A. F. Musayev, Y. A. Кylbiyev, Z. H. Rzayev vergiLЏr vџ vergitutma

DividendlYrin repatriasiyası. ЏgYr transmilli qrup mьхtYlif цlкYlYrdY yerlYşYn tцrYmY şirкYtlYri vasitYsi ilY коmmersiya YmYliyyatları aparırsa, firmadaхili struкturun qurulmasında Ysas mYsYlY ana şirкYtlY оnun tцrYmY şirкYtlYri arasındaкı YlaqYnin fоrmasının mьYyyYn edilmYsidir. Ana şirкYt цz tцrYmY firmalarına nYzarYti hYm bilavasitY, hYm dY bir vY ya bir neзY aralıq hоldinq şirкYtlYr vasitYsi ilY hYyata кeзirY bilYr. İкinci halda ana şirкYt baş hоldinq, aralıq hоldinq şirкYtlYr isY subhоldinqlYr hesab оlunurlar.

Hоldinq şirкYtlYr aşağıdaкı iкi nцvY ayrılırlar:

- хalis hоldinq;

- qarışıq hоldinq.

Хalis hоldinqin vYzifYsi transmilli struкturun idarY edilmYsi, оna maliyyY nYzarYtinin hYyata кeзirilmYsi vY birlYşmiş qrupun balansının tYrtib edilmYsidir.

Qarışıq hоldinq isY хalis hоldinqY хas оlan funкsiyaları yerinY yetirmYкlY yanaşı, hYm dY sahibкarlıq fYaliyyYtinin mьхtYlif nцvlYri ilY mYşğul оla bilYr.

Коrpоrativ beynYlхalq vergi planlaşdırmasında subhоldinqlYr aşağıdaкı mYsYlYlYri hYll etmYк ьзьn yaradılırlar:

- dividendlYrin repatriasiyası vergilYrinin minimallaşdırılması;

- gYlirdYn tutulan vergilYrin dYrYcYlYrinin aşağı оlduğu yurisdiкsiyalarda mYnfYYtin tоplanması vY оnun yenidYn investisiyaya yцnYldilmYsi;

- vergitutma sYviyyYsinin mьхtYlif оlduğu цlкYlYrdY yerlYşYn tцrYmY şirкYtlYrdYn alınan dividendlYrin yığılması;

- transmilli struкtura valyuta nYzarYti meхanizmlYrinin tYsirinin azaldılması.

TцrYmY şirкYtlYrin цz yurisdiкsiyalarında YldY etdiкlYri mYnfYYt YкsYr hallarda оnların Ysas sYhmdarı hesab оlunan ana şirкYtin хeyrinY bцlьşdьrьlmYlidir. MYnfYYtin bцlьşdьrьlmYsi YsasYn dividendlYrin цdYnilmYsi fоrmasında hYyata кeзirilir. MYnfYYtin dividend şYкlindY repatriasiyası zamanı vergi yькь Yrazi prinsipi Ysasında tYyin оlunan хarici şirкYtlYrin хeyrinY dividendlYrin bцlьşdьrьlmYsindYn tutulan vergilYr hesabına fоrmalaşır. İqtisadi cYhYtdYn inкişaf etmiş цlкYlYrin YкsYriyyYti dividendlYrin repatriasiyasına bYzYn 30 – 35 faiz hYddindY оlan кifayYt qYdYr yькsYк vergi dYrYcYlYri tYtbiq edirlYr. DividendlYrin repatriasiyasına gцrY tutulan vergilYrin minimallaşdırılmasının yeganY yоlu Ylverişli beynYlхalq vergi sazişlYrindYn istifadY edilmYsidir. MьхtYlif цlкYlYr arasında bağlanmış iкitYrYfli vergi sazişlYrinY YsasYn dividendlYrin repatriasiyasına gцrY tutulan vergilYrin dYrYcYsi nYzYrYзarpacaq dYrYcYdY azaldıla, hYtta sıfra endirilY bilYr.

DividendlYrin repatriasiyasına gцrY tutulan vergilYrin minimallaşdırılması ьzrY YmYliyyatların aparılması ьзьn зохlu sayda iкitYrYfli vergi sazişlYri оlan цlкYdY baza hоldinq şirкYt yaradılır. Sоnra isY ana şirкYtin vY оnun tцrYmY şirкYtlYrinin yerlYşdiкlYri цlкYlYr arasında оlan vergi sazişlYrindYn istifadY etmYкlY vergi цdYnişlYrini nYzYrYзarpacaq dYrYcYdY azaltmaq оlar. Aşağıdaкı кimi bir misala baхaq.

Tutaq кi, A ana şirкYti AFR-dY yerlYşir, оnun B tцrYmY şirкYti isY NоrveзdY sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlur. ЏgYr NоrveзdY yerlYşYn B tцrYmY şirкYti AFR-dY yerlYşYn A ana şirкYtinY dividendlYri кцзьrsY, оnda 15 faiz vergi цdYmYlidir, зьnкi NоrveзdYn AFR-Y dividendlYrin repatriasiyasına gцrY tutulan verginin dYrYcYsi 15 faizdYr. İкitYrYfli vergi коnvensiyalarına YsasYn dividendlYr NоrveзdYn İsveзrYyY кцзьrьlYrкYn repatriasiyaya gцrY vergi tutulmur. DividendlYr İsveзrYdYn AFR-Y gцзьrьldькdY isY repatriasiyaya gцrY tutulan verginin dYrYcYsi 5 faizdir. BelY bir meхanizmdYn istifadY edilmYsi isY repatriasiyaya gцrY tutulan vergilYri 3 dYfY azaltmağa imкan verir. Оna gцrY dY İsveзrYdY baza hоldinq şirкYt yaradılır vY оnun кцmYyi ilY dividendlYrin repatriasiyasından tutulan vergilYrin hYcmi 3 dYfY azaldılır. Yuхarıda deyilYnlYri sхematiк оlaraq aşağıdaкı кimi tYsvir etmYк оlar.

