A. Məmmədov

62 
 
“ “ - член комиссии. 
3.
 
Заманова 
 
Секретарь ЦК КП (б) Азербайджана - член комиссии. 
4.  Гаджиева Ю. 
 
Секретарь БК КП (б) Азербайджана - «» 
5.  Ахмедова 
Наркомторг Аз ССР - «» 
 
10. Обязать  райкомы  КП(б)  Азербайджана,  Наркомпрос  (т.  Мамедов), 
Наркомздрав (т.  Исмайлов),  Наркомзем (т.  Джафаров).Управление  по  делам 
искусств  при  СНГ  АзССР  (т.  Ибрагимов  М.),  АзФАН  (т.  т.  Гусейнов, 
Азизбеков  Ш.)  и  руководителей  других  наркоматов  и  научных  учреждений 
разъяснить  работникам  науки,  искусства  и  литературы  о  новом  проявлении 
сталинской  заботы  партии  и  правительства  о  советской  интеллигенции, 
привлекая  еѐ  к  ещѐ  более  активному  участию  в  деле  социалистического 
строительства и обороны страны от немецко-фашистских захватчиков. 
 
Председатель Совнаркома 
     Секретарь ЦК КП (б) 
Азербайджанской ССР 
     Азербайджана 
(т. Кулиев) 
     (М.Д. Багиров) 
 
Müharibənin  ilk  illərində  Türkiyənin  Hitler  Almaniyası  ilə  xoĢ 
münasibətləri  formalaĢmıĢdı.  Bu  münasibətlər  1942-ci  ilin  yayına  qədər  daha  sıx 
idi.  Türkiyənin  siyasi  rəhbərliyi  Ġtaliyanın  Almaniyaya  yaxınlaĢdığını  görəndə 
anladı  ki,  Osmanlı  imperatorluğunun  məqrib  ərazisini  iĢğal  etmiĢ  italyan 
ordusunun  növbəti  hədəfi  uzaq  gələcəkdə  Türkiyə  torpaqları  olacaqdır.  Ona  görə 
də türklər Almaniya ilə bərabər SSRĠ-yə qarĢı müharibə elan edirlər. Ancaq 1942-
ci  ilin  yazında  Mikoyan  məharətlə  Stalinin  qarĢısında  məruzə  ilə  çıxıĢ  edir. 
Azərbaycanlıların  türk  olduğunu  qeyd  edərək,  Almaniyada  mövcud  olan 
Azərbaycan      legionlarını      əsas      götürüb      və      Cənub      sərhədlərində  türklərin 
yerləĢməsini  gələcəkdə  Bakı  neftini  itirmək  təhlükəsinə  Ģərait  yaratdığını 
göstərirdi.  Nəticədə  Azərbaycandan  azərbaycanlıların  «Deportasiya»  məsələsini 
siyasi  büroya  çıxarılır.  Beriyadan  baĢqa  siyasi  büronun  bütün  üzvləri  bu 
departasiyaya razılıq verirlər. Beriya öz çıxıĢında «bu iĢi» M.C.Bağırovun razılığı 
olmadan həll etmək olmaz deyərək siyasi büronun iclasında ümumi fikrə gəlməyə 
Ģərait yaratmır. Ġclasdan sonra M.C.Bağırova zəng edərək dərhal bir neçə tədbirləri 
həyata  keçirməyi  məsləhət  görür.  O  vaxtlar  Azərbaycan  torpaq  xalq  komissarı 
olmuĢ  Cəfər  Cəfərov  öz  xatirələrində  qeyd  edirdi:  M.C.Bağırov  mənə  telefon 
açaraq yanına çağırtdırdı. Kabinetə daxil olduqda Respublika rəhbərliyinin böyük 
əksəriyyəti  onun  ətrafına  toplaĢmıĢdı.  O  mənə  dedi:  «Yaxın  gəl.  Bir  neçə  günə 
azərbaycanlı komsomol təĢkilat rəhbərlərinin yerli orqanlarının və xüsusən 50 yaĢa 

