A. F. Musayev, Y. A. Кylbiyev, Z. H. Rzayev vergiLЏr vџ vergitutma

7.5. Vergi gьzYştlYri.
İstYnilYn dцvlYtin vergi siyasYtindY vergi gьzYştlYri mьhьm yer tutur. Vergi gьzYşti vergitutma оbyeкti mцvcьd оlan zaman vergi qanunvericiliyinin vergi цdYyicisinY vergini цdYmYкdYn tam vY ya qismYn azad оlmaq ьзьn tYqdim etdiyi mьstYsna imкandır.

Bununla YlaqYdar оlaraq vergi gьzYştlYrinin mьstYsna хaraкter daşıması mьhьm YhYmiyyYt кYsb edir. Vergi gьzYşti hYmişY nYzYrdY tutur кi, vergitutmanın ьmumi qaydaları ilY yanaşı оlaraq, hYm dY vergi цdYyicilYri ьзьn vergi цdYnişlYrinin hYcmini azaltmağa vY ya оnu yьngьllYşdirmYyY imкan verYn qaydalar da mцvcьddur. Vergi цdYyicilYri vergitutmanın gьzYştli qaydalarından vergi qanunvericiliyinin nYzYrdY tutduğu mьYyyYn ciddi şYrtlYr daхilindY istifadY edY bilYrlYr.

Vergi gьzYştlYrinin aşağıdaкı nцvlYri var:

- istisnalar;

- зıхımlar;

- vergi кrediti.

İstisnalar ayrı-ayrı vergitutma оbyeкtlYrinin vergidYn azad edilmYsinY yцnYldilmiş vergi gьzYştlYridir. FYaliyyYt mьddYtinY gцrY оnlar daimi (qanunvericiliкdY nYzYrdY tutulan) vY mьvYqqYti (mYsYlYn, cari maliyyY ili ьзьn bьdcY haqqında Qanunda nYzYrdY tutulan) оla bilYrlYr.

Зıхımlar - vergitutma bazasının azaldılmasına yцnYldilmiş gьzYştlYrdir. Зıхımlar ьmumi (bьtьn vergi цdYyicilYri ьзьn) vY хьsusi (коnкret tYsYrrьfat subyeкtlYri ьзьn) оla bilYrlYr.

Vergi кrediti - vergi dYrYcYsinin vY ya mYcmu verginin azaldılmasına yцnYldilmiş gьzYştlYrdir.

Hьquqi nцqteyi-nYzYrdYn gьzYşt – ciddi surYtdY mьYyyYn edilmiş hallarda fYaliyyYt gцstYrYn хьsusi nоrmadır. Bununla YlaqYdar оlaraq vergi gьzYştlYrini vergi цdYyicisinin vergi yькьnь azaldan digYr meхanizmlYrdYn fYrqlYndirmYк lazımdır. MYsYlYn, mYnfYYt mYhsul satışından (işlYrin yerinY yetirlmYsindYn, хidmYtlYrin gцstYrilmYsindYn) YldY edilYn vYsaitlY оnun istehsalı vY satışına зYкilYn хYrclYrin fYrqi кimi tYyin edilir. TYbiidir кi, хYrclYr зохaldıqca mYnfYYt vergisinin mYblYği azalır. Ancaq mYhsulun maya dYyYrinY daхil edilYn хYrclYr gьzYşt deyil, vergiyY cYlb edilYn mYnfYYtin tYyin edilmYsi ьзьn istifadY оlunan gцstYricilYrdir.

VergilYrin hesablanması vY mYsuliyyYtin mьYyyYn edilmYsi ьзьn vergi gьzYştlYrinin хaraкterinin mьYyyYnlYşdirilmYsi prinsipial YhYmiyyYt кYsb edir. AzYrbaycan Respubliкasının Vergi MYcYllYsindY qeyd edilmişdir кi, vergi цdYyicisi vergi qanunvericiliyi ilY mьYyyYn edilmiş qaydada vY hallarda vergi gьzYştlYrindYn istifadY etmYк hьququna maliкdir. Vergi gьzYştlYrindYn istifadY edilmYsi vergi цdYyicisinin vYzifYsinY daхil deyildir. Bu о demYкdir кi, vergi цdYyicisi seзim hьququna, yYni vergi gьzYştlYrindYn istifadY edib etmYmYyi seзmYк hьququna maliкdir.

Vergi цdYyicisinin gьzYştdYn istifadY hьququ vergi оrqanının hYr hansı bir хьsusi icazYsindYn asılı deyil. Qanunda vergi gьzYştinin оlması da о demYк deyil кi, vergi цdYyicisi avtоmatiк surYtdY оndan istifadY edY bilYr. Bununla YlaqYdar оlaraq vergi цdYyicisi bu vY ya digYr gьzYştdYn istifadY etmYк ьзьn цzьnьn bu gьzYştdYn istifadY hьququnu Ysaslandırmalıdır.

Vergi gьzYştlYrini aşağıdaкı кimi tYsniflYşdirmYк оlar.

- ayrı-ayrı subyeкtlYrY verilYn gьzYştlYr;

- оbyeкtY verilYn gьzYştlYr;

- vergi dYrYcYlYri ьzrY gьzYştlYr;

- mьddYt ьzrY gьzYştlYr.

Bu zaman nYzYrY almaq lazımdır кi, birinci qrup gьzYştlYr bьtьn vergi цdYyicilYri arasında yalnız mьYyyYn subyeкtlYrY verilir. Vergi цdYyicilYri ьзьn bu cьr gьzYştin verilmYsi ьsulu mьхtYlif оla bilYr, mYsYlYn, bYzi vergi subyeкtlYrinY vergi tYtillYrinin verilmYsi, vergi dYrYcYlYrinin aşağı salınması, verginin цdYnilmY mьddYtinin uzadılması vY s. Vergi gьzYştlYrinin qalan ьз nцvь isY bьtьn vergi цdYyicilYrinY bYrabYr şYrtlYr daхilindY aid edilirlYr.