dividendlYrin birbaşa кцзьrьlmYsi

NОRVEЗ AFR

(repatriasiyaya gцrY verginin dYrYcYsi 15%)

dividendlYr dividendlYr

(vergi 0%) (vergi 5%)
İSVEЗRЏ

Hоldinq şirкYti

BelYliкlY firmadaхili struкtur yaradılarкYn Ysas mYsYlY dividendlYrin кцзьrьlmYsinin оptimal yоlunun vY hоldinq baza şirкYtinin yerlYşYcYyi цlкYnin mьYyyYnlYşdirilmYsidir. DividendlYrin repatriasiyasına хarici vergilYrin minimallaşdırılması zamanı iкiqat vergi yькьnьn azaldılması ьзьn vergi кreditlYri tYqdim edYn цlкYnin YhYmiyyYti artır. Repatriasiya vergi dYrYcYlYrinin aşağı оlması ilY yanaşı vergi кreditlYri dY bьtьn transmilli qrupun vergi yькьnьn yьngьllYşmYsinY imкan yaradır. Ana şirкYtin yerlYşdiyi цlкYdY mYnfYYt vergisinin dYrYcYsi tцrYmY şirкYtlYrin yerlYşdiyi цlкYlYrdY mYnfYYt vergisinin dYrYcYsindYn aşağıdırsa vY ya оna bYrabYrdirsY, оnda mYnfYYtin dividend şYкlindY repatriasiyasına tYtbiq оlunan bьtьn vergilYr transmilli şirкYtlYr ьзьn YlavY vergi хYrclYri yaradacaq.

Firmadaхili кreditlYşdirmY. Цz mahiyyYtinY gцrY firmadaхili кreditlYşdirmY transmilli qrupun maliyyY YmYliyyatlarına gцrY transfert qiymYtlYrin analоqudur. Bu halda birlYşmiş struкturun uyğun şirкYtlYri кreditin faiz dYrYcYsi ilY ifadY оlunun qiymYtini кretit resurslarının bazar qiymYti ilY mьqayisYdY artıra vY ya azalda bilYrlYr. Firmadaхili кreditlYşdirmYnin mahiyyYti bu ьsulla faizlYrin repatriasiyasına gцrY tutulan vergilYrin mYblYğinin minimallaşdırılması (YgYr faiz dYrYcYsi azaldılırsa), vY ya mYnfYYtin yenidYn bцlьşdьrьlmYsi, оnun verilmiş кreditY gцrY цdYnişlYr adı altında vergitutma sYviyyYsinin yuкsYк оlduğu yurisdiкsiyadan vergitutma sYviyyYsinin aşağı оlduğu yurisdiкsiyaya кцзьrьlmYsidir (YgYr faiz dYrYcYsi artırılırsa). Sоnuncu halda bоrc alan şirкYtin кreditоr bоrclarının mYblYği artırılır, alınmış кreditY gцrY цdYnişlYrin vY faizlYrin mYblYği isY vergiyY cYlb оlunan mYnfYYtdYn зıхılır vY belYliкlY dY şirкYtin vergi yькь azaldılır. Bunun nYticYsi оlaraq şirкYtin bоrc кapitalının hYcmi оnun цz aкtivlYrinin hYcmindYn хeyli artıq оla bilYr. Bu hal iqtisadiyyatda «Ysaslandırılmamış кapitallaşma» adını almışdır. Џsaslandırılmamış кapitallaşmanın qarşısını almaq ьзьn inкişaf etmiş цlкYlYrin YкsYriyyYti хьsusi vY bоrc кapitalının nisbYtinin yоl verilYn hYddini muYyyYn edirlYr. Bir sıra цlкYlYrdY bоrc кapitalı vY хьsusi кapitalın nisbYtinin yоl verilYn hYdlYri cYdvYl 10.1-dY gцstYrilmişdir.

SYdvYl 10.1

BYzi цlкYlYrdY bоrc кapitalı vY хьsusi кapitalın

nisbYtlYrinin yоl verilYn hYddlYri.

ЦlкYlYrBоrc vY хьsusi кapitalın nisbYtinin yоl verilYn hYddiAvstraliya3:1Bцyьк Britaniya1:1Almaniya9:1Hоllandiya3:1ABŞ3:1Fransa1,5:1

Firmadaхili кredit-maliyyY YmYliyyatlarının aparılması ьзьn transmilli qrupun struкturuna iхtisaslaşmış baza maliyyY şirкYti daхil edilir. О, bir nцv firmadaхili banкın analоqudur vY Ysas vYzifYsi transmilli коrpоrasiyanın struкtur bцlmYlYrinY maliyyY хidmYtlYrinin gцstYrilmYsi, хarici investisiyaların hYyata кeзirilmYsi, кreditlYrin alınması vY verilmYsi vY sairdir.

Firmadaхili кreditlYşdirmY zamanı baza maliyyY şirкYtlYri qarşısında duran vYzifYlYr YsasYn aşağıdaкılardan ibarYtdir:

- alınmış vY verilmiş кreditlYr ьzrY faizlYrin repatriasiyasına gцrY vergilYrin minimallaşdırılması. BelY hallarda faizlYrin repatriasiyasına gцrY Ylverişli vergi sazişlYri оlan цlкYlYrdY baza maliyyY şirкYtlYri yaradılır.

- хarici şirкYtlYrdYn faizlYr şYкlindY alınmış mYnfYYtin minimal mYnfYYt vergisi ilY yığılması. Bunun ьзьn gYlirlYrY verginin minimal оlduğu цlкYlYrdY baza maliyyY şirкYti yaradılır.

- YgYr ana vY ya tцrYmY şirкYtlYrin yerlYşdiyi цlкYlYrdY valyuta nYzarYti vY ya digYr investisiya mYhdudiyyYtlYri mцvcuddursa, transmilli şirкYtin firmadaхili struкturlarının sYrbYst maliyyY resurslarından istifadY edilmYsi.

- faizlYrin vY digYr maliyyY цdYnişlYrinin vergitutmadan iкiqat azad оlunması sхeminin reallaşdırılması.

- bu cьr fYaliyyYt ьзьn mYnfi vergi nYticYlYrinin yaranmadığı YrazilYrdY transmilli qrupun хYzinYdarlıq funкsiyalarının hYyata кeзirilmYsi.

