A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

4.2. 0 ‘zbckiston tarixiga oid hujjatlar
4 .2 .1 . Juybor xojalarining hujjatlari
Juybor xojalarining hujjatlari XVI asrga doir bo'lib, ular Buxoro 
xonligining ijtim oiy-iqtisodiy va siyosiy hayotini o'rg an ish d a katta 
a h a m iy a tg a egadir. Yirik yer-suv va m o l - m u lk egasi b o 'lg a n xoja 
M u h am m ad Islom va xoja Sa’dning, u xoja Kalon nomi bilan m ashhur 
bo'lgan, jamiyatdagi mavqeiga oid huquqiy hujjatlardir. To'plam dagi 
hujjatlar forsiy matni va ruscha tarjimasi P.P. Ivanov (1893—1942) ning 
tadqiqotlari bilan 1938 va 1954-yillarda ikki jild qilib Sankt-Peterburgda 
nashr qilingan.
T o 'p lam Juyboriy xojalaridan xoja S a’d (1531 / 3 2 — 15S9)ning mol- 
mulkiga oid 288 hujjatdan iborat. Ular yer-suv, d o 'k o n , h a m m o m , 
karvonsaroy, tegirmon, oshxona va boshqa daromad keltiruvchi mulkning 
oldi-sottisiga oid vasiqalardir.
Juybor xojalari o'z davrida katta mol-mulkka ega bo'lgan boy-badavlat 
kishilar edilar. Xoja M uham m ad Sa’d ikki ming jufti gov, 100 ming 
tanob yeri, yigirma ming qo'yi, ming bosh tuyasi, bir yarim ming oti, 
yirik shaharlarda k o 'p la b d o 'k o n la ri, tim lari, teg irm o n , h a m m o m , 
moyjuvoz va boshqa turdagi ishlab chiqarish va savdo korxonalari bo'lgan.
28

---

Bular Xoja kalonning otasidan qolgan meros mulki, xonlar va boy-badavlat 
odam larning hayr-ehsonlari, shuningdek sotib olingan, zarxarid mulkdir.
Quyida ushbu to'plamdagi ayrim hujjatlar matni o ‘zbek tilida keltirildi, 
toki talabalar ular to'g 'risida um um iy ta sa w u rg a ega bo'lsinlar.
4 .2 .2 . «Majmu’ayi vasoyiq»
“ M a j m u ’ayi v a s o y i q ” ( “ V a s i q a l a r t o ' p l a m i " ) — S a m a r q a n d
qozixonasiga tegishli va XVI asrning oxirida tuzilgan huquqiy hujjatlar, 
vasiqalar to'plam idir. U nda j a m ’i 735 ta hujjat bo'lib, xronologik jihatdan 
1588— 1591 -yillarni o'z ichiga oladi. Ushbu hujjatlar turli ijtimoiy-iqtisodiy 
masalalar, m eros taqsimlash, kasb-hunar, shogirdlik bilan bog'liq, savdo 
d o 'k o n la r i, yer-suv va hovli-joyni ijaraga q o 'y ish kabi masalalarni 
rasmiylashtirishga bag'ishlangan. Hujjatlarning yana bir m uhim tom oni 
shundaki, ularda XVI asrda S am arqandda am alda bo'lgan kasb-hunarlar: 
zargarlik, kulolchilik, rangrezlik, a tto rlik , kim uxgarlik, chitboflik, 
sangtaroshlik, shamshirgarlik, qog'oz ishlab chiqarish, zardo'zlik, sarrojlik, 
duradgorlik, kulohgarlik, sahhoflik-muqovasozlik, xattotlik, kitobfurushlik 
va to 'q so n d a n ortiq kasb-hunar haqida m a ’lumot mavjud.
“ M a j m u ’ayi v as o y iq ” ning yaxshi q o 'ly o z m a s i h o z ird a 0 ‘z R F A
S h a r q s h u n o s l i k i n s t it u t in in g x a z in a s id a 1386 ta r t ib ra q a m i bilan 
saqlanmoqda. Hujjatlarning bir qismi rus va o'z bek tillariga tarjima qilinib, 
chop etilgan. A bdura uf Fitrat va V.S.Sergeev ulardan faqat 36 nafarini 
tanlab olib rus tiliga tarjima qilganlar va 1937-yili T oshkentda nashr 
etganlar. H u jja tla rd a n 237 tasi, y a ’ni t a x m in a n u c h d a n b ir qismi 
sharqshunos oiim B.Ibrohimov (1908— 1978-yy.) tarafidan o'rganilib, 
o'z bek tiliga tarjima qilingan edi. Bu ish 1982-yili B.Ahmedov, O.Jalilov, 
M .K arimova, T.Fayziyev va G .O stonova tarafidan nashrga tayyorlandi 
va chop etildi. U ndan ayrim n am unala r quyida keltirildi.