Yuхarıda gцstYrilYn vergi gьzYştlYri aşağıdaкı fоrmalarda verilY bilYrlYr:

1. MьхtYlif кateqоriyalı şYхslYrin vergi цdYmYкdYn azad edilmYsi. MYsYlYn, AzYrbaycan Respubliкasının Vergi MYcYllYsindY Sоvet İttifaqı QYhramanlarının, Sоsialist ЏmYyi QYhrYmanlarının, AzYrbaycan Respubliкasının Milli QYhrYmanlarının gYlir vergisindYn qismYn azad edilmYsi nYzYrdY tutulur. BYzi цlкYlYrin qanunvericiliyi mьYyyYn mьddYt YrzindY кiзiк mьYssisYlYrin, хarici investisiyalı mьYssisYlYrin bYzi vergilYrdYn qismYn vY ya tamamilY azad edilmYsini nYzYrdY tutur.

2. Vergitutma оbyeкtinin vergi цdYmYкdYn qismYn vY ya tamamilY azad edilmYsi. MYsYlYn bir sıra цlкYlYrdY investisiyaya yцnYldilmiş mYnfYYt vergidYn tam vY ya qismYn azad edilir. AzYrbaycan Respubliкasında кYnd tYsYrrьfatı mYhsulları istehsalından YldY edilYn gYlir vergidYn azaddır.

3. ZYrYrin кeзirilmYsi. MYsYlYn, AzYrbaycan Respubliкasında mьYssisYnin gYlirlYrdYn зıхılmasına yоl verilYn хYrclYrinin gYlirdYn artıq оlan hissYsi cari ilin mYnfYYtinin 20 faizindYn зох оlmayan hissYsi hesabına vY ya beş ilYdYк davam edYn sоnraкı dцvrdY illYr ьzrY bYrabYr hissYlYrlY hYmin illYrin mYnfYYti hesabına коmpensasiya edilir.

4. Оbyeкtin vergiyY cYlb оlunmayan minimal hissYsinin tYyin edilmYsi.

MYsYlYn, AzYrbaycan Respubliкasının Vergi MYcYllYsinY YsasYn ayda 150000 manatadYк, ildY isY 1800000 manatadYк оlan gYlir vergiyY cYlb edilmir.

5. Vergi dYrYcYlYrinin azaldılması. MYsYlYn, AzYrbaycan Respubliкasının Vergi MYcYllYsinY YsasYn YlillYrin ictimai tYşкilatlarına mYхsus оlan, işзilYrinin Yn azı 50 faizi YlillYrdYn ibarYt оlan istehsal mьYssisYlYrinin mYnfYYt vergisinin dYrYcYsi 50 faiz azaldılır.

6. MьlкiyyYt fоrmasından asılı оlaraq verilYn gьzYştlYr. MYsYlYn, AzYrbaycan Respubliкasının Vergi MYcYllYsinY YsasYn bьdcY tYşкilatları Ymlaк vergisini цdYmYкdYn azaddırlar.

DцvlYt vergilYrdYn iqtisadiyyatın tYnzmlYnmYsinin Ysas alYti кimi istifadY edir. Vergi gьzYştlYrinin mYblYğini dYyişmYкlY о, iqtisadi vYziyyYtY tYsir edY bilir. GьzYştli vergitutma reъimi istehsalın struкturuna, хalq tYsYrrьfatının priоritet tYşкil edYn sahYlYrinin inкişafına gьclь tYsir imкanına maliкdir.


8. VERGİ NЏZARЏTİ
8.1. Vergi nYzarYtinin nцvlYri vY fоrmaları
İstYnilYn цlкYnin maliyyY-bьdcY sisteminin fоrmalaşmasının Ysas şYrti maliyyY vasitYlYrinin tоplanmasıdır. BьdcYnin fоrmalaşmasının Ysas mYnbYyi vergilYrdir кi, оnların yığılması vergi цdYyicilYrinin nY dYrYcYdY intizamlı оlmasından asılıdır.

Vergi оrqanları vergilYrin tam vY vaхtında yığılmasını tYmin etmYк mYqsYdi ilY vergi nYzarYtini hYyata кeзirirlYr. Sцzьn geniş mYnasında nYzarYt qanunзuluğun tYmin edilmYsinin хьsusi ьsuludur. Vergi nYzarYti vergi цdYyicilYrinin vY vergitutma оbyeкtlYrinin uзоtuna, habelY vergi qanunvericiliyinY riayYt оlunmasına vahid nYzarYt sistemidir.

Vergi nYzarYtinin Ysas vYzifYsi dцvlYtin iqtisadi tYhlькYsizliyinin tYmin edilmYsidir. Buna gYrY dY vergi nYzarYtinin Ysas ьsulları ilк nцvbYdY prоqnоz, хYbYrdarlıq, sоnra isY cYza tYdbirlYri оlmalıdır.

Qeyd etmYк lazımdır кi, nYzarYt dцvlYt idarYзiliyinin elementlYrindYn biridir. DцvlYt nYzarYtinin mYqsYdi aşağıdaкılardan ibarYtdir:

- nYzarYt edilYn оbyeкtlYrin fYaliyyYtinin mьşahidYsi;

- tоplanmış infоrmasiyaların tYhlili, meyllYrin aşкar edilmYsi,

- prоqnоzların işlYnib hazırlanması;

- qanunvericiliyin vY intizamın pоzulmasının qarşısının alınması ьзьn tYdbirlYrin gцrьlmYsi;

- коnкret qanun pоzuntularının uзоtu, оnları dоğuran sYbYblYrin aşкar edilmYsi;

- qanunsuz fYaliyyYtin qarşısının alınması, mьqYssirlYrin aşкar edilmYsi vY оnların mYsuliyyYtY cYlb edilmYsi.

Vergi nYzarYtini AzYrbaycan RespubliкasınınVergi MYcYllYsindY vY Gцmrьк MYcYllYsindY nYzYrdY tutulmuş hallarda vY qaydada VergilYr Nazirliyi vY AzYrbaycan Respubliкasının Gцmrьк КоmitYsi hYyata кeзirirlYr.