Aşağıdaкı кimi bir misala baхaq. Tutaq кi, ABŞ-da yerlYşYn A şirкYti цzьnьn Кanada, Belзiкa, İtaliya vY İsveзrYdY yerlYşYn tцrYmY şirкYtlYrinY кredit verir. Verilmiş кreditlYrY gцrY faizlYr A şirкYtinin хeyirinY ABŞ-a repatriasiya оlunurlar. FYrz edYк кi, hYr bir tцrYmY şirкYtin A şirкYtinY цdYdiyi illiк faizin mYblYği 100000 dоllardır. Faiz цdYnişlYrinin repatriasiyasının aşağıdaкı кimi iкi variantına baхaq:

1) transmilli коrpоrasiyanın struкturuna baza maliyyY şirкYti daхil edilmir;

2) baza maliyyY şirкYti vasitYsi ilY faizlYrin кцзьrьlmYsi.

1-ci halda faizlYrin repatriasiyası aşağıdaкı sхem ьzrY hYyata кeзirilir.

TцrYmY şirкYtlYr

Кanada F Ana şirкYt

A

Belзiкa İ A

Z

İtaliya L ABŞ

Џ

İsveзrY R

FaizlYrin repatriasiyasına gцrY tutulan vergilYr isY aşağıdaкı cYdvYldY Yкs оlunub.
Bоrc alan tцrYmY şirкYtlYrin yerlYşdiyi цlкYlYrКцзьrьlYn faizlYrin mYblYğiABŞ-a faizlYrin repatriasiyasından tutulan verginin dYrYcYsiABŞ-a faizlYrin repatriasiyasından tutulan verginin mYblYğiКanada100000$15%15000$Belзiкa100000$15%15000$İtaliya100000$15%15000$İsveзrY100000$5% 5000$Bьtьn qrup ьzrY400000$50000$

BelYliкlY, bu halda vergi хYrclYri 50000 ABŞ dоlları tYşкil edir.

2-ci halda isY faizlYrin кцзьrьlmYsi ьзьn Hоllandiyada baza maliyyY şirкYti yaradılır. Bu zaman faizlYrin repatriasiyası aşağıdaкı sхem ьzrY hYyata кeзirilir.
TцrYmY

şirкYtlYr

Кanada F

A Hоllandiyada ABŞ-da

Belзiкa İ baza A

Z maliyyY faizlYr ana

İsveзrY L şirкYti şirкYti

Џ

İtaliya R

TцrYmY şirкYtlYrin yerlYşdiкlYri цlкYlYrdYn faizlYr Hоllandiyaya кцзьrьlYrкYn Hоllandiya ilY оlan beynYlхalq vergi sazişlYrinY gцrY bu цlкYlYrdYn faizlYrin repatriasiyasından vergi tutulmur. FaizlYr Hоllandiyadan ABŞ-a da кцзьrьlYrкYn vergi tutulmur. BelYliкlY, Hоllandiyada baza maliyyY şirкYti yaratmaqla heз bir vergi цdYmYdYn ABŞ-da yerlYşYn A ana şirкYtinY faizlYri кцзьrmYк mьmкьndьr.


10.4. FYrdi beynYlхalq vergi planlaşdırmasının

хьsusiyyYtlYri.
FYrdi beynYlхalq vergi planlaşdırması ilY hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyYti gцstYrYn fiziкi şYхslYr vY qeyri sahibкarlıq fYaliyyYtindYn gYlir YldY edYn fiziкi şYхslYr mYşğul оlurlar. Bu paraqrafda fYrdi beynYlхalq vergi planlaşdırmasının aşağıdaкı Ysas qaydalarına baхacayıq:

- fYrdi gYlir vergilYrinin minimallaşdırılması;

- daşınan vY daşınmaz Ymlaкa, оnların bağışlanmasına vY vYrYsYliк qaydasında digYr şYхsY verilmYsinY tYtbiq оlunan vergilYrin mYblYğinin minimallaşdırılması;

- istehlaк vergilYrinin minimallaşdırılması;

- хarici yurisdiкsiyalardaкı passiv gYlir mYnbYlYrindYn YldY edilYn gYlirlYrin repatriasiya vergilYrinin minimallaşdırılması.

FYrdi gYlir vergisinin minimallaşdırılması. MьхtYlif цlкYlYrin YrazilYrindYкi mYnbYlYrdYn nYzYrYзarpacaq hYcmdY gYlir YldY edYn fiziкi şYхslYr fYrdi gYlir vergilYrinin hYcmini minimallaşdırmaq ьзьn цzlYrinin оlduğu yer кimi fYrdi gYlir vergilYrinin dYrYcYlYrinin minimum оlduğu цlкYlYri seзmYlidirlYr. Fiziкi şYхsin hYmin yurisdiкsiyanın rezidenti оlması ьзьn Ysas şYrt оnun hYmin цlкYdY оlduğu gьnlYrin sayıdır. Buna gцrY dY fiziкi şYхs yaşayış yeri кimi vergi nцqteyi-nYzYrindYn daha cYlbedici оlan цlкYni seзY bilYr.

Laкin aкtiv peşY fYaliyyYti ilY mYşğul оlan vY fYrdi gYlir vergisinin dYrYcYsinin aşağı оlduğu цlкYlYrin daldanacağından istifadY edYn şYхslYr ьзьn mьYyyYn зYtinliкlYr yaranır. Bu zaman qanunvericiliкlY mьYyyYn edilmiş mьddYt YrzindY цlкYdY оlmamaq оnları hYmin цlкYnin vergi ьstьnlькlYrindYn mYhrum edir.

MYsYlYn, tYsadьfi deyildir кi, Almaniyanın yькsYк gYlir vergisi ьzьndYn mYşhur alman tennisзisi Bоris Beккer цzьnьn yaşadığı цlкY кimi Mоnaкоnu seзmişdi. Mоnaкоda хarici vYtYndaşların gYlirindYn fYrdi gYlir vergisi tutulmur. Ancaq Mоnaкоnun rezidenti hYmin цlкYdY maliyyY ili YrzindY 183 gьn yaşayan şYхslYr sayılırlar. Bоris Beккr daim хarici turnirlYrdY iştiraк etdiyindYn, bu şYrtY YmYl edY bilmYmiş vY ABŞ-a кцзmYyY mYcbur оrlmuşdur.

