A L l a h V e r d I emi nov mir cəlalin
Yüklə 176 Kb. Pdf görüntüsü
|
əhalinin qanına susamışlar. Zəhmət adamlarının malı, ca nı hər an təhlükədədir. XX əsrdən başlanan bu dərəbərli- yin necə, nə ilə nəticələnəcəyinin çarəsini bilənlər hanı?.." Romanda yazıçı siyasi prosesləri, Mərdanı mübarizə meydanında təsvir etsə də, insan məhəbbətini, ana-bala hərarətinin müqəddəsliyini yaddan çıxarmamışdır. Sona Mərdanın, eləcə də Baharın sorağındadır, Mərdan da ana sına oxşayır. Sona arvad şəhərə gəlir, Yəhyagildə toxtayır. Mərdan kənddə anasını görə bilmir, ona xərclik qoyur. La kin anaya oğlu lazım idi, görüşsün, sinəsinə sıxsın, Bahar haqqında məlumat alsın. Ümidlər boşa çıxır, məcburiyyət qarşısında Mərdana məktub yazır. Sadə və təsirlidir, ibrət lidir: "ürəyimin bəndi, gözümün işığı, oğlum Mərdan"la başlanır məktub. Və başına gətirilən əhvalatları nəql edir. Bahardan soraq istəyir ana. Guya vağzalda görən olub, bu da inandırıcı çıxmır. Ana Baharın ölümündən xəbərsizdir, ümüdini itirməmişdir: "Oğlum Mərdan! Yaz görüm Bahar haradadır. Bir sənə ümidim var. Deyirəm bəlkə bir xəbər bilirsən. Ya bəlkə öyrənəsən? Bu kağız sənə çatan kimi yaz". Lakin ana intizarı əbəsmiş. Sona arvadı kənd daha özünə çəkmir, kimi qalmış ki! Bunu duyan Yəhya kişi Sonaya şəhərdə qalmağa və xəs təxanada işləməyə nail olur. Belə bir mühit Sona arvada maraqlı görünür. Qadın heç vaxt güman etməzdi ki, yaşa dığı kəndin lap on-on iki verstliyindəcə, fabriklər yanında, balaca hasarlı həyətlərdə belə yrəkli-ciyərli adamlar yaşa yır və neçə-necə tədbirlər görülür. Sona arvad həssas qa dın kimi, zəmanənin dəyişdiyini, əvvəlki məcrasından çıx dığını hiss edir: "Sona görürdü ki, bu böyük yolda Yəhya nın yoldaşları çoxdur. O, Bakıya adam göndərir, Tiflisdən xəbər tutur, gecə vaxtı kəndlərdən gələn atlını qəbul edib, həmin saat yola salır " --------------------------------------- 106 ________________________ Sona artıq oyanmış, ətrafındakı igidləri görmüş, qürur lanmışdır ki, oğlu da onların arasındadır. Sosialist inqilabı labüddür, əsərin sonuna doğru onun səsi eşidilir. Tarixdən məlumdur ki, XX əsr inqilablar, azadlıq hərəkatları, sarsın tılar və sairlə dolu bir dövrdür. İnsanlar daha əvvəlki qay da ilə yaşamaq istəmirlər və dözümsüzlük göstərirlər. On lara elə gəlir- yeni sistem hər şeyi yoluna qoyacaqdır, söz sənətkarları da həmçinin. İnqilab- şübhəsiz dəyişdirici ha disə yeni əxlaqın yaranmasına səbəb olacaqdır. Mir Cəlal da istisnalıq yaratmadı. İnqilab özü ilə yenilik gətirməli, in sanın əxlaqına da inqilab zəminində baxılmalıdır. Bu, eyni zamanda bədii ədəbiyyatın tərbiyəvi funksiyasıdır. Etika nın da vurğuladığı kimi: zəhmətkeşlərin inqilabi əhval-ru hiyyəsini əxlaqi xaosu və tənəzzül, geriləmə müstəvisidə qiymətləndirmə də vaxtilə mövcud olmuşdur və marksist lər bunu yaxına belə buraxmamışlar. Burjua nəzəriyyəçilə rinin fikrincə, sosial tərəqqidə inqilabi əxlaqın yerini, rolu nu başa düşmüşlər. İnqilablar zamanında xalqın tarixi ge- dişatı daxil etdiyi məqsədlər, ideallar, yeni əxlaqi normalar və qaydalar, ovqatlar və ehtiraslar, insan intiqamını təbiə tin təzahürü kimi səciyyələndirmişlər. Təsadüfi deyildi ki, Sovet hakimiyyətinin ilk şüarlarından biri də "Həyatda, məişətdə inqilab" idi və dahi Cəfər Cabbarlıya da bu çağı rış xoş gəlmişdi. Cəmiyyətin, insanların əxlaqi cəhətdən yeniləşdirilməsi pis niyyət deyildi və sosialist inqilabı öz növbəsində adamların fəaliyyətinin yeni çalarlarını, sərvət lərini və s. aşkara çıxarmağı, onların firavan, ədalətli, fə rəhli və s. harmonik şəxsiyyətlər yetişdirməyi vəd etmişdi. Mərdanlar, Yəhyalar, Sonalar və başqalarının da mübari zəsi bunların bərqərarlığı idi. Qeyd