---

63 
 
qədər  partiya  təsərrüfat  rəhbərlərinin  kütləvi  Ģəkildə  müharibəyə  getmək  barədə 
Stalinə teleqramını təĢkil edirsən». Mən otağı tərk etdikdə M.C.Bağırov kabinetdə 
olan digər rəhbər yoldaĢlara öz tapĢırıqlarını verirdi. 
Görünür  ki,  M.C.Bağırov  bu  qəbildən  olan  ictimai-siyasi  addımlarıyla  və 
L.P.  Beriyanın  köməkliyi  ilə  1942-ci  ildə  azərbaycanlılarının  departasiyasının 
qarĢısını  alır.  Ola  bilsin  ki,  1942-ci  ilin  sonunda  Türkiyənin  Almaniya  ilə 
münasibətlərinin  korlanması  da  deportasiya  məsələsini  1947-ci  ilə  qədər 
gündəlikdən çıxartdı. 
Azərbaycan  oğulları  isə  Sovet  ordusu  tərkibində  faĢist  Almaniyasına  qarĢı 
vuruĢurdular.  Azərbaycanlıların  əksəriyyəti  rus  dilini  bilmirdi.  DöyüĢ  zamanı  rus 
dilində verilən hər hansı bir əmri baĢa düĢmürdülər. Bu da rus zabitləri tərəfindən, 
hərbi  nizamnaməni  pozduqlarına  görə  onların  hərbi  tribunala  verməklərinə  səbəb 
olurdu. Bəzən isə rus generalları yerindəcə azərbaycanlıları güllələyirdilər. 
Nəsiman  Yaqublu  «Azərbaycan  legionerləri»  kitabında  qeyd  edir  (səh. 
105): 
«Cəbhə  bölgələrində,  hərbi  hissələrdə  və  döyüĢ  yerlərində  Azərbaycanlı 
əsgərlərə  qarĢı  kobud  münasibətlə,  nifrətlə  yanaĢmalar  vardı.  Rus  Ģovnizmi 
hissələri  ilə  yaĢayan  3-cü  taburun  komandiri  Ponamaryov  açıqca  bildirirdi.  «Mən 
onunla  döyüĢə  getməyəcəyəm».  Yaxud  əsgəri  hissələrdə  belə  məzmunlu  Ģayələr 
yayılırdı  «Azərbaycanlılardan  döyüĢən  çıxmaz».  Belə  münasibətlər,  Ģübhəsiz  ki, 
döyüĢçülərə  mənfi  təsir  göstərir,  onlar  təhqir  olunurdular.  Odur  ki,  DöyüĢçülər 
arasında  beynəlmilər  tərbiyə  iĢinin  yüksəldilməsi  ciddi  problem  olaraq  qalırdı. 
Əsgərlərə olduqca pis qayğı və xidmət göstərilir. Yorğan döĢək çatıĢmır, hamama 
aparılmır, yaralılara tibbi xidmət təĢkil edilmirdi. 
Məxfi  sənədlərdə  göstərilirdi  ki,  əsgərlərin  çoxu  rus  dilini  bilmirdi.  Bu 
mənada onlar komandirlərin əmrini düzgün yerinə yetirmirdilər və müvafiq qayda 
da cəzalandırırdılar. Rus dilini bilmədiklərindən əsgərlər silahlarla davranıĢıda pis 
mənimsəyirdilər.  O  illərin  döyüĢ  sınaqlarından  keçmiĢ  76  yaĢlı  Ceyfun  kiĢi 
xatırlayırdı:  «Bizi  traktor  zavodunda  yerləĢdirirdilər.  Qısamüddətli  kursda  bizə 
desant və paraĢütçü peĢələrini öyrətdilər. «Öyrətdilər» deyəndə ki, beĢ - on günə nə 
öyrənmək olar. Sonra Ukraynaya göndərildik. FaĢistlər çox güclü idi. Həm də biz, 
cənub  uĢaqları  soyuğa  dözmürdük.  Almanlarla  əlbəyaxa-döyüĢlər  ordumuza  baha 
baĢa  gəlirdi.  Hər  dəfə  döyüĢə  girəndə  əllərimi  göyə  açırdım:  «Ey  bizi  yaradan, 
mənə ucuz ölüm vermə!». 
Azərbaycanlı  əsgərlərin  çoxluq  təĢkil  etdiyi  hissələrdə  yerləĢdirən,  rəhbər 
heyətdə  olan  ermənilər  isə  «intiqam»  almağı  unutmur,  onları  incidirdilər. 
Azərbaycan  K(b)P  MK-nın  katibi  Məmmədova  göndərilən  məktubda  yazılmıĢdı: 
«276-cı  alayın  3-cü  bölüyünün  partiya  komitəsinin  katibi  T.Danielyan  bəzi 
döyüĢçülərin ayrı-ayrı nöqsanlarını izah əvəzinə, onları senzuradan kənar sözlərlə 
söyüb təhqir edir. Azərbaycan K(b)P MK-nın nümayəndələri: Babayev, Qasımov. 
9.XI.41.». 

---