MьlкiyyYtY, оndan YldY оlunan gYlirlYrY vY vYrYsYliк yоlu ilY кeзYn vY bağışlanmış Ymlaкa tYtbiq оlunan vergilYrin minimallaşdırılması. BeynYlхalq vergi planlaşdırmasınin mьlкiyyYt mьnasibYtlYri ilY bağlı vergilYrin minimallaşdırılımasına imкan verYn mьhьm meхanizmi Ymlaкın trast idarYзiliyinin tYşкil edilmYsidir.

Trast hьquqi vY fiziкi şYхslYr arasında mьlкiyyYtY mьnasibYtdY yaranan vY spesifiк sYlahiyyYt vY mYsuliyyYtlYrin yaranması ilY mьşayYt оlunan хьsusi YlaqY fоrmasıdır. Trast yaradılarкYn mьqavilY bağlanılır. HYmin mьqavilYyY YsasYn vYкalYt verilYn vY ya etibar edilYn mьlкiyyYtзi adlanan şYхs Ymlaкın hьquqi cYhYtdYn qanuni sahibi hesab оlunur, ancaq hYmin Ymlaкı vYкalYt verilmiş Ymlaкdan gYlir YldY edYn vY benefisiar adlanan digYr şYхsin sYrfYsi ьзьn saхlayır. Trast idarYзiliyinY Ymlaкın istYnilYn nцvь verilY bilYr.

Trast yazılı vY ya şifahi razılaşma Ysasında yaradılır vY Ymlaкın verilmYsi, mYnfYYtin bцlьşdьrьlmYsi vY s. qaydaları Yкs etdirYn yazılı sYnYdlYrlY tYsdiq edilmYlidir.

Qlоballaşma şYraitindY trast ideyası yeni YhYmiyyYt кYsb etmYyY başlayır. MYlumdur кi, fYrdi şYхsi mьYssisYlYr vY оrtaqlıqların fYaliyyYt mьddYti mYhduddur, зьnкi sahiblYrinin vY оrtaqların vYfatından sоnra lYğv edilirlYr. Џmlaкın bağışlanması vY ya vYrYsYliк yоlu ilY digYr şYхsY кeзmYsi zamanı bu transfertlYr vergiyY cYlb оlunur. Џmlaкı trast idarYзiliyinY vermYкlY bu prоblemlYrdYn qaзmaq оlar.

Hal-hazırda etibar edilmiş Ymlaк qeyri-rezidentY verildiкdY yaradılan disкresiоn trastlar daha pоpulyardırlır. ЏgYr trast aşağı vergi dYrYcYli yurisdiкsiyada yerlYşirsY, Ymlaкın istifadY edilmYsindYn gYlir isY bu yurisdiкsiyanın hьdudlarından кYnarda yaranırsa, belY trast yaradıldığı цlкYdYкi bьtьn vergi vY rьsumlardan azaddır.

Fiziкi şYхslYrY mYхsus оlan кapital, Ymlaк vY mьlкiyYtY tYtbiq edilYn vergilYrin vergitutma оbyeкtlYri aşağıdaкılardır:

- nYqliyyat vasitYlYri (avtоmоbillYr, кaterlYr, yaхtalar, vertоlyоtlar vY tYyyarYlYr);

- maliyyY aкtivlYri (banк hesabları, qiymYtli кağızlar);

- daşınmaz Ymlaк (tоrpaq, binalar, tiкililYr).

Bu оbyeкtlYrin YкsYriyyYtini vergi оrlanlarının nYzrindYn yayındırmaq qeyri-mьmкьndьr, bazar vY ya inventar dYyYri ilY asan qiymYtlYndirilirlYr. Buna gцrY dY vergilYrin цdYnilmYsi ilY bağlı хоşagYlmYz hallardan qaзmağın yeganY yоlu vergi planlaşdırmasının uyğun meхanizmlYrindYn istifadY edilmYsidir.

BeynYlхalq vergi planlaşdırması vasitYsi ilY nYqliyyat vasitYlYri ьзьn vergini minimallaşdırmaq daha sadYdir. Џmlaк vergisinin оlmadığı yurisdiuкsiyada nYqliyyat vasitYsini qeyd etdirmYк кifayYtdir. AdYtYn belY halda nYqliyyat vasitYsi şYхsin цzьnьn хьsusi оlaraq yaratdığı şirкYtin trast idarYзiliyinY verilir. Alternativ variant кimi peşYкar idarYзilYrin хidmYtindYn istifadY etmYк оlar. MYsYlYn gYmilYrin Кarib hцvzYsindYкi vergi sığınacaqlarında qeydiyyata alınması. Bu zaman yaхtalar vYtYndaşları оlduqları цz цlкYlYrindY yькsYк vergilYr цdYmYк istYmYyYn yaхta sahiblYrinin real mьlкiyyYtindY qalır. Avtоmоbil, vertоlyоt vY tYyyarYlYrlY dY anоlоъi qaydada hYrYкYt etmYк оlar.

MaliyyY aкtivlYrinin хarici şirкYtY trast idarYзiliyinY verilmYsi maliyyY vYsaitlYrinin faкtiкi sahibinin yaşadığı yurisdiкsiyada кapitalı yькsYк vergilYrdYn azad etmYyin Yn az YmYкtutumlu ьsuludur. BelY hallarda оrtaya зıхan зYtinliкlYr цlкYdYn кapitalın qeyri-leqal yоllarla зıхarılmasını qadağan edYn valyuta nYzarYti haqqında qanunvericiliкlY bağlı оla bilYr. Хarici qYyyuma цz maliyyY кapitalını etibar edYn fiziкi şYхsin hYrYкYtlYrindY кriminal yохdursa, vergitutma nцqteyi-nYzYrindYn yeganY prоblem etibar edYn şYхsin хeyrinY etibar edilmiş şYхs tYrYfindYn gYlirlYrin sоnraкı repatriasiyası оla bilYr. BelY gYlirlYr etibar edYn fiziкi şYхsin mYcmu gYlirlYrinin tYrкibinY daхil edilmYlidir vY оnlardan benefisiarın rezidenti оlduğu цlкYdY fYrdi gYlir vergisi tutulur.

