A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər

 415 

 Feyzulla: 

–Hə, o səhnəni hazırlamısınızmı? —dedi, —tamam hazır 

olanda Cavad Cabbarovu çağırıram gəlib baxsın, görsün Oqtayı 

necə oynayarlar, bu gün bir xeyli məni maşında gəzdirib, deyir 

Feyzulla müəllim, eşitmişəm bir əntiqə  dərnək düzəltmisiniz, 

daha bizdən niyə gizlədirsiz? Dedim tələsmə, hələ hazır 

deyilik, səbr elə, hazır olanda çağıraram, gəlib baxarsan. 

Bəhicə: 

–Yox, mən utanaram, — dedi, — Cavad Cabbarovun 

yanında oynaya bilmərəm.  

Kəbirlinski: 

–Niyə oynamırsan, lap yaxşı oynarsan, — dedi, — bəs 

Firəngizi görmürsən, hələ o zamanda atıldı  çıxdı  səhnəyə, 

qorxmadı, çəkinmədi. 

Muxtar Salmana: 

–Moskvada bir küçə var, —dedi, — Arbat. Bilirsən nə 

sözündəndir: araba–at. 

Kəbirlinski: 

–Yaxşı, başlayaq məşqə, —dedi:  

Firəngiz "Mənəm bu ananın doğma yavrusu" deyə səhnayə 

atıldığı yeri məşq edirdilər.  

Dolu əndamlı, yorğun baldırlı, cod dərili, başı vız, corabları 

həmişə buruq-buruq Bəhicəni gənc və  məlahətli Firəngiz 

təsəvvür etmək bir qədər çətin idi, amma Kəbirlinski ifadan 

razı qalmışdı. 

–Sağ ol qızım, — deyirdi, — Yaxşıdır. —Sonra hamıya 

müraciətlə  əlavə etdi: sənət yanmaq deməkdir, yanmaq, 

yaratmaq! Burada yaradıcılıq, istedad lazımdır. Bir də hərarət. 

Bəli, hərarət! 36,6 hərarətlə  sənət yaratmaq olmaz. Gərək 

qaynayasan, yanasan ki, yaradasan. Gərək sənətkar canını 

səhnəyə  fəda etsin, yanıb kül olsun ki, tamaşaçı da onun 

yaratdığı, obraza inansın. Heç bilirsiz Konstantin Sergeyeviç 

Stanislavski nə deyib?  

Qarovulçu Salman Muxtara baxdı. 

---

 416 

Roza: 

–Moya jizn v iskusstve — dedi. 

–Ay sağ ol, — dedi. — yəni ki, Salman qağa, mənim 

həyatım incəsənətdir.  İncəsənət olmasa mənə yaşayıb eləmək 

lazım deyil, başa düşdün, Salman qağa. 

Salman tez-tez başını yellədi. 

Kəbirlinski: 

–Sənət, səhnə, aktyor ki var, böyük sözdür. — dedi. — 

Sənət daimidir, həyat müvəqqəti. Bax, Bəhicə  qızım, sən o 

sözü deyəndə ki, "Mənəm bu ananın doğma yavrusu" gərək 

salon zağ-zağ əssin. — Qəfilcən Kəbirlinski susdu, fikrə getdi. 

— Siz o günləri görməmisiz, mən görmüşəm. Rəhmətlik Cəfər 

hamısını olduğu kimi yazıb.  İndi, maşallah bir rola on 

artistkamız can atır, o vaxt arvad rolunu oynamağa artistka tapa 

bilmirdik, özümüz məcbur olurduq oynamağa. Mən özüm o 

qədər Firəngiz, Gültəkin, Xumar oynamışam ki... 

Roza: 

–Vı Firəngiz? — deyə pıqqıldayıb güldü. 

Kəbirlinski də gülümsündü.  

—Bəli, bəli, elə günlərimiz olub. Əmim oğlu qaçaq idi. 

Xəbər göndərmişdi ki, gedin deyin o dəyyusa, bir də arvad 

tumanı geyib mütriblik eləsə, qəmedyə  çıxartsa, onu da 

vuracağam, bütün artist tayfasını da. Gecəynən fayton tapıb 

kənddən qaçdıq. Eh, günlər vardı. 

Roza:  

–Bəs qorxmurdunuz Feyzulla Xudaverdiyeviç? — dedi. 

–Ay rəhmətliyin qızı, qorxuya–zada kim idi baxan. O vaxt 

nə pul gözümüzdə idi, nə  şöhrət, nə zvanya-filan. Kənd–kənd 

gəzib teatr çıxardardıq. "Şamdan bəy", "Zorən təbib", 

"Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük", "Bizim kirayənişin özünü 

öldürdü". Camaatımızı ayıltmaq, gözünü açmaq istəyirdik. — 

O, köksünü ötürdü. — Eh, deyir ötən günə gün çatmaz... 

Xorultu eşidildi. Qarovulçu Salman oturduğu yerdə 

mürgüləyirdi. Muxtar dümsükləyib onu oyatdı. 

---

 417 

Feyzulla boğazını arıtladı. 