Yerli vergilYrin qanunvericiliyY uyğun оlaraq hesablanmasına, tam vY vaхtında цdYnilmYsinY nYzarYt bYlYdiyyYlYrin vergi хidmYti оrqanları tYrYfindYn hYyata кeзirilir.

AzYrbaycan Respubliкasında vergi nYzarYti vergi оrqanlarının vY gцmrьк оrqanlarının, оnların vYzifYli şYхslYrinin sYlahiyyYtlYri daхilindY Vergi vY Gцmrьк MYcYllYlYrinY mьvafiq оlaraq hYyata кeзirilir.

Vergi nYzarYtinin nцvlYri оnların кeзirilmY mьddYtindYn vY aparılma mYnbYyindYn asılı оlaraq mьYyyYn edilir. Aparılma mьddYtinY gцrY vergi nYzarYti оperativ vY dцvri nYzarYtY bцlьnьr. MYnbYyinY gцrY isY sYnYdli vY faкtiкi nYzarYtY ayrılır. Bunu sхematiк оlaraq şYкil 8.1-dY оlduğu кimi Yкs etdirmYк оlar.

Оperativ nYzarYt hesabat dцvrь daхilindY nYzarYtdY saхlanılan YmYliyyat başa зatarкYn оnun кYmiyyYt vY кeyfiyyYt sYciyyYlYrinY uyğun оlaraq hYyata кeзirilYn nYzarYtdir. Bu nYzarYt ьзьn mYlumat mYnbYlYri plan, оperativ teхniкi, statistiк vY mьhasibat mYlumatlarıdır.
ŞYкil 8.1. Vergi nYzarYtinin nцvlYri.
Dцvri nYzarYt mьYyyYn hesabat dцvrьndY plan, smeta, nоrmativ, ilкin sYnYdlYr, hesabatlar, uзоt registrindYкi qeydlYr vY s. mYnbYlYrin mYlumatları Ysasında hYyata кeзirilYn yохlamadır. Bu nYzarYtin Ysas mYqsYdi vergi qanunvericiliyinin tYlYblYrinY YmYl edilmYsinin, vergilYrin tam vY vaхtında цdYnilmYsinin mьYyyYnlYşdirilmYsi, yохlanılan оbyeкtin fYaliyyYtindYкi зatışmamazlıqların vY qanun pоzuntularının aşкar edilmYsi vY оnların aradan qaldırılması ьзьn tYdbirlYrin gцrьlmYsidir.

SYnYdli nYzarYt zamanı yохlanılan оbyeкtin mYzmununun оnun tYyinatına uyğunluğu mьYyyYnlYşdirilir. Bu yохlama sYnYdlYrdY Yкs оlunmuş plan vY hesabat mYlumatlarının mьqayisYsi yоlu ilY aparılır.

Faкtiкi nYzarYt zamanı yохlanılan оbyeкtin кYmiyyYt vY кeyfiyyYt vYziyyYti baхış, цlзmY, yenidYn hesablanma, eкspertiza vY s. tYdqiqat ьsulları ilY mьYyyYn edilir.

Dьnya praкtiкasında hal-hazırda auditоr nYzarYti geniş yer almışdır. AzYrbaycanda fYaliyyYtindY хarici investоrların iştiraк etdiyi mьYssisYlYr, banк vY кredit mьYssisYlYri, sığоrta tYşкilatları, sYhmdar cYmiyyYtlYri ьзьn mYcburi auditоr yохlaması nYzYrdY tutulmuşdur.

Vergi оrqanları vergi nYzarYtini vergi цdYyicilYrinin vY vergitutma оbyeкtlYrinin uзоtunu aparmaqla, uзоt vY hesabat mYlumatlarını yохlamaqla, vergi цdYyicilYri vY digYr şYхslYr arasında sоrğu aparmaqla, gYlir YldY etmYк ьзьn istifadY оlunan binalara baхış кeзirmYкlY vY Vergi MYcYllYsi ilY mьYyyYn edilmiş digYr yоllarla hYyata кeзirirlYr.

Vergi nYzarYtinin fоrmaları vergi оrqanları tYrYfindYn hYyata кeзirilYn mьYyyYn tYdbirlYr коmpleкsidir. Vergi nYzarYtinin aşağıdaкı fоrmaları var:

- vergi yохlamaları;

- vergi цdYyicilYrinin uзоtu;

- vergi daхilоlmalarının оperativ-mьhasibat uзоtu;

- fiziкi şYхslYrin хYrclYrinin оnların gYlirlYrinY uyğunluğuna nYzarYt.

Bunu sхematiк оlaraq şYкil 8.2-dY оlduğu кimi Yкs etdirmYк оlar.

Vergi yохlamaları vergilYrin dьzgьn vY tam hesablanmasına bilavasitY nYzarYti tYmin edir.

ŞYкil 8.2. Vergi nYzarYtinin fоrmaları.
Vergi цdYyicilYrinin uзоtu vergi yохlamasının aparılacağı bьtьn оbyeкtlYr haqqında vahid mYlumatlar bazasının yaradılmasını tYmin edir. Bu mYlumatlar bazası vergi цdYyicilYrinin vahid dцvlYt reyestri şYкlindY fоrmalaşır.

Vergi оrqanları tYrYfindYn vergi цdYnişlYrinin оperativ-mьhasibat uзоtunun aparılması hesablanmış vergilYrin bьdcYyY tam vY vaхtında daхil оlmasına nYzarYtin tYmin оlunmasına yцnYldilir.

Fiziкi şYхslYrin хYrclYrinin оnların gYlirlYrinY uyğunluğuna nYzarYt fiziкi şYхslYrin faкtiкi оlaraq зYкdiкlYri хYrclYr vY оnların vergi оrqanlarına tYqdim etdiкlYri bYyannamYlYrdYкi gYlirlYri barYdY mYlumatları mьyqaisY etmYкlY fiziкi şYхslYrin цdYdiкlYri vergilYrin tamlığına nYzarYtdir.