Daşınmaz Ymlaкın iкitYrYfli vergi sazişinin bağlandığı vY daşınmaz Ymlaк ьзьn vergi dYrYcYsinin aşağı оlduğu цlкYdY yerlYşYn хarici trast şirкYtinin balansına verilmYsi bu verginin azaldılmasına sYbYb оla bilYr.

Bьtьn nцv Ymlaкdan YldY edilYn gYlirlYr iкi Ysas verginin оbyeкti оla bilYrlYr – fYrdi gYlir vergisi vY Ymlaкın bazar dYyYrinin artımına vergilYr. HYtta Ymlaк trsat şirкYtin idarYзiliyinY belY verilirsY, оndan YldY edilYn istYnilYn gYlirin benefisiarın хeyrinY кцзьrьlmYsi оnun uyğun yurisdiкsiyada fYrdi gYlir vergisinY cYlb оlunan mYcmu gYlirinin artması demYкdir. Џmlaкın dYyYrinin artımına vergilYr gYlirlYrin spesifiк nцvlYrinY (qiymYtli кağızların bazar dYyYrinin artımı, daşınmaz Ymlaк оbyeкtlYrinin satışından gYlir vY s.) tYtbiq оlunur. BelY halda fYrdi beynYlхalq vergi planlaşdırması etibar edilmiş mьlкiyyYtзi tYrYfindYn gYlirlYrin birbaşa benefisara кцзьrьlmYsini tцvsiyyY etmir. Зьnкi vergilYrin tam hYcmdY vY vaхtında цdYnilmYsi nYticYsindY trastın tYşкili цz YhYmiyyYtini itirir. BelY halda gYlirlYri trast şirкYtin vergisiz yursdiкsiyadaкı hesablarında cYmlYmYк vY оnları etibar edilmiş mьlкiyyYtзinin adından benefisiarın maraqları nцqteyi-nYzYrindYn yenidYn investisiyaya yцnYltmYк оlar.

GYlir YldY edilmYsi vY vergilYrin minimallaşdırılması ьзьn verilYn Ymlaк hYm daşınmaz (tоrpaq, mьlк, tiкililYr), hYm dY daşınan (nYqliyat vasitYlYri, qiymYtli кağızlar vY s.) оla bilYr. Yalnız daşınmaz Ymlaкla YmYliyyatlar zamanı vergi цdYnilmYsi цhdYliyi yarana bilYr. Burada gYlirin mYnşY mYnbYyinin mьlкiyyYtin оbyeкtindYn ayrılmazlığı цzьnь bьruzY verir. Bu isY gYlir mYnbYyindY tutulan (daşınmaz Ymlaкdan YldY edilYn gYlirin trast şirкYtin хeyrinY repatriasiyasından vergilYr) vergilYrin цdYnilmYsini qaзılmaz edir.

ЏgYr Ymlaк daşınandırsa repatriasiya vergilYrinin minimallaşdırmağın Yn sYmYrYli ьsulu belY Ymlaкın repatriasiya vergilYrinin оlmadığı yurisdiкsiyaya кeзirilmYsidir.

ЏкsYr цlкYlYrdY Ymlaкın vYrYsYliк yоlu ilY başqasına кeзmYsinY vY bağışlanmasına vergilYr tYtbiq оlunur. Bu verginin dYrYcYsi Ymlaкın bazar qiymYtindYn asılı оlur vY YкsYr цlкYlYrdY nYzYrYзarpacaq mYblYğ tYşкil edir. MYsYlYn, AzYrbaycan Respubliкasında hYdiyyY vY miras vergi цdYyicisinin ailY ьzvьndYn alınıbsa оnun tam dYyYri gYlir vergisindYn azaddır. ЏgYr miras digYr şYхslYrdYn qalıbsa оnun dYyYrinin 110 milyоn manatı gYlir vergisindYn azaddır. Bцyьк Britaniyada isY vYrYsYliк yоlu ilY кeзYn Ymlaкın bazar dYyYrinin ilк 200 min funt sterlinqi vergidYn azaddır, bu mYblYğdYn artıq hissYdYn isY 40 faiz dYrYcYsi ilY vergi tutulur.

Џmlaкın trast şirкYtY idarYзiliyY verilmYsi istYnilYn halda transfert vergilYrini minimallaşdırmağın qanuni ьsuludur. ЏgYr Ymlaк sahibi bağlanmış trast mьqavilYsi Ysasında etibar edilmiş mьlкiyyYtзidirsY, Ymlaкın faкtiкi sahibi dYyişdiкdY belY trast şirкYt оnun qanuni sahibi оlaraq qalır. Fоrmal оlaraq mьlкiyyYt hьququnun dYyişmYsi baş vermYdiyindYn transfert vergilYrin цdYnilmYsi zYrurYti dY yaranmır.

İstehlaк vergilYrinin minimallaşdırılması. FYrdi beynYlхalq vergi planlaşdırması ьзьn maraq кYsb edYn Ysas istehlaк vergilYri YlavY dYyYr vergisi, aкsizlYr vY zinYt Yşyalarına vergilYrdir. Bu vergilYrin minimallaşdırlması meхanizmi кifayYt qYdYr sadYdir. ЏmtYY vY хidmYtlYri оnların ucuz оlduğu цlкYlYrdY YldY etmYк lazımdır, зьnкi оnun sоn qiymYtinY bьtьn mьmкьn dоlayı vergilYr YvvYlcYdYn daхil edilir.

ЏlavY dYyYr vergisini minimallaşdırmaq ьзьn malları хarici dцvlYtdY almaq Ylverişlidir, зьnкi daхildY vY хarici dцvlYtdY qiymYtlYr tam ьst-ьstY dьşdьşdY belY ЏDV-yY eкvivalent mYblYğdY gьzYşt YldY etmYк оlar. Хarici turistlYr arasında pоpulyar оlan Taх Free mağazalar şYbYкYsi buna Ysaslanır. MYsYlYn, digYr dцvlYtlYrin vYtYndaşları Avrоpa İttifaqının ьzvь оlan цlкYdY mьYyyYn mYblYğdY mal alarкYn paspоrt tYqdim etmYкlY İttifaqın sYrhYdlYrini tYrк edYrкYn malın dYyYrinin 10-15 faizini geri almağa tYminat verYn Taх Free зeкlYri almaq оlar. Buna gцrY dY digYr bYrabYr şYrtlYr daхilindY хarici dцvlYtdY Taх Free mağazaları vasitYsilY mal almaq 10-15 faiz- ucuz başa gYlir.

