A. A. Toshboyev

O‘zbekiston Respublikasi YAIMning o‘sish dinamikasi

		YAIM		YAIMning ishlab chiqarish tarkibi, %
		Mos davrlar-	O‘tgan yilning		Qish-		Xizmat	Sof
	Davr	da joriy	mos davriga		loq	Quri-
			nisbatan %	Sanoat			ko‘rsatish	soliq-
		baholarda,			xo‘ja-	lish
		mlrd. so‘m	(taqqoslama		ligi		sohasi	lar
			baholarda)
	2000	3255,6	103,8	14,2	30,1	6,0	37,2	12,5
	2001	4925,3	104,2	14,2	30,2	5,8	28,2	11,9
	2002	7450,2	104,2	14,5	30,1	4,9	37,9	12,6
	2003	9837,8	104,4	15,8	28,6	4,5	37,4	13,7
	2004	12189,5	107,7	17,1	26,8	4,5	37,6	14,0
	2005	15923,4	107,0	21,2	25,3	4,8	38,1	10,6
	2006	20759,3	107,0	22,1	25,0	5,1	36,7	11,2

-9-

Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, 2006-yilda YAIMning 7,0 %ga, sanoatning ulushi 22,1 %, qishloq xo‘jaligi – 25 %, qurilish 5,1 %, xizmatlar sohasi – 36,7 % o‘sdi. Respublika iqtisodiyotining barqaror rivojlanishida agrar tarmoqning hissasi yuqori bo‘lmoqda. Mazkur sohada mulkchilik munosabatlari shakllanib, eng ustuvor yo‘nalishlardan fermer xo‘jaliklari bugungi kunda iqtisodiy jihatdan o‘zini oqladi.


Fermer xo‘jaligining asosiy vazifasi qishloq xo‘jalik mahsulotlari yetishtirishni ko‘paytirish, aholini iste’mol mollari bilan ta’minlash, moddiy resurslardan samarali foydalanish, tuproq unumdorligini oshirish, tejamkor texnologiyalarni amaliyotga joriy etish, atrof-muhit ekologiyasini yaxshi-lashdan iborat. Hozirgi kunda hukumat tomonidan shu sohani rivojlantirishga asosiy e’tibor berilib, qator qonun va qonunosti hujjatlari qabul qilinib, amaliyotga keng joriy etilmoqda.


1.2.2-jadval.


Fermer xo‘jaliklari faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlari

	Ko‘rsatkichlar	2003 y.	2004 y.	2005 y.	2006 y.
	Fermer xo‘jaliklari soni, dona	87552	103921	125668	189235
	Ularga biriktirilgan yer maydoni, ming. ga	2148,1	2935,4	3775,3	4953,2
	Fermer xo‘jaliklarida ish bilan band	603,0	765,3	954,2	1381,1
	bo‘lganlar soni, ming kishi
	Yalpi qishloq xo‘jalik mahsulotlarida	14,1	24,1	38,1	55,0
	fermer xo‘jaliklarining ulushi, %
	Bitta fermerga to‘g‘ri keladi, ga	24,5	28,2	30,0	26,2

Respublikamizda, 2004-2006- yillarda fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish konsepsiyasiga asosan, 2007-yilga kelib fermer xo‘jaliklariga biriktirilgan yer maydonlarining umumiy qishloq xo‘jaligi yerlaridagi salmog‘i 17,5 foizdan 63,3 foizgacha, sug‘oriladigan maydonlardagi salmog‘i 72,1 foizgacha yetadi. Fermer xo‘jaliklarining qishloq xo‘jaligi yalpi mahsulotidagi ulushini 25 foizgacha yetkazish yoki fermer xo‘jaliklarida qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtirish hajmini uch yil ichida 2 barobarga ko‘paytirish belgilandi. Fermer xo‘jaliklarining umumiy soni 189,2 mingtaga, ularga biriktirilgan yer 4,9 mln. ga yetdi. Fermer xo‘jaliklarining yalpi qishloq xo‘jalik mahsulotlarini ishlab chiqarishdagi ulushi 2003-yilda 14,8 %dan, 2006-yilda 32,3 %ga, jami ekin maydonlari 36,9 %dan 74,5 %ga ortdi. Paxta yetishtirish 37,9 %dan 86,3

-10-

%ga, bug‘doy 35,8 %dan 71,0 %ga ortdi. Ekspertlar xulosasiga ko‘ra, fermer xo‘jaliklarida shirkat xo‘jaliklariga qaraganda, paxta va bug‘doyni yetishtirish unumdorligi yuqori bo‘ldi. Respublika xalq xo‘jaligi iqtisodiyotida fermer xo‘jaliklarining salmog‘i ortib borishi, avvalo, fermerlar sonining ortib borishi, ularga biriktirilgan yer maydonlari va mahsulot hajmining ortib borishidir. Hukumat tomonidan olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarni amaliyotga keng joriy qilish orqali fermer xo‘jaliklari faoliyatini yanada rivojlantirish imkoniyati yaratiladi.


