A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

6.2 .8 . «Akbarnoma»
" A k b a r n o m a ” yoki “ I q b o l n o m a ” n o m l i a s a r m u a llifi A b u lfazl 
Allomiydir. U XVI asrda H in d is to n d a y ash ag an yirik tarixnavis o lim va 
davlat arbobidir. O lim n in g to 'liq isrni Abulfazl ibn M u b o ra k b o'lib, bilim 
doirasi ju d a keng bo'lgani u c h u n Allomiy, b iiim lar sohibi deb atashganlar. 
U 1551 -yil 14-yanvarda A grada tug'ilgan. Otasi shayx M u b o ra k ibn Xizr 
o 'z davrining m a s h h u r ilohiyot o lim la rid a n hisoblangan. Akasi Abulfayz 
yirik sh o ir va olim bo'lgan.
Abulfazl A llom iy 1574— 1602-yillari B o b u rn in g nabirasi Ja lo lu d d in
M u h a m m a d A k b a r ( 1 5 5 6 — 1 6 0 5 - y y . ) n i n g B o sh v a z iri b o ' l g a n va 
H in d isto n n in g XVI asrn in g ikkinchi yarm idagi ijtimoiy-siyosiy hayotida 
k a tta rol o 'y n a g a n . 1602-yil 2 2 - a v g u s t d a D e k a n s u b a s i d a n q a y tib
k elayotganida s h a h z o d a S u lto n Salim, b o 'lg 'u s i J a h o n g ir yollagan qotil 
t o m o n id a n yo'l ustida o'ldirilgan.
Abulfazl A llom iyning asosiy asari “ A k b a r n o m a ” yoki “ I q b o l n o m a ” 
H in d is to n va A fg 'o n is to n n in g XVI asrdagi ijtimoiy-siyosiy tarixidan bahs 
y uritadi. M a ’lu m d a ra ja d a “ V a q o y e ” ’ yoki “ B o b u r n o m a ” a s a rin in g
davom i sifatida yaratilgan bu ulkan asar uch k ito b d a n iborat. Birinchi 
k i t o b d a A k b a r n i n g t u g ' i l i s h i , o t a - b o b o l a r i — B o b u r , H u m o y u n ,
sh u n in g d ek A k b ar po d sh o h lig in in g dastlabki 17 yili ichida b o 'lib o 't g a n
ijtimoiy-siyosiy v o q e a la r bayon qilinadi.
Ikkinchi kitob H in d isto n va q ism an S h im o liy A fg 'o n isto n n in g 1573—
1601-yillardagi tarixini o 'z ichiga oladi.
U c h in c h i k ito b d a B o b u riy la r d a v la tin in g tuzilishi, H in d is to n n in g
m a ’m uriy tarkibi, a h o lid a n yig'iladigan soliq h a m d a ja rim a la r va ularning 
m iqdori, h in d la rn in g dini va urf-odatlari kabi m asalalarga keng o 'r in
berilgan. U ch in c h i kitob mustaqil m a z m u n g a ega va u “ Oyini A kbari” 
( “ A kbar q o n u n l a r i ”) n o m i bilan ataladi.
218

---

“ A k b a r n o m a ” a s a r i n i n g m a t n i 1 8 7 2 — 18 7 7 - y i l l a r i , G . B everij 
t o m o n i d a n in g iiz c h a g a q ilin g a n tarjim asi 1903— 1921 -yillari K a lk u tta d a
c h o p etilgan.
“ A k b a rn o m a ” Boburiylar saroyida m u n ta z a m yuritilgan maxsus kundalik 
daftar, rasmiy davlat hujjatlari, sh u n in g d e k , b o i i b o 't g a n v o qealarning 
ishtirokchilari b o 'lg a n , yoki o 's h a v o q ealarn i bilgan kishilarning og'zaki 
a x b o r o tla r i a s o s id a y o z ilg a n . A s a rn in g n o y o b lig i va a h a m iy a ti h a m
sluindandir.
Abulfazl A llom iy asari B oburiylar davlati va Buxoro xonligi o'rtasidagi 
siyosiy va m a d a n iy m u n o s a b a tla r n i o 'r g a n i s h d a m u h i m m a n b a la r d a n
biri hisoblanadi.