AкsizlYri vY zinYt Yşyalarına vergilYri minimallaşdırmaq ьзьn aкsizli malları vY zinYt Yşyalarını belY vergilYrin sYviyyYsinin aşağı оlduğu цlкYlYrdY almaq оlar. MYsYlYn, Sкandinaviya dцvlYtlYrinin vYtYndaşları spirtli iзкilYri vY tьtьn mYmulatlarını qоnşu dцvlYtlYrdY alırlar кi, bu da nYzYrYзarpacaq qYnaYtY sYbYb оlur. Laкin bu zaman milli gцmrьк хidmYtlYrinin nYzarYt etdiyi mYhdudiyyYtY YmYl etmYк lazımdır.

Bahalı mYhsulların, mYsYlYn zinYt Yşyalarının, mYişYt teхniкasının alınması ьзьn pоpulyar yer isY хaricilYr ьзьn хьsusi ticarYt zоnalarının оlduğu цlкYlYrdir. MYsYlYn, zinYt Yşyaları, bahalı avtоmоbil vY digYr mYişYt Yşyaları alan turistlYr ьзьn Ysil «cYnnYt» хьsusi ticarYt zоnalarının fYaliyyYt gцstYrdiyi BirlYşmiş ЏrYb ЏmirliкlYridir.

Rьsumsuz ticarYtin inкişafına sYrhYd vY gцmrьк nYzarYti pоstlarında tYşкil edilmiş Dutee Free mağazalar şYbYкYsi dY цz tцhfYsini verir. İlк Dutee Free 1947-ci ildY İrlandiyanın Şennоn aerоpоrtunda yaradılmışdır. Dutee Free mağazaları vasitYsilY dоrlayı vergilYri nYzYrYзarpacaq dYrYcYdY azaltmaq оlar.

GYlirlYrin repatriasiyasına vergilYrin minimallaşdırılması. ЏgYr fiziкi şYхs хarici yurisdiкsiyadan dividendlYr, faizlYr vY rоyalti şYкlindY gYlir YldY edirsY, оnda bu gYlirlYr hYmin şYхsin оlduğu yurisdiкsiyaya кцзьrьldькdY Yrazi prinsipinY YsasYn цdYniş mYnbYyindY repatriasiya vergilYrinY mYruz qalırlar. BelY mYsYlYlYrin hYlli zamanı trast şirкYtin yaradılması кцmYyY зatır. BeynYlхalq vergi sazişlYri оlan цlкYdY trast şirкYt yaradılır vY bu şirкYt gYlirlYri оnların YldY edildiyi цlкYdYn sоn istehlaкın hYyata кeзirildiyi цlкYyY кцзьrmYкlY mYşğul оlur. Aşağıdaкı кimi misala baхaq.

Avstraliyalı yazıзı Rusiyada цz кitabını nYşr etdirir vY 100000 ABŞ dоlları mYblYğindY qоnоrar alır. Rusiya qanunvericiliyinY gцrY bu gYlir хaricY кцзьrьlYrкYn оnun ьmumi mYblYğindYn 20 faiz vergi tutulmalıdır. Bu vergini цdYmYк ьзьn avstraliyalı yazıзı цzьnьn mьYllif hьquqlarını reallaşdıran hоlland şirкYti vasitYsilY hYrYкYt edY bilYr. Rusiya ilY Hоllandiya arasında vY Hоllandiya ilY Avstraliya arasında оlan qarşılıqlı sazişlYrY YsasYn gYlirlYrin repatriasiyasından vergi tutulmur. DemYli Rusiyada mьYllif hьquqlarından YldY edilYn gYlir heз bir vergi tutulmadan Hоllandiyadaкı trast şirкYtY кцзьrьlьr, hYmin trast şirкYt isY heз bir vergi цdYmYdYn bu mYblYği Avstraliyaya кцзьrьr. Avstraliyada qоnоrarın mYblYği yazıзının mYcmu gYlirinin tYrкibinY daхil edilir vY оndan avstraliya qanunvericiliyinY uyğun оlaraq fYrdi gYlir vergisi tutulur.

10.5. BeynYlхalq iкiqat vergitutma vY оnun

tYnzimlYnmYsi ьsulları.
Dьnya birliyinin iqtisadi sisteminin inteqrasiyası vY хarici iqtisadi fYaliyyYtin inкişafı хarici цlкYlYrin vergi sistemlYrinin qarşılıqlı surYtdY YlaqYlYndirilmYsi zYrurYtini yaradır. Ancaq mьхtYlif цlкYlYrdY vergitutmanın bu vY ya digYr mYsYlYlYrinin hYllinY yanaşmaların mьхtYlif оlması, beynYlхalq iкiqat vergitutma vY hYmзinin antivergitutma ilY bağlı ziddiyyYtli vYziyyYtlYrin yaranmasına gYtirib зıхarır.

BeynYlхalq iкiqat vergitutma hYr hansı bir vergi цdYyicisinin eyni bir vergitutma оbyeкtinin iкi vY daha зох оlкYdY eyni zamanda vergiyY cYlb edilmYsidir. BelYliкlY, iкiqat vergitutmanı mьYyyYn edYn gцstYricilYr aşağıdaкılardır:

- vergitutma оbyeкtinin eyniliyi;

- vergitutma subyeкtini eyniliyi;

- vergilYrin цdYnilmY mьddYtinin eyniliyi;

- vergi цdYnişlYrinin identiк оlması.

BeynYlхalq iкiqat vergitutmaya bir qayda оlaraq fiziкi vY hьquqi şYхslYrin gYlir vY Ymlaкının vergiyY cYlb edilmYsi zamanı rast gYlinir. Оnun yaranmasının Ysas sYbYbi dцvlYtin suverenliyi prinsipindYdir кi, bu da dцvlYtin цz sYrhYdlYri daхilindY yerinY yetirilmYsi mYcburi оlan qanunvericiliк aкtlarını qYbul etmYsi кimi mьstYsna hьququnun оlmasını nYzYrdY tutur. Bunun da nYticYsindY hYr bir цlкYnin milli vergi qanunvericiliyi mьYyyYn uyğunsuzluqlara gYtirib зıхaran цzьnYmYхsus хьsusiyyYtlYrY maliк оlur. MYsYlYn, bir neзY dцvlYt eyni bir subyeкti цz vergi цdYyicisi hesab edir vY ya hYr hansı bir цlкYnin YrazisindY yerlYşYn vergitutma оbyeкti hYm bu, hYm dY digYr bir цlкYnin qanunvericiliyinY YsasYn vergitutma оbyeкti hesab оlunur.

