A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
Bir xeyli obrazlı, poetik səslənsə də dəqiq yanaşmadır: yazıçılarımız, şairlərimiz bu predmetlərin rəngini, səsini, mahiyyətini mənimsəyir və əsərlərində təsvir edirlər. Ötən əsrin 20-30-cu illərində yaranan nəsr əsərlərində dilimizin saflığı bir də o baxımdan təmizlənirdi: ərəb-fars tərkibləri azalırdı, amma rus dili vasitəsiylə beynəlmiləl sözlər işlə dilirdi...Lakin bu günün kontekstində yanaşanda romanla rın, povestlərin, hekayələrin dili canlıdır, təbiidir, maraqlı dır. Mir Cəlalın nəsr yaradıcılığında poetikasını qaynaqlan- dıran bəzi amilləri görmək lazım gəlir: Yaşadığı milli mə kanı, ailə mühiti, aldığı təhsili, savadı, ixtisası, nəhayət is tedadı. Müşahidələr göstərir ki, əgər şəhərdə doğulan, bö yüyən gələcək nasirlər kənddə, el-obada dünyaya gələn, camaatla ünsiyyət bağlayan yazıçı dili arasında ciddi fərq lər istisna olunmur. Bu, yazıçı intelektində də özünü gös tərir və birinci qism sənətkarı udur. Yüksək təhsilli yazıçı nın dilində yeni, orijinal sözlər, terminlər çox işlədilir, təbii ki, belələrinin qəhrəmanları savadlı, ziyalı olur. İxtisasa gəldikdə, dəqiq elmlərlə məşğul yazıçılarda istər -istəməz təbii-riyazi terminlərlə daha çox qarşılaşırıq. Eləcə də hü quqşünaslar, kənd təsərrüfatı mütəxəssiləri və ilaxırlar. Ai lə də həmçinin. Uşaqlıqdan aranda, kənddə, dağ bölgələ rində, şəhərdə və s. məskunlaşan ata-analar o koloriti sax layırlar və nə yaxşı ki belədir. Bu isə gələcək sənət övladı na, hətta oxuyana öz müsbət təsirini göstərir. Rəşid Beh budov təkcə səsinin gücü, tembiri, aydınlığı ilə seçilmir, onun ləhcəsindəki Qərb zonamızın akordları seçilir, dad gətirir. Eləcə də dahi Bülbül. Nəsrimizdə şərti tipikləşdirdiyimiz bu məsələ S.Rəhi movun, M.Hüseynin, Əli Vəliyevin, M. İbrahimovun, İlyas Əfəndiyevin, İ. Şıxlının nəsr yaradıcılığında bariz şəkildə yaşamaqdadır. Mir Cəlal da bu mərhələləri yaşamışdır, üs ___ ___________________ 118 ---------------------------------------- təgəl, əzəmətli Füzuli şeiriyyətindən su içmişdir, milli poe ziyanın təsvir ecazkarlığı yaradıcılığına təsir etmişdir. Mir Cəlal "Bir gəncin manifesti” romanına nöqtəni 1938-ci ildə qoymuşdur. Bəli, birincisi, 30 yaşlarında bir cavan, ikincisi, nəsrimizdə çalxalanma, mövzu mütləqliyi, siyasi ab-havanın diqtəsi və s. mühüm amilləri də yaddaş dan çıxarmamalıyıq. Lakin müəllif bu əsərilə zəngin bədii- ədəbi istedadını göstərdi. M. Cəlal xalqın obrazlı təfəkkü rünə yaxından bələd idi, özü də xalqın içərisindən çıxmış dı. Təbiət etibarilə də təbii şəxsiyyət olmuşdur. Bu xüsu siyyətlər romanda bütün dolğunluğu ilə əksini tapmışdır. Belə sıralamada mən təbiət təsvirini ilkin yerə çəkərdim. Təbiət insana həm estetik hisslər aşılayır, həm də insan psixologiyasını-davranışını tərbiyə edir. İkili təmasda əsər qazanır, oxucu isə yorulmür. Lakin hər bir təbiət təsvirinə bu əlamətləri şamil etmək düzgün olmazdı. Obrazın daxili aləmi açılırsa bunun yolları arasında ən münasibi zahiri, yaxud daxili mizanların obrazlı, niyyətli, çoxmənalı veril məsidir. Tətiət yalnız görüm deyil, məlum və naməlum proseslərin toplusudur ki, bu, gözəllikdə birləşir. Yanmış yaşıl budaq, ağac belə o anında gözəldir, əlbəttə başqa bir rakursdan. V.Çernışevski yazır ik, doğrudan da ağac öz meyvəsinin dadlı olması haqqında düşünmədiyi kimi, can sız təbiət də öz əsərlərinin cözəlliyi barədə fikirləşmir. La kin bununla belə etiraf etməlidir ki, bizim sənətimiz bu vaxta qədər, tropik torpaqların gözəl meyvələri bir yana dursun, hətta portağal və almaya bərabər bir şey də yara da bilməmişdir. Əlbəttə, niyyətlə yaranan əsər öz qiyməti etibarilə niyyətsiz əsərdən yüksək olacaqdır. Gəlin, "Proloq"un ilk cümlələrinə diqqət kəsilək. Yazı çı oxucunun yaddaşına köçürəcəyi hadisələri, hansı ki Və tənimizin bir gözəl