8. 2. Vergi цdYyicilYrinin uзоtu.
QanunvericiliкdY nYzYrdY tutulmuş vergilYrin tam vY vaхtında цdYnilmYsinY nYzarYt vergi цdYyicilYrinin vergi оrqanlarında uзоta alınmasından başlayır.

Vergi nYzarYtinin hYyata кeзirilmYsini tYmin etmYк mYqsYdi ilY vergi цdYyicisi оlan hьquqi şYхslYr оlduqları (dцvlYt qeydiyyatı haqqında sYnYdlYrdY qeyd оlunmuş hьquqi ьnvan), vergiyY cYlb оlunan gYliri AzYrbaycan mYnbYyindYn оlan vY bu gYlirdYn цdYmY yerindY vergi tutulmayan qeyri-rezidentlYr AzYrbaycan mYnbYyindYn gYlirin alındığı yer ьzrY, fYrdi sahibкarlar vY bYyannamY vermYli оlan rezident fiziкi şYхslYr isY yaşadıqları yer ьzrY vergi оrqanlarında uзоta alınırlar.

Vergi цdYyicisinin uзоtda оlduğu vergi оrqanının YrazisindYn кYnarda fYaliyyYt gцstYrYn filialı, nьmayYndYliyi vY digYr tYsYrrьfat subyeкti оlduqda, vergi цdYyicisi hYm цzьnьn оlduğu yer ьzrY, hYm dY оnun filialının, nьmayYndYliyinin vY ya digYr tYsYrrьfat subyeкtinin оlduğu yer ьzrY uзоta alınır.

Sahibкarlıq fYaliyyYtini hYyata кeзirYn hьquqi şYхslYrin sYrbYst balansa, cari vY ya digYr hesablara maliк оlan filialları, struкtur bцlmYlYri vY ya digYr ayrıca bцlmYlYri, habelY qeyri-rezidentin AzYrbaycan Respubliкasının qanunvericiliyinY mьvafiq оlaraq yaradılmış filialları vY daimi nьmayYndYliкlYri ayrıca uзоta alınır vY оnlara VЦEN verilir.

AzYrbaycan Respubliкasının bьdcY vY qeyri-коmmersiya tYşкilatları оlduğu yerdYn кYnarda yerlYşYn vY оnların funкsiyalarının hYyata кeзirilmYsi mYqsYdilY yaradılan bцlmYlYri ayrıca uзоta alına vY оnlara VЦEN verilY bilYr.

Hьquqi şYхsin vY sahibкarlıq fYaliyyYtini hьquqi şYхs yaratmadan hYyata кeзirYn fiziкi şYхsin (fYrdi sahibкarın) vergi цdYmYsi vYzifYsini şYrtlYndirYn halların оlub-оlmamasından asılı оlmayaraq оnlar vergi оrqanında vergi цdYyicisi кimi uзоta alınır.

Vergi оrqanlarında uзоta alınmaq ьзьn vergi цdYyicilYri tYrYfindYn оnların оlduğu vY ya yaşadığı yer ьzrY vergi оrqanına YrizY verilir. Vergi оrqanına YrizY hьquqi şYхsin dцvlYt qeydiyyatına alındığı gьndYn, AzYrbaycan Respubliкasında filial vY nьmayYndYliк vasitYsi ilY sahibкarlıq fYaliyyYti hYyata кeзirildiкdY isY filial vY nьmayYndYliyin yaradılmasından sоnra 30 gьn mьddYtindY verilmYlidir. DцvlYt qeydiyyatını hYyata кeзirYn оrqan gцstYrilYn şYхslYrin dцvlYt qeydiyyatına alınması barYdY оnlara qeydiyyat sYnYdlYri ilY birliкdY hYmin sYnYdlYrin verilmYsi tariхini Yкs etdirYn arayış verir.

Daimi nьmayYndYliyin vergi оrqanlarında uзоta alınması AzYrbaycan Respubliкasının hьquqi şYхslYri ьзьn mьYyyYn edilmiş qaydada hYyata кeзirilir.

Hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyyYtini hYyata кeзirYn fiziкi şYхs YrizYni, sahibкarlıq fYaliyyYtinY başladığı gьnYdYк vergi оrqanına vermYlidir.

ЦdYmY mYnbYyindY vergiyY cYlb оlunması nYzYrdY tutulmayan (tutulması mьmкьn оlmayan) gYlirlYri оlan, vY ya rоyaltidYn gYliri оlan fiziкi şYхslYr yaхud AzYrbaycan Respubliкasının hьdudlarından кYnarda gYlir YldY edYn rezident fiziкi şYхslYr YrizYni gYlir YldY etmYк hьququ yarandığı gьndYn gec оlmayaraq vergi оrqanına vermYlidir.

Vergi цdYyicisinin vergi uзоtuna alınması yerinin mьYyyYn edilmYsi ilY bağlı зYtinliкlYr оrtaya зıхdıqda, tYqdim оlunmuş mYlumatlar Ysasında yuхarı vergi оrqanı tYrYfindYn qYrar qYbul edilY bilYr.

VergilYr Nazirliyi tYrYfindYn mьYyyYn edilYn iri vergi цdYyicilYri vY хьsusi vergi reъimli mьYssisYlYr NazirlYr Кabinetinin mьYyyYn etdiyi qaydada mYrкYzlYşdirilmiş uзоta alına bilYr.

İri vergi цdYyicilYrinin vY хьsusi vergi reъimli mьYssisYlYrin mYrкYzlYşdirilmiş uзоtu AzYrbaycan Respubliкası VergilYr Nazirliyinin İri vergi цdYyicilYri vY хьsusi vergi reъimli mьuYssisYlYr ilY iş ьzrY Departament tYrYfindYn aparılır.

İri vergi цdYyicilYrinin vY хьsusi vergi reъimli mьYssisYlYrY eynilYşdirmY nцmrYlYrinin verilmYsi AzYrbaycan Respubliкası Vergi MYcYllYsinY uyğun оlaraq hYyata кeзirilir.

Оlduqları yer ьzrY vergi uзоtuna alınmış şYхslYr sоnradan iri vergi цdYyicilYrinY vY ya хьsusi vergi reъimli mьYssisYlYrY aid edildiкdY, YvvYlкi eynilYşdirmY nцmrYlYri ilY mYrкYzlYşdirilmiş uзоta alınırlar.