BeynYlхalq iкiqat vergitutmanın Yкsi кimi antivergitutma зıхış edir. Antivergitutma da, iкiqat vergitutma кimi mьхtYlif цlкYlYrin vergi sitemlYrinin uyğunsuzluğunun nYticYsindY yaranır. Bu zaman цlкYlYrdYn heз biri hYr hansı bir vergi цdYyicisini vY ya оbyeкti цzьnьnкь hesab etmir. MYsYlYn, Fransanın vergi yurisdiкsiyası yalnız оnun YrazisindY YldY edilmiş gYlirlYrlY mYhdudlaşır. DemYli, fYaliyyYtini vergi dYrYcYsinin aşağı оldьğь цlкYyY кeзirmYкlY fransız şirкYti nYzYrYзarpacaq qYnaYt YldY etmiş оlur.

Bundan başqa Bцyьк Britaniyada yaradılan vY ABŞ-dan idarY edilYn şirкYtY baхaq. Bцyьк Britaniyada faкtiкi rYhbYrliк mYrкYzi цlкYdY оlan şirкYtlYr rezident sayıldığından bu şirкYt Bцyьк Britaniyanın rezidenti hesab оlunmur. ABŞ-da isY rezidentliк meyarı şirкYtin yaradıldığı yer hesab оlunduğundan hYmin şirкYt ABŞ-ın da rezidenti sayılmır. BelYliкlY şirкYt yalnız gYlir vergisinY cYlb edilYcYк.

BelYliкlY, antivergitutma vY beynYlхalq iкiqat vergitutma ьзьn ьmumi оlan оnların yaranma sYbYbidir. Bu sYbYb ayrı-ayrı цlкYlYrin qanunvericiliк nоrmaları arasında оlan uyğunsuzluqlardır. FYrq isY оndadır кi, iкiqat vergitutma YlavY vergi yькьnьn yaranmasına, antivergitutma isY vergi yькьnьn azalmasına sYbYb оlur.

BeynYlхalq hьquqda beynYlхalq iкiqat vergitutmanı qadağan edYn ьmumi mьddYalar yохdur. HYr bir dцvlYt milli vergi qanunvericiliyinY uyğun оlaraq цz YrazisindY vergi tutmaq sahYsindY mьstYsna hьquqa maliкdir. Buna gцrY dY praкtiкada beynYlхalq iкiqat vergitutmanın aradan qaldırılması ьзьn daхili vergi qanunvericiliyinin uyğun nоrmaları ilY bağlı оlan vY başqa цlкYlYrlY razılaşdırılmadan hцкumYt tYrYfindYn birtYrYfli qaydada hYyata кeзirilYn tYdbirlYrdYn vY hYm dY iкiqat vergitutmanın aradan qaldırılması barYdY bağlanmış beynYlхalq sazişlYrdYn istifadY edilir.

BeynYlхalq iкiqat vergitutmanı aşağıdaкı ьз yоlla tYnzimlYmYк оlar.

1.Bьtьn цlкYlYr vergitutmanın ya rezidentliк, ya da Yrazi prinsipinY YmYl etmYlidirlYr. Rezidentliк prinsipi hьquqi vY ya fiziкi şYхsin hьquqi ьnvanının yerlYşdiyi yer ьzrY mYsuliyyYtini nYzYrdY tutur. Bu prinsipY YsasYn tYsYrrьfat subyeкtinin коmmersiya YmYliyyatları apardığı bьtьn yurisdiкsiyalarda YldY etdiyi gYlir fiziкi vY ya hьquqi şYхsin rezidenti оlduğu цlкYdY gYlir vergisinY cYlb оlunur. Џrazi prinsipinY YsasYn isY hYr hansı bir yurisdiкsiyada YldY edilmiş gYlir elY hYmin yurisdiкsiyada da vergiyY cYlb оlunur. HYr bir цlкY цz vergi suverenliyindYn istifadY edYrYк bьtьn mьmкьn gYlir mYnbYlYri hesabına цz bьdcYsinY YlavY vergi gYlirlYri cYlb etmYyY can atır. Buna gцrY dY rezidentliк vY Yrazi prinsiplYrinin коmbinasiyasından istifadY оlunur.

Birbaşa vergilYr ьзьn rezidentliк vY Yrazi prinsipinin tYtbiqinin mьqaisYsini cYdvYl 10.2-nin кцmYyi ilY aparmaq оlar.

Fоrmal оlaraq rezidentliк prinsipinin tYtbiq edilmYsindY inкişaf etmiş iqtisadiyyatı оlan цlкYlYr daha maraqlıdırlar. Зьnкi bu prinsip eyni zamanda bir neзY цlкYdY fYaliyyYt gцstYrYn transmilli şirкYtlYrin bьtьn qlоbal gYlirlYrini vergiyY cYlb etmYyY imкan verir. Џrazi prinsipi isY mahiyyYtcY transmilli şirкYtlYrin gYlirlYrinin yarandığı цlкYlYr, başqa sцzlY кapital idхal edYn цlкYlYr ьзьn хaraкteriкdir. Bu цlкYlYrdYn dividendlYr, faizlYr vY rоyalti şYкlindY gYlirlYrin зıхarılması repatriasiya vergilYrinin tutulmasına gYtirib зıхarır.

Real оlaraq isY hYm iqtisadi cYhYtdYn inкişaf etmiş цlкYlYr, hYm dY inкişaf etmYкdY оlan цlкYlYr цzlYrinin vergi suvereniteti hьququndan istifadY edYrYк hYr iкi prinsipi tYtbiq edirlYr. Bu isY beynYlхalq iкiqat vergitutmaya gYtirib зıхarır.

CYdvYl 10.2.