1.3. Fanning maqsadi, vazifasi, predmeti, fanlar bilan aloqasi va usullari

Bozor iqtisodiyoti sharoitida xalq xo‘jaligining barcha tarmoqlari bir–birlari bilan uzviy bog‘langan holatda faoliyat ko‘rsatadi. Tarmoqni rivojlantirish hukumat tomonidan qabul qilingan qonunlar va iqtisodiy islohotlardan keng foydalanishni taqozo etadi. Shu maqsadda «Fermer xo‘jaligi iqtisodiyoti» fani agrar sohani rivojlantirishda samarali xizmat qiladi. Bu fan iqtisodiy fan bo‘lib, fermer xo‘jaligida mahsulot ishlab chiqarishni ko‘paytirishning samarali yo‘llari, ishlab chiqarish munosabatlari, ishlab chiqaruvchi kuchlar; obyektiv iqtisodiy qonunlarni amaliyotga tatbiq qilish; xo‘jalikni biznes-reja asosida yuritish; fermer xo‘jaligiga rahbarlik qilish; ishlab chiqarishga fan-texnika yangiliklarini va ilg‘or tajribalarni joriy etish; pul-kredit munosabatlari; arzon va sifatli mahsulot ishlab chiqarish yo‘llarini ko‘rsatadi.

«Fermer xo‘jaligi iqtisodiyoti» fani quyidagi iqtisodiy fanlar – «Iqtisodiy geografiya», «Qishloq xo‘jaligi iqtisodi», «Biznes-reja», «Tadbirkorlik», «Iqtisodiy statistika», «Menejment», «Marketing», «Buxgalteriya hisobi va audit», «Texnika iqtisodiyoti» va boshqa fanlar bilan uzviy aloqadadir.

«Fermer xo‘jaligi iqtisodiyoti» fani qishloq xo‘jalik mahsulotlarini yetishtiruvchi fermer xo‘jaliklari to‘g‘risida qabul qilingan iqtisodiy qonunlarni ishlab chiqarishga tatbiq qilish va mahsulot yetishtirishdan iboratdir.

Fanning predmeti – fermer xo‘jaligini tashkil etishning huquqiy-iqtisodiy asosini, ishlab chiqarish faoliyati va unga xizmat qiluvchi infratuzilma, iqtisodiy qonunlarni tatbiq qilish, moddiy ta’minot va korxonalar o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlari, ishlab chiqarish kuchlari, ishlab chiqarish munosabatlari va ish yuritishda mehnat unumdorligini oshirishni o‘rganishdan iboratdir. «Fermer xo‘jaligi iqtisodiyoti» fani qishloq xo‘jaligidagi iqtisodiy samaradorlikni, qonunlar o‘zgarishini va jamiyat rivojlanishini o‘rganib sintez qilib turadi.

-11-

Fermer xo‘jaligi to‘g‘risidagi iqtisodiy qonunlar xo‘jalikni ijobiy rivojlantirish uchun xizmat qiladi.


Fanning obyekti – fermer xo‘jaliklari va uning ishlab chiqarishiga bevosita o‘z hissasini qo‘shadigan barcha korxonalar faoliyatidir.


«Fermer xo‘jaligi iqtisodiyoti» fanining maqsadi qishloq xo‘jaligida mahsulot yetishtirishni ko‘paytirish va unga xizmat qiluvchi tarmoqlar o‘rtasida iqtisodiy aloqalarni mustahkamlash; mehnat jarayonlarini bozor munosabatlarida rivojlantirish; mehnat unumdorligini oshirish; yer-suv hamda asosiy vositalaridan samarali foydalanishdan iboratdir. Fermer xo‘jaliklarining mahsulot ishlab chiqarishini, ijtimoiy-iqtisodiy faoliyatini o‘rganishda qilinadigan tahlillar quyidagi usullar orqali ifodalanadi. Ushbu usullar yordamida ishlab chiqarishda ro‘y beradigan hodisalarni iqtisodiy baholaydi.

1.