A. Məmmədov

56 
 
edən  sənədlər  üzə  çıxarmamıĢlar.  Onlar  ittiham  olunan  Ģəxslərin  ifadələrini 
protokollara  yazdırana  qədər  istintaqı  qeydlərlə  aparmıĢlar.  Ġttiham  olunan  Ģəxs 
günahları tam boynuna alandan sonra qeyri-qanuni protokollar «tərtib edilmiĢdir». 
ÜĠK(b)  P  MK-nın  bu  qərarının  formalaĢmasında  sözsüz  ki,  L.Beriyanın 
xidmətləri  misilsizdir.  Belə  ki,  bu  qərardan  sonra  NKVD-yə  (Xalq  daxili  iĢlər 
komissarlığına)  və  prokraturaya  kütləvi  həbs  əməliyyatları  və  sürgünlər  həyata 
keçirməkləri  qadağan  olundu.  Bundan  sonra  istənilən  həbsi  yalnız  prokraturanın 
sanksiyası və məhkəmənin qərarı ilə həyata keçirmək olardı. Həmçinin qərara görə 
məhkəmə «üçlükləri» ləğv olunurdu. ġübhəli Ģəxslərin iĢi məhkəmə orqanlarına və 
ya  xalq  daxili  iĢlər  komissarlığının  xüsusi  yığıncaqlarına  verilirdi.  Bu 
yığıncaqlarda  isə  vəkil  və  dövlət  ittihamçısının  iĢtirakı  vacib  sayılırdı.  ġübhəsiz 
istər  Beriya,  istərsə  də  M.C.Bağırov  Zaqafqaziyada  onların  iradəsindən  asılı 
olmayan  ədalətsiz  həbslərin  səbəbkarı  kimi  N.Ġ.Yejovun  nə  vaxtsa  məsuliyyət 
daĢıyacağını bilirdilər. Buna görə də 1938-ci ilin 24 noyabrında siyasi büro Yejovu 
SSRĠ  Xalq  daxili  iĢlər  komissarı  vəzifəsindən  azad  edir.  Bu  vəzifəyə  isə 
L.R.Beriya seçilir. Çox keçmir ki, 1939-cu ilin aprel ayında Beriyanın tapĢırığı ilə 
Sumbatov-Topuridzenin  rəhbərliyi  altında  əməliyyat  qrupu  (baxmayaraq  ki, 
Sumbatov  o  döv-də  Moskvada  NKVD-nin  təsərrüfat  Ģöbəsi  müdürü  idi  -  A.  M.) 
N.Ġ.Yejovu  həbs  edirdilər.  4  fevral  1940-cı  ildə  N.Ġ.Yjovun  cinayətləri  sübut 
edilərək güllələnmə cəzasına məhkum edilir. 
 
 
 