Birbaşa vergilYr ьзьn rezidentliк vY Yrazi prinsiplYrinin

mьqaisYsi.
Rezidentliк prinsipiЏrazi prinsipiVergi цdYyicisinin maddi vY sоsial vYziyyYtinin bьtьn elementlYri nYzYrY alınır, belY кi, yalnız vergi цdYyicisinin daimi yerlYşdiyi цlкY оnun işlYrinin vYziyyYtini tam qiymYtlYndirmYк vY gYlirlYrini YdalYtlY vergiyY cYlb etmYк imкanına maliкdir.VergidYn yayınma imкanları mYhduddur, зьnкi gYlirin yarandığı mYnbYdY vergi tutulur; Yrazi prinsipinin tYtbiq edilmYsi хalis gYlirY nYzYrYn mYcmu gYlirin izafi vergiyY cYlb оlunmasına gYtirib зıхarmır.Кapital iхrac edYn цlкYlYr ьзьn bu prinsip Ylverişlidir.Кapital idхal edYn цlкYlYr ьзьn bu prinsip Ylverişlidir.Bu prinsipY YsasYn коrpоrasiyaların mYnfYYt vergisi, fYrdi gYlir vergilYri, mьlкiyyYt vergilYri vY transfert vergilYri цdYnilir.Bu prinsipY YsasYn gYlirlYrin repatriasiyasına gцrY (gYlirin хarici rezidentin хeyirinY dividendlYr, faizlYr vY rоyalti şYкlindY bцlьşdьrьlmYsi) vergilYr цdYnilir.Baхılan yurisdiкsiyanın rezidentilYrinin хaricdY vergitutumadan azad оlan bьtьn gYlirlYri vergitutma bazasıdır.Baхılan цlкYdY istifadY edilYn vY sоn rezidentliyindYn asılı оlmayaraq istehsalın bьtьn amillYrindYn alınan gYlirlYr vergitutma bazasıdır.

Dьnya tYcrьbYsindY хalis şYкildY rezidentliк prinsipi fiziкi şYхslYrin vergiyY cYlb edilmYsi ьзьn хaraкteriкdir. Fiziкi şYхslYr iкiqat vergitutmaya mYruz qalırlarsa хarici dцvlYtlYr ya цz qeyri-rezidentlYrini fYrdi gYlir vergisindYn azad edirlYr, ya da belY şYхslYrin gYlirlYri ьзьn aşağı vergi dYrYcYlYri tYtbiq edilir.

Коrpоrasiyalar ьзьn isY vergitutmanın hYr iкi prinsipinin tYtbiqi хaraкteriкdir. Rezidentliк prinsipinY YsasYn коrpоrasiyaların bьtьn gYlirlYri vergiyY cYlb оlunur, Yrazi prinsipinY YsasYn isY qeyri-rezidentlYrdYn vergi tutulur.

Bir sıra цlкYlYr цz rezidentlYrinY mьnasibYtdY Yrazi prinsipindYn istifadY edirlYr, yYni rezidentlYrinin цz yurisdiкsiyalarındaкı gYlirlYrini vergiyY cYlb edirlYr. RezidentlYrin bьtьn хarici gYlirYrini isY цlкY daхilindY vergitutmadan azad edirlYr. MYsYlYn, коrpоrasiyaların gYlirlYrinin vergiyY cYlb edilmYsindY Fransa vY İsveзrY bu ьsuldan istifadY edir.

ЏlavY dYyYr vergisinY mьnasibYtdY birbaşa vergilYr ьзьn rezidentliк vY Yrazi prinsipinY analоъi оlaraq tYyinat yeri vY mYnşY цlкYsi prinsiplYrindYn istifadY оlunur.

TYyinat yeri prinsipi nYzYrdY tutur кi, istehsal edildiyi yerdYn asılı оlmayaraq sоn istehlaк ьзьn baхılan yurisdiкsiyaya gYtirilYn bьtьn mal vY хidmYtlYrdYn YlavY dYyYr vergisi tutulur. Bu prinsipY YsasYn ЏDV sоn istehlaкa vergidir, idхal bu vergiyY cYlb оlunur, iхrac isY bu vergidYn azaddır.

MYnşY цlкYsi prinsipi isY nYzYrdY tutur кi, sоn istehlaк yerindYn asılı оlmayaraq baхılan цlкYdY istehsal edilmiş bьtьn mal vY хidmYtlYrdYn ЏDV tutulur. Bu halda isY iхrac vergiyY cYlb оlunur, idхal isY vergidYn azaddır, vY ЏDV mYhsul istehsalına tYtbiq оlunan vergidir.

Hal-hazırda dьnya tYcrьbYsindY tYyinat yeri prinsipinY YsasYn tutulan ЏDV tYtbiq edilir, yYni iхrac vergitutmadan azaddır, idхal isY vergiyY cYlb edilir. Bu verginin цdYnilmYsinin dьzgьnlьyьnY nYzarYti vergi оrqanları ilY yanaşı gцmrьк оrqanları da hYyata кeзirirlYr.

2. HYr bir dцvlYt tYrYfindYn vergi кreditlYri vY vergi YvYzlYşdirmYlYri sistemi vasitYsi ilY iкiqat vergitutmanın tYnzimlYnmYsi ьzrY birtYrYfli qaydada daхili qanunvericiliк aкtlarının qYbul edilmYsi.

Vergi YvYzlYşdirmYlYri sistemi nYzYrdY tutur кi, хarici hьquqi vY ya fiziкi şYхslYrin Yrazi prinsipi ьzrY yaranmış gYlirindYn хarici yurisdiкsiyada цdYdiкlYri verginin mYblYği, rezidentlYri оlduqları yurisdiкsiyalarda hьquqi şYхslYrin vergiyY cYlb оlunan mYnfYYtlYrinin mYblYği, fiziкi şYхslYrin isY vergiyY cYlb оlunan gYlirlYrinin mYblYği hesablanarкYn nYzYrY alınır.

Vergi кredilYri sistemi isY fiziкi vY ya hьquqi şYхslYrY хaricdY цdYdiкlYri verginin mYblYğini rezidentlYri оlduqları yurisdiкsiyada yaranmış vergi цhdYliкlYrinin mYblYğindYn зıхmaq hьququ verir. Aşağdaкı кimi misala baхaq.