–Yaxşı, məşqimizi davam etdiririk, dedi, ayağa durdu, 

gərginləşdi, üzünün damarları  çıxdı, rəngi pörtdü, gözü-başı 

qaynadı, üzünü Bəhicəyə tutub: 

—O... Firəngiz, sənsan! Yuxumu görürəm. Of, ilan... Əqrəb. 

O... Fəqət... Bunu mənim yanıma kim gətirdi? — deyə bağırdı. 

Bəhicə özünü itirdi, diksindi, əti biz-biz oldu, elə bil qorxub 

büzüşdü. Sonra nədənsə ağladı. 

Feyzulla evlərinə gecə on ikidə gəlib çıxdı. Həyət qaranlığa 

qərq olmuşdu. Göz gözü görmürdü. Hamı yatmışdı. Feyzulla 

dəmir pilləkənləri asta-asta çıxdı, açarını  çıxarıb qapını açdı, 

otağa girdi. 

Həcər yatmamışdı. 

–Nə yavaş-yavaş  gəlirsən, deyərsən quş  lələyi üstündə 

yeriyir.  

Feyzulla təəccüblə: 

–Nə olub ki? — dedi. 

–Zəhirmar olub, çor olub. Bilmirəm, yoxsa niyə belə yeriyirsən, 

dəmir pilləkənə ayağını basmağa qorxur ki, səs çıxar. 

–Hə də, axı qonşular yatıb. 

–Qonşuların dərdin çəkirsən!  İnanan daşa dönsün. Sən 

qorxursan ki, səs olar, aşnan oyanar. Yaqut xanımın  şirin 

yuxusuna haram qatılar. 

Yaqut onların qonşusu idi, üçüncü mərtəbədə yaşayan cavan 

gözəl gəlin idi. Təzə köçmüşdü bu evə, Kəbirlinski onu cəmisi 

iki-üç dəfə pilləkəndə görmüşdü. Bir dəfə həyətdən vedrəylə su 

daşıyırdı, Feyzullayla pilləkəndə rastlaşdı. Feyzulla vedrəsini 

götürüb yuxarı qaldırdı. Həcər də bunu görmüş və indiyə qədər 

bağışlaya bilməmişdi. İndi də kişini alıb yatırdı: 

–Arvadının, uşağının qaydına qalmır, o lotunun yuxusunun 

dərdini çəkir... 

–Ay arvad, mən həmişə gec gələndə belə  çıxıram ki, heç 

kəsi dəng eləməyim. 

–Gec gələndə! Gec niyə  gəlirsən ki, hansı xarabadaydın 

---

 418 

yenə...  

–İşdəydim də, kefdə, damaqda deyildim ki... 

Həcər yenə nə isə deyir, deyinir, deyinirdi. Feyzulla yerinə 

girib yorğanını başına çəkdi, dərhal yuxuladı  və  nədənsə 

yuxuda Konstantin Sergeyeviç Stanislavskini gördü. 

Səhər tezdən Feyzulla teatra yollandı — tamaşaya ictimai 

baxış təyin olunmuşdu. Eldar da işə getdi, Həcər evdə qaldı. 

Bir azdan Anaxanım gəldi. 

—Bacı, sabahın xeyir, deyəsən paltar yuyursan. Mən də 

yuyacaqdım, suyumuz kəsildi zəhrimar. Nə var, nə yox? 

–Sağlığın.  

Anaxanım keçib stulda oturdu, əliylə üzünü yellədi. 

–Puf istidi... Dünən gördüm ərivi televizorda, amma 

qaragün yenə-ağzını açıb bir kəlmə dinib danışmadı. Belə lal 

dinməz oyunu niyə oynayır, ay Həcər bacı!  

–Nə bilim, ay Anaxanım. Amma onların sənəti belədir ki, 

şərt danışmaq deyil. Elə  fərasət ondadır ki, danışmaya-

danışmaya göznən, qaşnan, himnən–cimnən rol yaradasan. 

Belə rolları da uşaq–muşaq oynaya bilməz də. Gərək təcrübən, 

səriştən olsun. Belə rol olanda harda olsa bizim kişini tapıb 

çağırırlar. Nədi bələddirlər səriştəsinə, bilirlər ki, təcrübəsi 

çoxdur... 

–Hə, belə de, yoxsa mən də deyirəm ki, bu qaragün niyə elə 

həmişə susub durur. Bir kəlmə söz demir. 

Həcər yuduğu ağı çıxarıb burdu, bərk–bərk sıxdı. 

–Ay Anaxanım, sənə  də  zəhmət verirəm, —dedi, — tut 

bunun o başından dart. 

Arvadlar hərəsi ağın bir tərəfini tutub özlərinə  tərəf 

çəkirdilər. 

Həcər: 

–Elə hey televizora çağırırlar. Kinoya çağırırlar, — dedi, — 

çoxuna özü getmir. Abrın, həyasın saxlayır, Yoxsa o, da 

başqaları kimi sırtıqsifət olsaydı, çoxdan ad da almışdı, ev də. 

–Hə, mən də deyirəm də. Bayaq qızım gəlib ki, bu günlərdə 

---