---

57 
 
II HĠSSƏ 
 
BAĞIROV-BERĠYA MÜTTƏFĠQLĠYĠ 
 
Nikolay Konstantinoviç Baybakov müəllifi olduğu «Ot Stalina do Yeltsina» 
adlı  kitabında  qeyd  edir.  1935-37-ci  illərdə  Qızıl  orduda  hərbi  xidmətdən  sonra 
1937-ci  ilin  yanvarında  yenidən  doğma  Bakıya  qayıtdım  bir  müddət  məni 
Balaxanıda  Neft  istehsalı  idarəsinin  rəisi  iĢlədikdən  sonra  avqustda  «Leninneft» 
trestinin baĢ mühəndisi təyin etdilər. Bir ildən sonra isə bu trestin rəisi təyin etdilər. 
Əlbəttdə  1937-ci  il  öz  həbsləri  və  represiyaları  ilə  bərabər  mənim  taleyimdə 
kardinal dəyiĢikliyə səbəb oldu. Budur həyatımda yeni bir dəyiĢiklik: 1938-ci ilin 
martında Ümumittifaq neftçilər tədbirində mən rəhbərlik etdiyim müəsissədə yeni 
üsullarla  neft  hasilatının  artırılması  barədə  çıxıĢ  etdim.  Tədbirə  SSRĠ  Yanacaq 
sənayesinin  xalq  komissarı  L.M.Kaqanoviç  rəhbərlik  edirdi.  Bu  hadisədən  iki  ay 
keçmiĢdi  M.C.Bağırov  məni  yanına  çağırtdırdı,  otaqa  daxil  olduqda  onun  iĢ 
otağında  zəngin  Ģərq  Ģirniyyatı  ilə  bəzədilmiĢ  çay  süfrəsini  gördüm.  Məni  süfrə 
baĢına dəvət etdi və Kaqanoviçin mənimlə maraqlandığını söylədi. Əlavə etdi ki, 
məndə  (M.C.Bağırov  -  A.M.)  səni  yeni  vəzifəyə  təyin  olunmağını  Kaqanoviçə 
təqdir  etdim  və  mənə  yanacaq  sənaye  xalq  komissarı  A.M.Kaqanoviçin  əmri  ilə 
KuybiĢevdə  «ġərq  neft  hasilatı»  ümumittifaq  birliyinin  rəisi  təyin  olunduğumu 
bildirdi.  Mənə  yeni  iĢimdə  uğurlar  arzulayaraq  və  onun  diqqət  mərkəzimdə 
olacağını vurğuladı. 
Artıq  1940-cı  ildə  Yanacaq  sənayesi  Xalq  Komissarlığı  2  hissəyə  ayrıldı 
Neft və Kömür sənayesi Xalq Komissarlığı yaradıldı. 
Əvvələr  Ġvanov  vilyaəti  partiya  komitəsinin  I  katibi  iĢləmiĢ  Ġ.Sedirni  neft 
sənayesi  xalq  komissarı  təyin  etdilər,  N.K.Baybakovu  I  müavinlik  vəzifəsinə 
yüksəldirlər. 
N.K.Baybakov  sonra  öz  kitabında  qeyd  edir.  Sözsüz  ki,  bu  vəzifəyə  təyin 
olunmağım  və  mənim  taleyimdə  karyeramın  surətlə  inkĢafının  görünməyən 
səbəbləri bir müddət sonra mənə aydın oldu. Yadımdan bu hadisə heç vaxt çıxmaz, 
neft sənayesi xalq komissarlığının təsərrüfat müdüri öz ad günü ilə əlaqədar məni 
zorla  restorana  apardı.  Sözsüz  ki,  həddimi  gözləyərək  quru  çaxır  içdim.  Səhər 
tezdən  Ģəxsən  Beriya  zəng  edib  (o  vaxt  o,  SSRĠ  xalq  komissarları  Ģurasının  I 
müavini idi) və məndən soruĢdu: 
- Baybakov axĢam harada idin? 
- Necə harada? Mən iĢdə idim. 
-  Bəs  iĢdən  sonra?  -  üstümə  hücum  etmədən  “ata  nəvaziĢi”  ilə  mənə  sual 
verdi 
- «Nasional» restoranında iĢ yoldaĢımın ad gününü qeyd edirdik. 

