və ABŞ-m intensiv sənayeləşdirilməsı dövründə yeni tcxnologiyala- rın və mallarm tətbiq edilməsi təxmiııən 20-30 ildə bir dəfə baş verirdi, XX osrin ikinci yansında məhsulun, yaxud tcxnologiya- nın həyat sikli 5-7 il, bir sıra sahələrdə və dairələrdə isə 2-3 ilə qədər qısalmışdır. Müvafıq olaraq hər bir yeni insan nəsli sadəcə olaraq 4-5 az, yaxud çox prinsipial texnoloji və istehlak yeniliklə- rinə uyğunlaşmağa məcburdur. Biliklərın, üstəlik həm peşəkar, həm də ümumi nəzəri biliklərin, nəticə etibarı ilə isə əlavə xərclərin daimi bərpa olunma vacibliyi bununla şərtləşir. İstənilən subyektin uğuru - ayrıca insan, fmna, yaxud bütöv dövlət olsa belə, - hal-hazırda əhəmiyyətli dərəcədə onun biliklə- nn toplanılmasına və bərpa edilməsinə sərf etdiyi səylə təyin cdilməyə başlamışdır. Bütün həyat boyu Öyrənmuyü hazır olıııa işgüzar həyatda daimi dəyişikliklərə insanm uğurlu uyğunlaşma- sının (adaptasiyasının) əsas şərtlərindən birinə çevrilmişdir. Ən müxtəlif yenidən hazırlama formalarından istifadə edilir: xüsusi universitet proqramlarmdan və fırmadaxili sistemlərdon tutmuş fərdi və məhdud istiqamətlilərə qədər. Eyni zamanda hər bir ka- teqoriya mütəxəssislərə dair maksimal effektə müvafiq formaya ən uyğun olanından istifadə etməklə nail olunur. Son onilliklərdə praktiki olaraq bütün ölkələrdə peşə və ixti- sasların köhnəlmə prosesinin sürətlənməsi müşahidə edilir. Ame- rika statistikasınm məlumatlanna görə 1987-ci ildə movcud olan ixtisaslann yansı 1967-ci ildə müşahidə edilməmişdir, XXI əsrm əvvəlində isə, gözlənildiyi kimi onların böyük əksəriyyəti yeni olacaq. Bu informasiya iqtisadiyyatınm inkişafı ilə bağlıdır, bura- da əmək və istehsalm təşkili işçilər tərəfmdən yeni informasiya- nm alınma dərəcəsindən və iqtisadçılann verdiyi qiymətə görə hər 2.5 ildən bir iki qat artan birgə elmlərin həcminiıı artma doro- cəsindən asılı olaraq öz xarakterini dəyışir. Öz əmək funksiyala- rını yerinə yetirmək üçün lazım olan informasiyanm on azı 90% yalnız 1987-ci ildən sonra əldə edilə bilmişdir. Başqa sözlə desək 1987-ci ilə qədər İnsan tərəfındən əldə edilmiş informasiyanm böyük payı birinci onilliyin sonunda tələbsiz, lazımsız olacaq, ən azmdan əmək prosesində. Sənayecə inkişafetmiş ölkələrdə XX əsrin son onilliyində pe- şələrin köhnəlmə normaları ekspertlərin məlumatlarına göro orta hesabla 8 ildən artıq, bir sıra peşələr üzrə isə - 7 ıldən artıq olma- mışdır, hər il hər bir mütəxəssisin biliyinin 20-30% köhnəlir. FJə- cə də məlumdur ki, ABŞ universitet kitabxanalan 2 ildən artıq nəşr tarixinə malik olan kitablan saxlamır. İstənilən subyektin istər bu insan, firma və ya bütün dövlət ol- sun uğuru bu gün əsasən biliklərin yığılmasma və yenilənmosino sərf olunan səylərlə müəyyən olunur. Bütün həyat boyu təhsil al- mağa hazırlıq insanın işgüzar həyatın daimi dəyişiklərinə uğurlu (uyğunlaşmasınm) əsas şərtlərindən biri olmuşdur. Yenidən hazır- lanması formalan müxtəlifdir: xüsusi universitet proqramlaıı və firmadaxılı sistemlərdən fordi və dar istiqamətli sistemlərə qədər. Bu zaman hor bir mütəxəssis dərəcəsinə münasibətdə maksımal effekt nıüvafıq daha adekvat fomıanın totbiqi ilə nail olunur. Tıbbi təhsildə ısə 5 il ə w ə l dərc olunan monoqrafıyalar köhnəl- ıııiş sayılır. Bu o deməkdir ki, insan dairni tələbə olmahdır, təhsil sistemi isə fasiləsizlik prinsipində qurulmalıdır. Fasiləsiz təhsil sis- temi güman edir ki, insan əsasən baza təhsili ahr, sonradan öziinün peşəkar fəaliyyəti prosesində əlavə təhsil alır. Bu zaman baza təh- sili insana bütün elmlər üzrə fundamental biliklər alır, əlavə bilik- lər isə peşəkar maraqlar sahəsində son naılıyyətlər haqqıtıda bilgi- yə maik olur, Beləkı öz karyerasını quran mütəxəssis ixtisasları birləşdirir və yem özü üçün xas olmayan əmək funksiyalarmı açır və nəhayət öz ilkin peşəsini tamamilə dəyişdirə bilər. Yəqin ki, məhz bu yolla dinamik sosial-iqtisadi şəraitdə əmək bazarında rə- qabətqabiliyyəti olmanı qorumaq və artınnaq mümkiindür. Ameri- ka işgüzar dairələrində belə bir fıkir var: “Yaşamaq dcmək dəyiş- mək, uzun müddət yaşamaq tez-tez dəyişmək”. Biliklərin, əsasən də peşəkar biliklərin köhnəlməsinin sürot- ləndırilməsi son onilliklər iki şərtləndirməyə malikdir. Birincısi yeni sahələnn və istehsal sahələrinin tez inkişafı yeni informasi- yanın və biliklərin tez yayılması ilə müşaiyyət olunur. Bu səbəb çox obyektiv və qanunauyğundur. İkincisi təhsıl sistcminin qcyri adekvathğıdır. Bu səbəb yalnız şərti olaraq obyektiv kimi qəbul oluna bilər. İş ondadır ki, sənaye iqtisadiyyatının inkişafı və onun baha dar sahələrə bÖlünməsi ilə müxtəlif ölkələrin tohsil sistetn- lərində, əsasən Azərbaycanda, minimum humanitar bilikli dar ıx- tisaslı işçilərin hazırlanmasına başlamışdır, bu da tohsilitı univer- sallığımn ıtməsinə səbəb olmuşdur. Yalmz onu demək kifayətdir ki, 90-cı illərə qədər məhz təhsilin universallığı, elmi-texniki və humanitar biliklərin vahidliyi dəyişən şəraitə uyğunlaşmaya (adaptasiya) olunmağa imkan verirdi. Dar ixtisaslı insanların ciddi çatışmamazlığı kinıı insanm dün- yanı tam görmə bacarığını, dünyada qarşılıqlı əlaqə və qarşılıqlı asılıhq haqqında zəif təsəvürə malik olmasmı qeyd etmək olar. Bəşəriyyətin bir çox müasir qiobal problemləri, çoxlu sayda əha- Yüklə 154,31 Kb. Dostları ilə paylaş:
|