A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

8.2. Mahaliiy manbalar
Bu davrda «Afzal at-tavorix», «Tarixi U m a rx o n » , «Risolai askariya», 
H a k i m x o n T o ' r a n i n g « M u n t a x a b u t - t a v o r i x » , M u l l a N i y o z
M u h a m m a d n i n g «Tarixi Shohruhiy», Avaz M u h a m m a d A ttorning «Tarixi 
jah o n n a m o iy » , M u h a m m a d Solihning «Tarixi jadidayi T osh k an d » , M ullo 
Y u n u s jo n M u n s h iy n in g «Amiri L a sh k a r A lim q u l tarixi» kabi asarlar 
Q o 'q o n xonligida, «Tuhfat ul-xoniy», «Tarixi a m ir H aydar», « F atx n o m a i 
sultoni», « M a n g 'itla r x o n a d o n i tarixi», « O 'z b e k podshohliklari zikri», 
M irzo Abdullazim Som iyning «Tarixi Salotini mang'itiya», «Tarixi salotini
248

---

m a n g ‘itia, uzbakiya va ashtarxoniya», «Shajarai xusravi K o m k o r» nom li 
asarlar Buxoro amirligida, M unisning «Firdavs ul-iqbol», M u h a m m a d Rizo 
O g ah iy n in g «R iyoz u d-davlat», « Z u b d at ut-tavorix», « J o m i ’ al-voqioti 
sultoniy», « G u ls h a n ud-davla», B ayoniyning «Shajarayi X orazm shoxiy», 
« X o razm tarixi», « Iqboli Feruziy» kabi tarixiy asarlar X o r a z m d a yaratildi. 
X orazm da yaratilgan tarixiy asarlar o'z bek tilida yaratilganligi bilan diqqatga 
sazovor. B u n d a n tash q ari xorazm lik olim va t a r jim o n la r k o 'p l a b tarixiy 
asarlami o ’zbek tiliga taijima qilganlar. U m u m a n , mustamlakachilik arafasida 
va bu d a v rd a k o 'p la b m ahalliy tarixchilar b o 'lib o 't g a n siyosiy voqealarga 
o 'z m u n o sa b a tla rin i bildirganlar. Bugungi k u n d a u sh b u m a n b a la rd a g i 
q im m a tli m a ’lu m o tla rn i b o sh q a m a n b a la r bilan qiyosiy o 'r g a n is h asosida 
tarixni xolis va o d ilo n a yoritish m u m k in .
8.3. Rossiya manbalari
M ustam lakachilik davriga oid Rossiya manbalari d eganda, birinchi galda 
C h o r R o s s i y a s i n i n g r a s m i y i d o r a l a r i , t a s h q i i s h l a r v a z i r l i g i , rus 
am aldorlarining xotiralari h a m d a rus tarixchilam ing asarlarini tushunam iz.
C h o r Rossiyasining rasmiy idoralarining T u rk is to n n i zabt etilishi va 
m u sta m la k a g a aylantiriiishiga oid k o 'p lab q im m atli m a ’lu m o tlari mavjud. 
A m m o , ular yaxlit ho ld a c h o p etilm agan. Bu m a n b a l a r d a n O 'z b e k is to n
yangi tarixining b irinchi jildi «Turkiston C h o r Rossiyasi m u stam lach ilig i 
davrida» (T o s h k e n t, 2000) kitobidan m a ’lum d a ra ja d a foydalanilgan. 
Lekin, ularni k a tta tarixiy-ilm iy a h a m iy a tg a egaligini n a z a r d a tu tg a n d a
h a m m a s i n i yaxlit h o l d a ilmiy iz o h la r b ila n c h o p etilishi m a q s a d g a
muvofiqdir.