MYrкYzlYşdirilmiş uзоta alınmış iri vergi цdYyicilYrinin vY хьsusi vergi reъimli mьYssisYlYrin filiallarının, nьmayYndYliкlYrinin vY ya digYr tYsYrrьfat subyeкtlYrinin (оbyeкtlYrinin) vergi uзоtu AzYrbaycan Respubliкasının Vergi MYcYllYsi ilY mьYyyYn edilmiş qaydada hYyata кeзirilir.

Оlduqları yer ьzrY vergi uзоtuna alınmış hьquqi şYхslYr хьsusi vergi reъimi ьzrY fYaliyyYtY başladığı gьndYn sоnra, 15 gьn mьddYtindY mYrкYzlYşdirilmiş uзоta alınmaq ьзьn vergi цdYyicilYrinin mYrкYzlYşdirilmiş uзоtunu aparan İri vergi цdYyicilYri vY хьsusi vergi reъimli mьuYssisYlYr ilY iş ьzrY DepartamentY mьraciYt etmYyY bоrcludurlar.

Хьsusi vergi reъimi ilY fYaliyyYt gцstYrYn mьYssisYlYrin mYrкYzlYşdirilmiş qaydada yenidYn uзоta alınması vY ya mYrкYzlYşdirilmiş uзоtdan зıхarılması, оnların хьsusi vergi reъimi ьzrY fYaliyyYtY başlaması vY ya hYmin fYaliyyYti dayandırması barYdY mьvafiq vergi оrqanına YrizY ilY mьraciYt etdiyi gьndYn sоnra, 15 gьn mьddYtindY hYyata кeзirmYlidir.

İri vergi цdYyicilYrinY aid edilYn mьYssisYlYrin оlduqları yer ьzrY uзоtdan зıхarılaraq mYrкYzlYşdirilmiş qaydada yenidYn uзоta alınması vY ya mYrкYzlYşdirilmiş uзоtdan зıхarılması barYdY AzYrbaycan Respubliкasının VergilYr Nazirliyi tYrYfindYn hYr il may ayının 15-dYк qYrar qYbul edilir.

İri vergi цdYyicilYrinY aid edilYn mьYssisYlYrin mYrкYzlYşdirilmiş uзоta alınması barYdY qYrar qYbul edildiyi vergi ilindYn sоnraкı ilin yanvar ayında hYyata кeзirilir.

İri vergi цdYyicilYrinin vY хьsusi vergi reъimli mьYssisYlYrin mYrкYzlYşdirilmiş uзоtunu aparan vergi оrqanı hYr il iyun ayının 15-dYк оlduqları yer ьzrY uзоtdan зıхarılaraq mYrкYzlYşdirilmiş qaydada yenidYn uзоta alınmış vY ya mYrкYzlYşdirilmiş uзоtdan зıхarılmış iri vergi цdYyicilYri vY хьsusi vergi reъimli mьYssisYlYr barYdY mYlumatı AzYrbaycan Respubliкasının MaliyyY Nazirliyi ilY razılaşdırılmış, AzYrbaycan Respubliкası VergilYr Nazirliyi tYrYfindYn isY tYsdiq оlunmuş fоrma ьzrY MaliyyY NazirliyinY tYqdim edir.

AzYrbaycan Respubliкasının tYrYfdar зıхdığı iкiqat vergitutmanın aradan qaldırılması haqqında beynYlхalq mьqavilYlYrY YsasYn хarici dцvlYtin rezidentinin AzYrbaycan Respubliкasında fYaliyyYt gцsYtYrYn vY daimi nьmayYndYliк yaratmayan bцlmYlYrinin, habelY mьvafiq оlaraq idarYetmY yerinY gцrY rezident sayılan hьquqi şYхsin vergi оrqanında uзоta alınması aşağıdaкı qaydada aparılır.

AzYrbaycan Respubliкasında daimi nьmayYndYliк yaratmayan bцlmYlYr AzYrbaycan Respubliкasında fYaliyyYtY başladıqdan 30 gьn mьddYtindY, idarYetmY yerinY gцrY rezident sayılan хarici hьquqi şYхslYr isY AzYrbaycan Respubliкasının Vergi MYcYllYsinY vY ya AzYrbaycan Respubliкasının tYrYfdar зıхdığı iкiqat vergitutmanın aradan qaldırılması haqqında beynYlхalq mьqavilYlYrin mьddYalarına YsasYn idarYetmY yerinY gцrY rezident sayıldıqları vaхtdan 30 gьn mьddYtindY оlduqları yer ьzrY vergi оrqanına YrizY tYqdim etmYlidirlYr.

AzYrbaycan Respubliкasında daimi nьmayYndYliк yaratmayan bцlmYlYrin, habelY idarYetmY yerinY gцrY rezident sayılan хarici hьquqi şYхsin vergi uзоtuna alınması ьзьn verilYn YrizY хarici hьquqi şYхs vY ya оnun mьvYккil etdiyi şYхs tYrYfindYn imzalanmalıdır.

Хarici dцvlYtin rezidentinin AzYrbaycan Respubliкasında daimi nьmayYndYliк yaratmayan bцlmYlYrinin uзоta alınması barYdY verilYn YrizYyY aşağıdaкılar YlavY edilmYlidir:

1) хarici hьquqi şYхsin qeydiyyata alındığı dцvlYtdY qeydiyyat (inкоrpоrasiya) sYnYdi vY ticarYt reyestrindYn зıхarış;

2) хarici dцvlYtin rezidentinin sYlahiyyYtli оrqanının AzYrbaycan Respubliкasında daimi nьmayYndYliк yaratmayan bцlmYsinin yaradılması haqqında qYrarı;

3) tYsis sYnYdlYri;

4) rezidentliyi barYdY vergi оrqanları tYrYfindYn tYsdiq edilmiş sYnYd;

5) AzYrbaycan Respubliкasında hьquqi ьnvanını tYsdiq edYn sYnYd (icarY mьqavilYsi, mьlкiyyYt hьququnu tYsdiq edYn vY ya digYr sYnYdlYr);

6) bцlmYnin rYhbYrinin (tYmsilзinin) şYхsiyyYtini tYsdiq edYn sYnYdin surYti;

7) AzYrbaycan Respubliкasında daimi nьmayYndYliк yaratmayan bцlmYlYr vY gYlir mYnbYlYri barYdY VergilYr Nazirliyi tYrYfindYn mьYyyYn edilYn fоrma ьzrY mYlumat.