edək ki, belə qayəli ro manlara, povestlərə "sosialist inqilabından danışır" möhü rünü vurmaq səhvdir, söhbət inqilabdan gedirsə, şübhə- 107 ------------------------------------ - siz, yeni əxlaqın yaranması yolunu tutar, zaman-zaman həmən mənəvi-əxlaqi keyfiyyətlər müsbət müstəvidə müt- ləqləşdirilər, cəmiyyətdə müdafiəsini tapar. İnqilab qələbə çaldı və "əxlaqilik" normaları xalqın əsrlərlə yaratdığı tərbi yəvi və mədəniyyət dəyərlərini məhv etdi, dağıtdı. Öncə, İslam əxlaqını hədəfə aldı. O, cəmiyyətin və şəxsiyyətin daha yüksək əxlaqi inkişaf toxumlarını cücərməyə qoyma dı Mərdanlar və Yəhyalar inqilabı görürlər, lakin onun nə ticələrindən xəbərsizdilər. On illər də elə bir böyük rəqəm deyil yeni cəmiyyətin humanist formalaşmasında. Bağırın cibində Leninin şəkli aşkarların. Lenini şüurlu olaraq rus şovinizmi ideallaşdırır, bəşəriyyətin xilaskarı nəzərində qələmə verirlər. O, guya qərərsiz adamdır. İdeoloqdur: ro manda oxuyuruq: "Lenini tanıyanlar isə qəflətən oyanan xalqın qaynar məhəbbətini alqışlayır, camaatı başlarına yı ğırdılar. Yüzlərlə barmaq basmalı kağızlar yazılırdı: "Yol daş Lenin! Biz sizi istəyirik! Amandı, bizə kömək ...biz də rus qardaşlarımızın köməyilə zülmdən, zəncirlərdən qur tulmaq istəyirik! Ümidimiz, pənahımız Sizsiniz, ey Qərbin və Şərqin xilaskarları!.." Biz inqilab ərəfəsində səslənən bu devizin səmimiliyi nə 70 il inanmışıq. Mir Cəlal da təxminən əlli il etibarını itirmədi. Sosialist inqilabının və onun həyata keçirdiyi ye ni əxlaq Leninin gizlində Azərbaycana qarşı, Şaumyanın fitvası ilə həyata keçirdiyi qırğınlarla, talanlarla yekunlaşdı. Azərbaycanın milli sərvəti daşındı, rus torpaqlarını neft qo rudu. "Yeni əxlaq"ı inqilabçılar görə bilməzdilər və dərk et məzdilər ki, insani münasibətlərin, inqilabın dəyişdirmək və təkmilləşdirmək gücü davam etməli, müsəlman xalqla rının "torbasım” tikməyə nail olmalıdır. İnqilabın aşıladığı əxlaq öz mənfi xüsusiyyətlərini uzun _______________________ 108 _______________________ dövr üçün qoruyub saxlayır. Öz hakimiyyəti naminə guya əxlaqi seçmə aparır, iyrəndiyi üzərindən kənarlaşdırmağa cəhd göstərir. Mübarizədən yaranan əzablar, iztirablar davranışın tərkib hissələrinə çevrilir. Ona görə də 20-30- cu illərdə rusların A.Tolstoy, M.Qorki, M. Şoloxov, N.Ost- rovski, D. Furmanov, A. Fadeyev kimi böyük yazıçıları ro manlar qələmə almışlar. Sosial əxlaq insanların davranışında maddiləşir. Quru lacaq hökumət itaətkarlıq, qeyri-şüurluluq və s. təlqin et mişdir. Romanda Mərdanın yaralanıb xəstəxanaya düş məsi, burada anası ilə görüşməsi mərhələsi bu obrazın peşəkar inqilabçı əqidəsinə məlikliyinin bariz nümunəsi dir. Biz iki Mərdanla qarşılaşırıq. Kənd ürəyinə, ana intiza rına tabsız Mərdanla: "Qadın bir də bütün boyu ilə ayağa qalxanda Mərdan nə duydusa dodaqları titrədi...rəngi də yişdi, başını qaldırmaq istəyəndə yarası göynədi. Qışqırıb başını yastığa basdı. Qadın onun qışqırtısına yaxınlaşdı! Yehicə açılan səhər işığında Mərdanın kölgə kimi cansız sifətinə baxanda ikiəlli dizinə çırpdı: -Mərdan! - Ana! - Oğlum! - Anacan!". Və inqilabdan azadlıq, bərabərlik, xoşbəxtlik umduğu hökumət: "Üç gun idi ki, Mərdan həkimlərlə deyinirdi. Bu nun da səbəbi vardı. O, Bakı fəhlələrinin, qəza, dəmir yol fəhlələrinin, həm karlar ittifaqının və kəndlilərin aləmə səs salan hərəkatını bilirdi. Son günlərdə Yəhyanın başı çox qarışıqdı. Hətta təşkilata gələn bəzi məlumatı vaxtında Mərdana çatdıran olmurdu. O, inqilabi döyüşlərdə, üsyanlarda, partizan dəstələ rində vuruşmaq arzusu ilə yaşayır. Sovet hökumətinin si _______________________ 109 --------------------------------------- Yüklə 176 Kb. Dostları ilə paylaş:
|