A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
yasətini təbliğ və tətbiq etmək niyyətindədir və birmənalı deyir ki, xalqın içində işləmək, camaatı başa salmaq, So vet hökumətinin məqsədlərini zəhmətkeşlərə tez və dürüst çatdırmaq lazımdır. Mərdan kommunist əxlaqının - ictimai mənafeyin şəx si mənafedən üstünlüyünü mitinqdə, bəzi adamlarla söh bətlərində ifadə edir. O, inqilabın yaradacağı yeni qurulu şa inanır. Xüsusilə, kənddə mədəni-maarifçilik, quruculuq hərəkatının bərqararlığına. Hətta Leninə də: "İnqilab Rusi yanı ağ günə çıxarıb. Bizə köməyə gələn böyük rus qar daşlarımızdan dərs almaq gərək..." Bu saat Moskvada uşaqları hökumət xərcinə yedirirlər, geyindirirlər, elm oxu durlar. Teartrlara, tamaşaxanalara aparırlar...Bunlara Mər dan ona görə inanır ki, Sovet hökumətinin güclü təbliğatı ucqarlara gəlib çıxmışdı. Bu bolşeviklərin məkrli siyasətiy- di: Ucqar ölkələri inqilab yolu ilə istila etmək, o cümlədən Azərbaycanı. Mərdanı mən töhmətləndirmək istəməzdim, əvvəla o, savada lazımınca yiyələnməmişdi, kortəbii axına qoşul muşdu, ikincisi, böyük ümidlər sorağında idi. Tarix də gös tərdi ki, yüksək dünyagörüşlü, siyasi savada malik azər baycanlı ziyalılarımız da Sovet hökumətinin vədlərinə inanmışdı. Əlbəttə, dövlət kimi ilk mərhələlərində öz misi- yasını yerinə yetirdi, bir şərtlə: kommunist əxlaqı vasitəsi lə yeni nəsli təsir dairəsinə daxil etdi. Mərdan arxayındır, hər şeyi vardır Azərbaycanın: Bə rəkətli torpağımız, durna gözlü sularımız, sənətimiz, peşə miz, hörmətli camaatımız, əməksevər elimiz. Elmdən, maarifdən isə kasıbıq.- Bu etiraf obyektiv səslənir. Səmə rəli istifadə yolu ilə xalq, camaat firavan yaşayır. Elmə, maarifə gəldikdə, kəndlərdə savadsızlıq kütləviydi. Və ədalət naminə, Sovet hökuməti ikinci missiyasının öhdə _______________________ 110---------------------------------------- sindən gəldi-yuxarıda dediyim yolla -kommunist əxlaqının aşılanması ilə. İnqilabi işə, onun təbliğinə qoşulur və mübarizəsindən səngimir. Bəs inqilab ilkin mərhələsindən sonra nəyi qar şısına qoyurdu? Sualın cavabından öncə "inqilab" doğru- danmı qorxulu idi və bu anlayış güdazına nəsrimizin ən gözəl əsərləri getməkdədir? İnqilab ictimai varlığın ən kəs kin, dramatik proseslərini - ziddiyyətlərini sürətlə, gərgin çarpışmalar yolu ilə həllinin qoyuluşudur. Əsasən belə for- mulə olunmuşdur. Hər bir inqilab quracağı firavan, azad həyatdan soraq verir, ona mane olan təbəqələri, fərdləri, sinifləri döyüşə çağırır və qələbə çalır. Sonra - digər mər hələdə əxlaqda ümumibəşərilik üçün çalışır, səy göstərir. İnqilab yollarını yalnız Rusiya proletariatı hazırlamırdı. İn kişaf etmiş kapitalist ölkələri neçə-neçə inqilab görmüşdü, ABŞ, Fransa, İngiltərə və s. ölkələrdə sosializm mövcud idi.. Deməli, məsələ inqilabın yaratdığı sistemin necə və hansı istiqamətdə idarə olunmasından gedir. XIX əsrdən başlayaraq üç mövcud əxlaqi sistem: xristian-feodal; bur jua; proletar sistemləriydi. Və onlar "eyni tarixi inkişafın müxtəlif pillələrini" özlərində əks etdirmişlər. F.Engels "Anti-Durinq" əsərində bu məsələyə ciddi şə kildə toxunur və yazırdı ki, müxtəlif əxlaq sistemlərində olan ümumi cəhət tarix üzərində sinfi və milli fərqlər üzə rində əbədi, dəyişməz "əxlaq qanunu" kimi yüksəlmir, üz vi surətdə onların özünəməxsus sinfi məzmuna qarışır: ümumbəşəri sinfi olanda təzahür edir. Əxlaqın bütün üç sistemindən heç biri mütləq həqiqi, tam bitkin deyil". Mərdan öz ideallarını ifadə edir, öz əxlaqından, dünya görüşündən çışıx edir: "Camaat, əhaliyə, hər bir kəsə ba şa salın ki, Sovet hökuməti fəhlənin, kəndlinin hökuməti dir. Kasıbın, məzlumun hökumətidir. Bəyin, xanın, mülkə 11 1 -------------------------------------- darın fırıldağına aldanmasınlar. Bəsdir daha!.." müraciəti təsadüfən səslənməmişdir. Mir