İdarYetmY yerinY gцrY rezident sayılan хarici hьquqi şYхs tYrYfindYn uзоta alınma barYdY verdiyi YrizYyY aşağıdaкılar YlavY edilmYlidir:

8) qeydiyyata alındığı dцvlYtdY qeydiyyat (inкоrpоrasiya) sYnYdi vY ticarYt reyestrindYn зıхarış;

9) tYsis sYnYdlYri;

10) AzYrbaycan Respubliкasında hьquqi ьnvanını tYsdiq edYn sYnYd (icarY mьqavilYsi, mьlкiyyYt hьququnu tYsdiq edYn vY ya digYr sYnYdlYr) ;

11) hьquqi şYхsin rYhbYrinin (tYmsilзinin) şYхsiyyYtini tYsdiq edYn sYnYdin surYti;

12) AzYrbaycan Respubliкasında vY digYr цlкYlYrdY bilavasitY vY ya dоlayı yоlla nYzarYtindY оlan qurumlar vY gYlir mYnbYlYri haqqında mьvafiq icra haкimiyyYti оrqanı tYrYfindYn mьYyyYn edilYn fоrma ьzrY mYlumat.

1) – 4), 8) vY 9) bYndlYrindY gцstYrilYn sYnYdlYr AzYrbaycan Respubliкasının Хarici İşlYr Nazirliyi vY ya AzYrbaycan Respubliкasının хarici dцvlYtlYrdYкi nьmayYndYliкlYri (AzYrbaycan Respubliкasının mYnafeyini tYmsil edYn digYr цlкYnin коnsulluq idarYlYri) tYrYfindYn leqallaşdırılır.

Yuхarıda gцstYrilYn sYnYdlYr AzYrbaycan dilinY nоtariat qaydasında tYsdiqlYnYn tYrcьmY ilY birgY YrizYyY YlavY edilir.

Хarici dцvlYtin rezidentinin AzYrbaycan Respubliкasında fYaliyyYt gцstYrYn daimi nьmayYndYliк yaratmayan bцlmYsinin vergi uзоtundan зıхarılması vY VЦEN-in lYğv edilmYsi aşağıdaкı hallarda hYyata кeзirilir:

- хarici dцvlYtin rezidenti оlan şYхs vY ya daimi nьmayYndYliк yaratmayan bцlmY lYğv edildiкdY;

- daimi nьmayYndYliк yaratmayan bцlmYnin fYaliyyYti daimi nьmayYndYliк yaratdıqda.

İdarYetmY yerinY gцrY rezident sayılan хarici hьquqi şYхsin vergi uзоtundan зıхarılması vY VЦEN-in lYğv edilmYsi aşağıdaкı hallarda hYyata кeзirilir:

- idarYetmY yerinY gцrY rezident sayılan хarici hьquqi şYхsin qeydiyyata alındığı (inкоrpоrasiya) dцvlYtdY lYğv edildiкdY;

- idarYetmY yerinY gцrY rezident sayılan хarici hьquqi şYхsin rezidentliyi dYyişdiкdY.

Yerli (bYlYdiyyY) vergilYrinin цdYyicilYrinin uзоtu bYlYdiyyYlYrin vergi хidmYti оrqanı tYrYfindYn aparılır.

Vergi оrqanında uзоta alınmaq ьзьn vergi цdYyicisi tYrYfindYn YrizY verilir.

Vergi цdYyicisi оlan hьquqi şYхslYr, оnların filial vY nьmayYndYliкlYri uзоta alınmaq ьзьn YrizY ilY birgY vergi оrqanına mьraciYt etdiкdY, mьYyyYn edilmiş qaydada tYsdiq edilmiş оnların dцvlYt qeydiyyatına alınması haqqında şYhadYtnamYnin vY nizamnamYsinin, rYhbYrin tYyin оlunmasını vY hьquqi şYхsin ьnvanını tYsdiq edYn sYnYdlYrin, habelY rYhbYrin şYхsiyyYtini tYsdiq edYn sYnYdin bir nьsхYdY surYtlYrini vY оlduğu yer haqqında mYlumatı vergi оrqanına tYqdim etmYlidirlYr.

Vergi цdYyicilYri оlan hьquqi şYхslYr оnların yuхarı tYşкilatlarına VЦEN verildiкdYn sоnra uзоta alınırlar.

ЏrizY vergi цdYyicisi vY ya оnun sYlahiyyYtli nьmayYndYsi tYrYfindYn dоldurulur. ЏrizYdY gцstYrilYnlYrin dьzgьnlьyьnY vergi цdYyicisi (оnun rYhbYri) cavabdehdir.

Vergi цdYyicilYri оlan fYrdi sahibкar uзоta alınması ьзьn YrizY ilY birgY оnun şYхsiyyYtini tYsdiq edYn sYnYdin surYtini vY yaşadığı yer haqqında mYlumat tYqdim edir.

Vergi цdYyicilYri оlan fiziкi şYхslYr uзоta alındıqda оnların şYхsi mYlumatlarına оnların adı, atasının adı, dоğulduğu tariх vY yer, cinsi, yaşadığı ьnvan, şYхsiyyYtini tYsdiq edYn sYnYdin mYlumatları, vYtYndaşlığı haqqında mYlumat daхil edilir.

Uзоta alınmaq ьзьn YrizYnin fоrması MaliyyY Nazirliyi ilY razılaşdırılmaqla VergilYr Nazirliyi tYrYfindYn tYsdiq оlunur.

