A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
Dünya ədəbiyyatının ehtiyacı yoxdur sənətkar 5-10 əsər yazsın-ortabab. Onun ehtiyacı var 1-2 əsər qələmə alsın- dəyərli. Kompleks yaradıcılığa qalsa, C.Cabbarlıda, M.S.Ordubadidə, S.Vurğunda, R.Rzada istənilən zəif əsərlər tapmaq çətinlik törətməz. Lazımdır ki, bir və ya bir neçə əsərinin sənətkarlıqla yazılması, qarşısına qoyulan ideya, obrazların taleyinə və ilaxıra yanaşma prizmasının obyektivliyi aşılansın. Konkret "Bir gəncin manifesti" əsə rinin üzərində bəzi fikirlərimi çatdırmaq istərdim. Mərhum yazıçımız Mir Cəlal xüsusilə gənc nəslin ən sevimli sənətkarıdır və şagird illərindən yadımda "Bir gən cin manifesti” təsadüfən qalmamışdır. Mir Cəlal görkəmli, bəlkə də yeganə məhsuldar və orijinal hekayələr qələmə alan müəllif idi. "Bir gəncin manifesti” əsəri (roman janrının tələblərinə cavab verir) nə üçün tədris edilmir? - Sualına bəlkə də bir mənalı cavab vermək çətindir. Bəziləri marağında əsas da onu tuturlar ki, Azərbaycanda sovet hakimiyyətinin qurul ması uğrunda inqilabi hərəkat, yəni inqilab əhval-ruhiyyə li bədii əsərdir və tipik nümunəsi Mərdan obrazıdır. Mən bir keçid kimi Bahar obrazı haqqında danışmaq istəyirəm; çünki bu yeniyetmə uşaqlarımızın tipik surətidir və keçmişin kövrək, ağrılı tarixçəsini özündə yaşadır. Məktəblilər Baharın yaşadığı mühiti, onun anası Sonanı və qardaşı Mərdanı - bu üçlüyün psixologiyasını mənimsəyir lər, daha doğrusu, ədəbiyyat müəllimi bu obrazları "açır sa", mənimsədirsə-dərsliyə hansı əsər "qonaq" çağrılma- lıdır? Bu günün ədəbiyyat dərslikləri ümumi halda belə bir "qəfəs"də nəfəs alırlar. Və qəribədir ki, bu sahənin rəsmi ləri özlərini müdafiyə üçün istehkam quraşdırırlar. Şagirdlər ədəbiyyatın tədrisindən "nəyi” "necə" yad daşlarında qoruyurlar? Proqram və dərslik müəllifləri bu __________________________ 6 --------------------------------------------------- suallara cavabı tapmağa tam borcludur. Ona görə ki, o ya şın (yeniyetməlik və gəncliyin) psixologiyası bunda israrlı dır. Şagirdə - oxucuya ədəbi zövq müqabilində yanaşılma lıdır. Konkret Bahar və Mərdan obrazlarına qayıdaq. Şəx sən mən 50-ci illərin sonuna qədər şagird olmuşam: Tahir, Lətifə, Cəlal, Humay, Firudin, Çapayev, Hüseynbala, nə hayət Baharı. Məncə, ədəbiyyat aləminə yol bu kimi ədə bi qəhrəmanlardan başlanır. Mir Cəlal Bahar surətini yük sək və tarixi kontekstdə məharətlə bir sıra məziyyətlərilə yaratmışdır. Bahar kimdir və hansı mühitdə kövrək qəlbin də hansı arzuları ilə yaşayır? Bahar kimsəsiz, atasız və yalnız qardaşı Mərdan, anası Sonaya güvənən bir uşaqdır. Və məğrurdur: - Düş sənə deyirəm! - Korsan? - Sənin tutundur? - Düş deyirəm, düş o budaqdan. - Ehsan ağacıdır Bu dialoqda o, çəkinmir, baxmayaraq quzu otarandır, əmri verənsə varlı oğludur. Ağaməciddir. Baharın bəzi xa rakter cizgilərini ceyran əhvalatında görürük. Yazıçı sənət karlıqla günahsız heyvanın timsalında Azərbaycanın milli sərvətlərinin xaricə, konkret ingilis misteri vasitəsilə Lon dona ötürülməsinə etirazını bildirir. Unutmayaq ki, bu müəllif mövqeyi 30-cu illərə gedib çıxır. Maraqlı və ədəbiy yatın təsvir gücü ilə insanın daxili aləminin açılması məha rəti. Ümumiyyətlə, Mir Cəlal romanda güclü və təbii insan təsvirləri vermişdir: "Bahar qolunu ceyranın boynuna salıb döşünə sıxmışdı. Bır əlilə də heyvanın qabaq ayaqlarını cütləndirib bərk-bərk tutmuşdur. Ceyran mələyirdi. Hərdən çapalayıb əldən çıxmaq istəyirdi. Dağın başından, sürü _________________________ 7 -------------------------------------------------- dən ona səs verirdilər. Bahar ceyranın tükündən anasının onu təzəcə yaladığını bildi. Belinin tükləri hələ də yaş idi. Bahar onun gözəl başını, zərif boynunu tumarlamağa baş ladı. Köbəyinin maya kimi yumşaq olduğunu gördü. Cey ran lap körpə idi. Baharın ürəyi lap birtəhər oldu. Balasını çağıran ananın səsi Baharı kövrəltdi, az qaldı ceyranı əl dən buraxsın, heyvanın üzündən öpdü, özünə toxdaqlıq verdi: "Mən öldürməyə aparmıram, bəsləyəcəyəm, ələ öy rədəcəyəm, böyüdəcəyəm. Quzu kimi saxlayacağam." Bu epizodda Bahar obrazının gen və gələcək cizgilərini görü rük. Kimsə körpə uşaqlığını xatırlayırsa yazıçı müşahidəsi nin təbiliyini görür. Mir Cəlal ceyran əhvalatı ilə daha ciddi bir məsələni ortaya atır: Bu heyvancığaz yerli vəzifəlilərin yaltaqlığı uc batından misterlərə peşkəş edilməlidir! Sadə görünə bilər, lakin Sonanın düşüncələrini yazıçı təsvirində məsələ du rulur: "Sanki Sona vətəninin, xalqının başına gələnləri öz həyatında aşkar hiss edirdi. Körpə bir uşağın sevincini də qarət edən bu canavar iştahlıları kim, nə zaman bizim ana torpaqdan qovacaqlar? Nə zaman, nə zaman?" Böyük ya zıçımız Vətənimizin başına gətirilən yadellilərin oyunların dan xəbərdardı. Və bizi - XXI əsrin soydaşlarını xəbərdar lığa çağırır ki, milli sərvətimizi xaricililərin yoluna pəyən- daz etməyin. Öz sərvətlərimizi çıxarmağa qüvvəmiz də, idrakımız da yetər? Romanda "inqilab qoxusunu, ruhunu burunlarına çə kən bəzi məsul məmurlarımıza tövsiyə edərdik: "Bir gən cin manifesti"ndə yazıçı uzaqgörənliyinə, obrazların psi- xologiyasındakı milliliyə-peyzajın həyatiliyilə - əsərin poe tikasına hörmətilə yanaşsınlar. Budur, Sona xala ceyranı risqlə, ustalıqla qaçırır. Bunu kişi etməzdi, lakin azəri-türk qadını çəkinmir. Dilsiz, amma duyğulu ceyranı meşəyə _________________________ 8 ---------------------------------- buraxır və əvəzində simasız insanlara və xaricilərə parodi ya bağışlayır. "Mister şoferə baxır: - Ceyran gərək mələsin, axı? - Bu mələyəndən deyil! - Necə yəni? Şofer özünü saxlaya bilmədi: - Cənab, - dedi, - bu qoduqdur! - Necə yəni? - Cənab, bu, eşşək balasıdır!.." Yaxud, məşhur "Sonanın cavabı". Və müəllifin "İtə ata ram, yada satmaram" epiqraflı - ölməz yanaşma üslubu. Nə verdi əsərdəki bu əhvalat? Əvvala. bir anaya kədər gə tirəcək bir payızın sərinliyinin oyatdığı əhvalı: "Sərin bir payız səhəri idi. Səhər də demək olmaz, işıqlaşmamışdır. O vaxt idi ki, günün necə olacağını təyin etmək mümkün olmur. Bilmək olmur ki, günəş çıxacaq, yağış yağacaq, ya tutqun, durğun hava olacaq. Lakin alaqarınlıqda bəzi əla mətləri sezmək olurdu: göy üzü bulanıq, üfüqlər qara idi. Sanki varlıqlar ümumi bir sükutu dinləyir. Sanki hər şey qı nına çəkilmişdir. Və belə bir səhərin alatoranlığında Sona xala bir yolun yolçusudur. O, "Yusif-Züleyxa" xalçasını sat maq üçün gedir: "Uşaqlarına çörəkpulu, namərd əlində qalmış Mərdana-dustaq oğluna xərclik, rüşvət, pul tapmaq üçün son ümidini-xalını satmalıdır". Bu kiçicik yazıçı təsvi ri ilə bəzi detallar üzərində gənc nəsli düşündürmək, müs təqil məmləkətimizin əl-ayağına dolaşan qanun pozanları, rüşvətlə insan taleyi həll edənləri tənqid atəşinə tutmaq, belələrini gələcək mübarizəyə aparmağın qeyri-mümkün lüyü. Bədii əsərin gücü məgər xırda məişət məsələlərini əks etdirməsidir? Mir Cəlal yığcam romanda görün hansı qlobal problemləri qaldırmağa müvəffəq olmuşdur? Qədim _________________________ 9 __________________________ Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|