---

58 
 
-  Bu  nə  bardakdır,  bircə  bu  qalmıĢdı.  Xalq  komissarları  və  onların  I 
müavinləri  axĢamlar  restoranlarda  sülənsinlər.  Bir  də  belə  Ģey  təkrarlanmasın! 
Nizam-intizam bu cürdür! 
Bundan sonra mən restoranlarda olmurdum. Ancaq bu zəngin mənasını mən  
1944-cü ildə Stalin məni yanına çağırtdıranda baĢa düĢdüm. Stalinin qəbul otağına 
tam dəqiq vaxtında gəldim.  Stalinin katibliyinin müdiri A.A.Poskrebtiyev məndən, 
bir qədər gözləməyi xahiĢ etdi və bildirdi ki, Stalin hansısa vacib bir kitabı axtarır. 
Bir müddət sonra Stalinin kabinetinə girmək mənə müəssər oldu. Stalin ayaq üstə 
kitab oxuyurdu (onu da qeyd etmək lazımdır ki, o gündə 100 səhifə kitab oxuyardı 
və  otağında  böyük  kitabxanası  vardı)  Ġçəri  girdikdə  Stalin  baĢı  mütaliyyəyə 
qarıĢdığından öskürərək onun kabinetində olduğumu hiss etdridim. 
- 
A  Baybako,  cavan  oğlan  (O  dostyana  səslənsin  deyə, 
məni Baybako çağırdı). ƏyləĢin, deyərək əllərini mənə uzatdı və görüĢdü. 
- YoldaĢ Baybakov, Sizi biz neft sənayesi xalq komissarı təyin etdik. Mənə 
məlumdur  ki,  keçmiĢ  neft  sənayesi  xalq  komissarı  Sedin  çox  ciddi  yanlıĢlığa  yol 
verib və ümumilikdə, isə o neft sənayesindən bir o qədər də baĢ çıxarda bilmirdi. 
Onu  da  qeyd  etmək  istəyirəm  ki,  yoldaĢ  M.C.Bağırov  Moskvaya  Sedinin 
restoranda  əyyaĢlıqla  məĢğul  olması  barədə  siqnal  verdi.  Malenkov  onu  müdafiə 
etməyə cəhd edib. Ancaq olduqca uğursuz. Buradan aydın olurdu ki, A.P.Beriyanın 
N.K.Baybakova  restorana  getməsinə  icazə  verməməsilə,  M.C.Bağırovun  onu 
həmiĢə diqqət mərkəzində saxlayacağı sözləri heç də əsassız deyilmiĢ. 
 
M.C.BAĞIROVUN 1941-45-ci illərdə ZAQAFQAZĠYA CƏBHƏSĠ 
ÜZRƏ MÜDAFĠƏ ġURASININ ÜZVÜ KĠMĠ FƏALĠYYƏTĠ 
 
O  dövrdə  Təsərrüfat-partiya  orqanlarında  fəaliyyət  göstərən  Ģahidlərdən 
eĢitdiklərimiz bir neçə misallar: rayon partiya komitəsinin iclas iĢtirakçıları həmiĢə 
ehtiyat  edərdilər  ki,  Bağırov  birdən  yığıncaqda  peyda  ola  bilər.  Bağırov  iclas 
zamanı  bir  Ģəxsə  diqqətlə  baxardısa, o  Ģəxs  artıq  taleyinin  son  mənzilə  çatmasını 
hiss edirdi. Bu anlar çox vaxt həmin Ģəxs infarkt olaraq xərəkdə salonu tərk edirdi. 
O, öz qohum-əqrabasına qarĢı da çox amansız olmuĢdur. Bir gün Bağırova xəbər 
verirlər  ki, Quba rayonunda komsomolun  katibi  iĢləyən  bacısı oğlu qonaq  olduğu 
yerdə  ona  bir  xalça  pay  veriblər.  Bağırov  bacısı  oğlunu  yanına  çağırıb,  bu 
hadisənin  olduğunu  öyrəndikdən  sonra  ona  yandırıcı  bir  Ģillə  vurur  və  tapĢırır  ki, 
apar xalçanı hardan gətirmisən qaytar yiyəsinə. Yaxud digər bir misal Bağırov öz 
savaĢqan  oğlu  Volodya  (Cahangir)  ilə  amansız  davranırdı  və  tərbiyəsi  ilə  ciddi 
məĢğul olurdu. Müharibə baĢladıqdan sonra hamı kimi M.C.Bağırov öz oğlunu da 
müharibəyə  yollayanlardan  biri  olur.  Böyük  Vətən  müharibəsi  illərində 
Azərbaycanın hər guĢəsində olduğu kimi hamı korluq çəkirdi. Bu zaman Ġsmayıllı 
rayonu  Basqal  kəndində  orta  məktəb  müəlliməsi  Məmmədova  Zəminə  Mir  Cəfər 
Bağırova  məktub  yazır.  O,  məktubda  Ģagirdləri  birə  basdığını  bildirir,  həmin 

---