Vergi оrqanı vergi цdYyicisinin uзоta alınmasını vergi uзоtuna alınması haqqında YrizY vY digYr sYnYdlYr daхil оlduğu gьndYn sоnraкı 2 gьn mьddYtindY hYyata кeзirmYli vY hYmin mьddYtdY dY vergi цdYyicisinY mьvafiq şYhadYtnamY vermYlidir. ŞYhadYtnamY itirildiкdY vY ya yararsız hala dьşdькdY vergi цdYyicisinin mьraciYti Ysasında şYhadYtnamYnin yeni nьsхYsi verilir. Bu zaman verilYn nьsхYnin ьzYrindY şYhadYtnamYnin yeni nьsхY оlması barYdY mьvafiq qeyd aparılır.

Vergi цdYyicisinin uзоta alınması haqqında şYhadYtnamYnin fоrması MaliyyY Nazirliyi ilY razılaşdırılmaqla VergilYr Nazirliyi tYrYfindYn tYsdiq edilir.

Vergi цdYyicisinin оlduğu yer vY ya yaşadığı yer dYyişdiкdY, о, vergi оrqanına bu cьr dYyişiкliк baş verdiyi gьndYn 15 gьn mьddYtindY YrizY vermYlidir. Vergi цdYyicisinin vergi uзоtunda оlduğu yeri vY ya yaşadığı yeri dYyişdiyi barYdY YrizY ilY mьraciYt etdiyi gьndYn sоnra 15 gьn mьddYtindY hYmin vergi оrqanı vergi цdYyicisinin yenidYn uзоta alınmasını (yYni YvvYlкi vergi оrqanından uзоtdan зıхarılması vY yeni vergi оrqanında uзоta alınması) hYyata кeзirmYlidir.

Vergi цdYyicisi vergi оrqanında uзоta alınmaq ьзьn verdiyi YrizY fоrmasında оlan mYlumatlarda hYr hansı dYyişiкliк baş verdiкdY, dYyişiкliк baş verYn gьndYn 15 gьn mьddYtindY vergi оrqanına mYlumat vermYlidir.

Hьquqi şYхsin lYğvi vY ya yenidYn tYşкil edilmYsi, hьquqi şYхs tYrYfindYn цz filialının vY ya nьmayYndYliyinin lYğv edilmYsi, nьmayYndYliк vasitYsi ilY fYaliyyYtinin lYğvi, fYrdi sahibкarın fYaliyyYtinin lYğvi hallarında uзоtdan зıхarılma yuхarıda gцstYrilYn mьddYtlYr nYzYrY alınmaqla vergi цdYyicisinin mьraciYtinY YsasYn hYyata кeзirilir.

Uзоta alınma, yenidYn uзоta alınma, uзоtdan зıхarılma цdYnişsiz hYyata кeзirilir.

HYr bir vergi цdYyicisinY bьtьn vergilYr ьzrY, о cьmlYdYn AzYrbaycan Respubliкasının gцmrьк sYrhYddindYn malların кeзirilmYsi ilY bağlı цdYnişlYr ьzrY AzYrbaycan Respubliкasının bьtьn YrazisindY vahid оlan vergi цdYyicisinin eynilYşdirmY nцmrYsi (VЦEN) verilir.

Vergi оrqanı vergi цdYyicisinY gцndYrilYn bьtьn bildirişlYrdY оnun eynilYşdirmY nцmrYsini gцstYrir.

Vergi цdYyicilYri mьhasibat, statistiкa hesabatlarında, vergi haqq-hesablarında, bYyannamYlYrdY, tYsYrrьfat mьqavilYlYrindY, hesab-faкturalarda, qaimYlYrdY, nYzarYt-кassa aparatlarının зeкlYrindY, mYкtublarda, habelY gцmrьк, banк vY bьtьn digYr цdYniş sYnYdlYrindY VЦEN-i mьtlYq gцstYrmYlidirlYr.

Vergi цdYyicilYrinin hYr hansı tYdiyY, banк vY gцmrьк sYnYdindY VЦEN gцstYrilmYdiкdY, цdYnişi aparan mьvafiq banк idarYlYri, vergi vY gцmrьк оrqanları tYrYfindYn bu sYnYdlYrin icra ьзьn qYbul edilmYsinY yоl verilmir.

Vergi цdYyicilYrinin uзоt mYlumatlarıda dYyişiкliкlYr оnların VergilYr Nazirliyi tYrYfindYn tYsdiq edilmiş fоrma ьzrY tYqdim etdiкlYri YrizY Ysasında aparılır.

Vergi цdYyicisi оlan fiziкi şYхsin uзоtdan зıхarılması aşağıdaкı hallarda mьmкьndьr:

- fYaliyyYtinY хitam verildiкdY;

- mYhкYmY tYrYfindYn qanunvericiliкlY mьYyyYn edilmiş qaydada itкin dьşmьş vY ya fYaliyyYt qabiliyyYtini itirmiş sayıldıqda;

- vYfat etdiкdY.

Vergi цdYyicisi uзоtdan зıхarıldıqda, оnun uзоta alınmasını tYsdiq edYn şYhadYtnamY vergi оrqanına tYhvil verilir. Vergi оrqanı şYhadYtnamY-dubliкatın etibarsız hesab оlunması barYdY banк idarYlYrinY mYlumat vermYlidir.

Uзоt mYlumatları Ysasında VergilYr Nazirliyi vergi цdYyicilYrinin vahid dцvlYt reyestrini Vergi MYcYllYsinY mьvafiq оlaraq aparır.

Vergi цdYyicilYri vahid dцvlYt reyestrinY daхil edilYrкYn оnların uзоta alınması haqqında vergi оrqanına tYqdim etdiкlYri YrizYdYкi mYlumatlardan istifadY оlunur. Vahid dцvlYt reyestri кağız vY (vY ya) eleкtrоn yazıları fоrmasında aparılmalıdır.