Cəlal 19 ilə yaxın bir müd dətdə Sovet hökumətinin üstünlüklərini görmüşdü: nə na zir, nə fabrik, zavod direktoru, nə də hökumətin ali rəhbər ləri istər sosial davranışda, istərsə də məişətdə ciddi yox, ortabab vəziyyətdə fərqlənmirdilər. Əlbəttə, kiçik xalqlara, millətlərə şovinist münasibət yox deyildi, bu isə Yuxarıdan - Lenin -Stalin partiyasının liderlərindən irəli gəlirdi. Yer lərdə isə feodal -fərdiyyətçilik əxlaqi fəsadlara rəvac verir di. Söhbət ümbəşəri əxlaqın formalaşmasından gedə bi lərdi. Siniflər getdikcə formalaşırdı, mütərəqqilləşirdi və çalışırdı cəmiyyətin inkişaf mənafeyini təmsil etsin. Və in saf naminə, ümumbəşəri elemetlər xalqın əxlaqında özünə yer edirdi. Bunu M.Cəlal yazıçı intellektilə görürdü və o cə miyyətin ideologiyasına inanırdı. Gəlin, müqayisə aparaq və bu zaman biz mərhum yazıçımıza haqq qazandırarıq. On beş ildən artıqdır müstəqilik, demokratik sistemimi zi möhkəmləndiririk. Lakin dünənki kasıb, atasız Mərdan lar bu gün hədsiz dərəcədə varlanmaqdadır, korrupsioner- ləşmişlər. Dövlət nə qədər səy göstərirsə, lazımi dərəcədə qarşısını almaqda çətinliklərlə üzləşir. Mərdanlar əxlaqıy- dı, savadlı olmasalar da əqidəli, xalqını sevənlərdi. Mər danlarda gələcəyə inam vardı və bu əqidə uğrunda müba rizə aparırdılar. Onlar-Mərdanlar nə sonrakı repressiyam, nə də yaramaz çinovnikləri gördülər. Romana çağdaş kon tekstdə qiymət verilməlidir. Qurulan hər bir yeni cəmiyyət xalqın mübarizəsinə, istək və arzusuna, əxlaqına yüksək mövqedən yanaşmalıdır, qrup xudbinliyinə imkan yaradıl mamalıdır. Əks halda, insanların davranışında əxlaqiliyin əsasları dağıla, məhv ola bilər və bu, ilk növbədə gənc nəsli sıradan çıxarar. Sinfi mənafenin aradan qaldırılması na çalışılır; romanda qoyulan problem və bu, yazıçının ali _______________________ 112---------------------------------------- görümüdür, proqnozudur: sinfi mənafe, maraq bütün bəşə riyyətin inkişafını əngəllədir, cəhalətpərəstliyə aparır. Mər danı müsbət qəhrəman konsepsiyası ,,çərçivə"sinə salıb təhlil etməyin tərəfdarı deyiləm; baxmayaraq belə obrazla ra o cür işıq salınmışdır. Şübhəsiz, Mərdan obrazı haqqın da yazanlar bir fiziki-maddi yolu əsas götürmüş, onun ayaq basdığı yerləri, şrift gətirməsi, xəstəxanada yatması və s. qabarıq vermişlər. Bunlar bir gənc inqlabçıya məxsus davranış-hərəkət lərdir. Məsələ ondadır Mərdan kənddən şəhərə üz tutar- kən, istəkli qardaşını və anasını atıb gələrkən onu bu so sial-psixoloji amala yönəldən hansı hisslərdir? Zahiri hay- küyə, hərəkata qoşulmaq, fərdi intiqam almaq və sairmi? Bunlar danılmazdır. Lakin Mərdan daxili təkamülündən gə lən mənafelər mübarizəsinin tam subyektidir. Əgər o, pro letar sinfinə qoşulubsa, bu təbəqənin mənafeyindən kə narda dayana bilməz. Şəxsi mənafelərini əxlaqın cəmiyyət üçün necə xidmət göstərəcəyinə yönəltməlidir. Mərdan tə zə olsa da, ətrafında təcrübəlilər çoxdur, üstəgəl Rusiyada artıq proletariat qələbəsini təmin etmişdir. Yuxarıdan-Le- nindən gəlmə ideoloji təsirlər iqtisadi maraqlardan kəna rda deyildir və bu əxlaq çərçivəsindən də kənara çıxmağı planlaşdırmamışdır. Ona görə də burjuaziya ilə mübarizə aparırlar və həmən inqilabçı proletariat qurulacaq yeni cə miyyətin əsil mahiyyətini anlamaq savadına malik deyildir, heç bir siyasi məktəb keçməmişlər. Peterburq, Moskva, Kazan və s. mühiti görməmişlər. Mərdan və digər funksio nerlər Qızıl Ordunu özlərinə xilaskar qüvvə hesab edirlər. Lakin onların başında gələn ideoloqların kimliyi isə namə lumdur; onlar Azərbaycanın Yeni Cümhuriyyətini ləğv et məkdə nə dərəcədə düzgün siyasi addım atmışlar? Təbii ki, Mir Cəlalı baş obrazı Mərdanın daxilindəki potensial _______________________ 113 ---------------------------------------- Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|