guşəsində baş verir; bu torpağın insan- _______________________ 119 _______________________ lari azad, xoşbəxt yaşamağa qadirdilər. Bu adamlar eyni zamanda sağlamdılar təbiət kimi, əməksevərdilər əjdadla- rı qədər. Çünki təbiətdir insanı yaradan və bu zərrəciklər də təbiətə bənzəməlidilər. Mən bütöv birfantomu oxucula rıma təqdim edirəm: "Bağçalar dərəsinin sağ tayından cənuba uzanıb ge dən və təzəcə şumlanan əkin yerləri məxmər kəmər kimi dağları qucmaqda idi. Zəmilərdən qalxan nəmli torpaq qo xusu yenicə açılan bənövşə, quzu çiçəyi ətrinə qarışaraq havaya bir təzəlik, mülayimlik gətirmişdi. Səhər soyuğun dan sonra yumşalan hava hələ də narahat kimi tutulub- açılmaqda idi. Buludlu göy intizar çəkən bir qəlb kimi çır pınır, bir an da eyni vəziyyətdə qalmırdı. Cida boyu qalxan günəş cənuba axan müxtəlif biçimli, müxtəlif şəkilli əlvan buludlar arasında gah çıraq kimi yanır, gah köz kimi sönür, gah kəhraba kimi saralır, gah sədəf kimi parıldayırdı. Kar van-karvan ötən qalın-seyrək buludlar ardınca nəsə bir ay dınlıq, bir parlaq gündüz olacağı yəqin idi. Aşağılarda, də rənin qovuşan yerlərində isə baş-başa verən söyüd, qələ mə, qarağac, vən, iydə, zoğal ağacları küləyin səmtinə doğru can atmaqda, sanki kökdən çıxıb haralara isə get mək arzusunda idilər " İlk baxışda adi səsələnə bilər, romandır. Təsvir labüd dür, lakin əsəri oxuduqca hadisələr, obrazlar, situasiların dəyişməsi, eləcə də xarakterlərin açılması və sair sanki "Epiloq”un köynəyindən çıxmışdır; bir ahəngin ritmlərini gözləmişdir. Və proloqa qayıdaq. Və əsərin ilk səhifəsində isə biz yenə təbiətlə üzbəüzük: Tut ağacı, Bahar, Ağamə- cid. Kəndə məxsus ab-hava. Kənddə meyvə ağacı olar, onlara "hücum" çəkən uşaqlar. Və belə də görürük. Lakin kövrək konflikt buradan başlayır, sonralar dərin sosial mə sələyə şərait yaradır. Bir nümunəsi: Baharla Ağaməcid _______________________ 120---------------------------------------- mübahisə edir və savaşırlar. Bu əhvalat tamam kənar bir yerdə də baş verərdi. İki yeniyetmə kəndin bütün "sakit" yerlərini tanıyır. Yazıçı təbiətin qanunlarından çıxa bilmə mək fəhminə üstünlük qazandırır: ” Baharın sözü ağzın da qaldı; ayağı budaqdan üzüldü, cəld əlini ağaca atdı, bu daqdan sallana-sallana qaldı. Ağaməcid bir də vurmaq is təyəndə Bahar onun ayağından, topuq bəndindən yapışdı. Budaq şaraqqıltı ilə qırıldı, hər ikisi gurultu ilə yerə gəldi. Ağaməcid əvvəl yazıq-yazıq zarıdı, sonra qışqırdı. Bahar ağrıyan ayağını tutub ufuldadı. Qalxmaq istəyəndə Ağa məcid onun üstünə cumdu " Hər iki uşaq bir-birinin zər bəsinə məruz qalır. Taleləri əslində buradaca, təbiətin qoynunda həll olunur. Mir Cəlalın bədii dili həm xalq danışığının koloritini saxlaması və bu zəmində ayrı-ayrı həyat lövhələrini, ob razların nitqini və sairi dinamik, canlı şəkildə ifadə ilə se çilir; bir sözlə, hadisənin, obrazın poetikasını əks etdirir. Bu məsələdə romanın dilindəki ənənəvilik, kövrək intona siya, lirik ricətlər və təsvirlər görümü əyaniləşdirir. Sona arvad ailə başçısıdır, ağır güzəran keçirir. Evdə isə "Yusif-Züleyxa" xalçası durur. Gəlinlik yadigarı kimi Sona anaya əzizdir. Bir yandan da ailənin çətin durumu. Mərdana bu, çatmır ki xalçanı satmaq niyyətini anası pis qarşılıya bilər. Ana və gənc oğul arasındakı fikir mübadilə si - əgər belə demək mümkünsə- dərin, lazımsız konfliktə səbəb də ola bilər. Lakin yazıçı ana-bala "konfliktinə" get mir. Əksinə, gəncin işdəki yorğun əhvalı, Baharın əyin-ba şının yoxluğu- psixoloji ab-hava təbii şəkildə təsvir olunur və oxucuya təsirini göstərir. "Mərdan ot biçimindən qaş qaralanda qayıtdı. Kərənti ni maxçadan asdı, quru yerdə oturmaq istəmədi. Anasının çırpıb yük yerinə qoyduğu "Yusif -Züleyxa" xalçasını açdı, _______________________ 121_______________________ Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|