Vergi цdYyicilYrinin vahid dцvlYt reyestrinin aparılması aşağıdaкılardan ibarYtdir:

- хrоnоlоъi qaydada vergi цdYyicilYrinin reyestr ъurnalının aparılması;

- lYğv edilmiş vergi цdYyicilYrinin reyestr mYlumatlarında dYyişiкliкlYrlY bağlı dYqiqlYşdirmYlYrin aparılması;

- uзоta alınmış vergi цdYyicilYrinY mьvafiq mYlumatın verilmYsi.

VergilYr Nazirliyi vergi цdYyicilYrinin vahid dцvlYt reyestrinin mYlumat banкının aparılmasını, оnun bьtцvlьyьnь vY qоrunmasını tYmin edir, rYsmi sоrğulara cavab оlaraq Vergi MYcYllYsi ilY mьYyyYn edilmiş qaydada vahid dцvlYt reyestrindYn зıхarışı tYqdim edir.

Vergi MYcYllYsi ilY başqa hallar nYzYrdY tutulmamışdırsa, vergi цdYyicisi haqqında mYlumatlar оnun uзоta alınması anından vergi sirrini tYşкil edir.

Vergi цdYyicisi кimi uзоta alınmayan vergi agenti оlan tYşкilatlar yuхarıda gцstYrilYn qaydada оlduqları yer ьzrY vergi оrqanlarında uзоta alınırlar.

Vergi цdYyicisinin uзоta alınması barYdY оna şYhadYtnamY verilir.

Vergi цdYyicisi uзоta alınması haqqında şYhadYtnamYni aldıqdan sоnra, banк idarYsindY hesab aзmaq ьзьn vergi оrqanına YrizY verir. Vergi оrqanı bu YrizY Ysasında vergi цdYyicisinY 2 gьndYn gec оlmayaraq şYhadYtnamY-dubliкat verir. Vergi цdYyicisinY verilYn şYhadYtnamY-dubliкatların sayı mYhdudlaşdırılmır vY оnların hYr biri nцmrYlYnir. ŞYhadYtnamY-dubliкatın alınması ьзьn vergi цdYyicisi tYrYfindYn verilYn YrizYnin vY şYhadYtnamY-dubliкatın fоrması VergilYr Nazirliyi tYrYfindYn tYsdiq edilir.

Banкlar hьquqi şYхslYrY, оnların filial vY nьmayYndYliкlYrinY, fYrdi sahibкarlara yalnız оnlar vergi оrqanı tYrYfindYn verilYn şYhadYtnamY-dubliкatını tYqdim etdiкdYn sоnra banк hesabları aзırlar.

ŞYhadYtnamY-dubliкat alındığı tariхdYn 10 gьn mьddYtindY hesabın aзılması ьзьn istifadY оlunmadıqda qьvvYdYn dьşmьş hesab edilir.

ŞYhadYtnamY-dubliкat iкi hissYdYn ibarYtdir. Оnun bir hissYsi vergi цdYyicisinin hesab aзdığı banкda qalır, bildiriş adlanan digYr hissYsi isY banк idarYsi mьvafiq qeydlYri apardıqdan sоnra оnu vermiş vergi оrqanına gцndYrir.

ŞYhadYtnamY-dubliкatla yalnız оnda gцstYrilmiş banкda hesab aзmaq оlar.

ŞYhadYtnamY-dubliкatın bildiriş hissYsi banк idarYsi tYrYfindYn 10 gьn mьddYtindY qaytarılmadıqda, vergi оrqanı bunun sYbYblYrini vergi цdYyicisi vY mьvafiq banк idarYsi ilY dYqiqlYşdirmYlidir. ŞYhadYtnamY-dubliкat 10 gьn YrzindY istifadY оlunmadıqda, vergi цdYyicisinY verilmiş şYhadYtnamY-dubliкat geri alınır vY hesabın aзılmaması barYdY banкdan alınmış rYsmi mYlumata YsasYn оnun etibarsız оlması haqqında vergi цdYyicisinin uзоt mYlumatlarında mьvafiq qeydlYr edilir.

HYmзinin mьYssisY nizamnamYni, dцvlYt qeydiyyatı haqqında ЏdliyyY Nazirliyi vY Statistiкa КоmitYsi tYrYfindYn verilYn şYhadYtnamYlYri, hьquqi ьnvanda yerlYşdiyini tYsdiq edYn sYnYdi (icarY mьqavilYsi, yaхud binanın mьlкiyyYt hьququnu tYsdiq edYn qeydiyyat vYsiqYsini), tYsis sYnYdlYrini, rYhbYrin tYyin оlunması barYdY vY rYhbYrin şYхsiyyYtini tYsdiq edYn sYnYdlYri hьquqi ьnvanda yerlYşdiyi Yrazinin vergi оrqanına tYqdim etmYкlY, YrizY verYrYк vergi цdYyicilYrinin dцvlYt reyestrinY daхil edilYrYк bildiriş alır.

İstYr hьquqi şYхslYr, istYrsY dY sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlan fiziкi şYхslYr Vergi оrqanlarında qeydiyyatdan кeзdiкdYn sоnra istYnilYn banкda aşağıdaкı sYnYdlYri tYqdim etmYкlY hesab aзa bilYrlYr:

- hesabın aзılması barYdY YrizY;

- mьYssisYnin ЏdliyyY Nazirliyi tYrYfindYn qeydY alınmış şYhadYtnamY vY nizamnamYsinin nоtarial qaydada tYsdiq edilmiş surYti (hьquqi şYхs), Statistiкa КоmitYsindYn verilYn şYhadYtnamYnin Ysli vY ya nоtarial qaydada tYsdiq оlunmuş surYti;

- vergi цdYyicisinin hesab aзılması ьзьn vergi оrqanından vY DцvlYt Sоsial MьdafiY Fоndundan aldığı ŞYhadYtnamY-Dubliкatı;

- nоtarial qaydada tYsdiq оlunmuş mцhьrьn Yкsi vY imzaların nьmunYlYri.

Vergi оrqanından vY DцvlYt Sоsial MьdafiY Fоndundan alınan ŞYhadYtnamY-Dubliкatın banк tYrYfindYn dоldurulan hissYsi vergi оrqanına vY DцvlYt Sоsial MьdafiY Fоnduna qaytarılır.