A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər

 295 

dəlillərlə özlərini təmizə  çıxartmasalar da, heç olmasa 

əməllərini izah etməyə çalışacaqlar. 

Məmməd də, Əhməd də ağızlarını açan kimi Mazan Əliyevi 

qeyri-dəqiqlikdə, düz danışmamaqda təqsirləndirməyə 

çalışırdılar. Bəli, bəli məhz qeyri-dəqiqlikdə, təfərrüatın qeyri–

dəqiqliyində. Çünki hadisənin əsas mahiyyətini və öz rollarını 

onlar inkar etmirdilər. 

Məmməd sanki mənliyi təhqir olunmuş bir şəxs kimi inad 

edirdi: – Düz demir, dirsəyimlə qarnını basmamışam, maşından 

çıxdım, maşının qabağından keçdim, o biri qapısından girdim. 

Mazanın üstündən aşmamışam. 

–Yaxşı, tutalım belədir, aşmamısan. Amma əllərini ki, 

tutmusan? Dostun da bu vaxt ona bıçaq vurub. 

–Yox, əllərini də tutmamışam, mən ruldan yapışmışdım. 

 

–Mazan Əliyev sizə yalvarırdımı ki, onu öldürməyəsiniz? 

–Bəli, yalvarırdı. 

–Bəs sən nə etdin? 

Sükut.                                                                        

–Deyirdimi ki, on bir uşağım var, yazığam, məni  

öldürməyin? 

–Bəli, deyirdi. 

–Sən də onun uşaqlarını nalayiq sözlərlə söydün. 

– Yox söyməmişəm. 

–Cibindən 480 manat pul çıxardıb Əhmədə vermisənmi? 

–Bəli. 

–Qolundan saatını dartıb çıxartmısanmı? 

–Yox. 

–Demisənmi ki, deyəsən ölməyib. 

–Bəli. 

–Əhməd nə cavab verdi? 

–"Elə vurmamışam ki, sağ qala". 

–Sən də təklif elədin ki, gözlərini çıxardaq. 

–Yox. 

---

 296 

–Yaxşı, bəs dedin ki, bu meyiti neyləyək? 

–Bəli. 

–Əhməd də təklif elədi ki, Şirvan kanalına ataq 

–Bəli. 

–Sən də dedin ki, yox, itə-qurda rast gələrik. 

–Bəli. 

–"İt–qurd" deyəndə kimi nəzərdə tuturdun? 

–… 

–Deməli Mazanı yola atdınız. 

–Mən atmamışam. 

–Bəs nə cür oldu ki, yolun üstünə düşdü? 

–Qapı təsadüfən açıldı və o yıxıldı. 

–Siz də maşını saxlamadınız? 

–Xeyr.      

–Benzin kolonkası yanında Əhmədlə nə barədə danışırdınız? 

–Beş-on kilometrdən sonra Mazanı öldürmək barədə. 

–Və belə danışdınız ki, Əhməd səndən siqaret istəyəndə, bu 

işarə olacaq. 

–Yox. 

–Bəs necə? 

–Elə belə, o, məndən siqaret istədi, mən də verdim. 

–Və elə  həmin an siqareti yandırmayıb zərbə vurmağa 

başladı? 

–Bəli. 

–Deməli, deyirsən, bu işarə deyildi? 

Sükut. 

Elə düşünmək lazım deyil ki, Məmmədin bəzi detalları 

danması  təsadüfi xarakter daşıyır, ya da həqiqətin bərpa 

olunması naminə edilir. Yox, məsələ ondadır ki, ibtidai həbsdə 

olduğu müddətdə "kamera qonşuları" ona cinayət məcəlləsinin 

bəzi maddələrini başa salıblar. O, cinayəti ağırlaşdıran cəhətləri 

də bilir ("gözlərini çıxardaq", "ataq yola"), yüngülləşdirən 

cəhətləri də ("Əlini tutmamışdım, ruldan yapışmışdım", "elə 

belə, siqaret verdim" yəni bu işarə deyildi, işə başlamaq 

---

 297 

haqqında işarəni mən verməmişəm və sairə). Məmməd özünə 

qarşı nifrəti artıra biləcək sırf emosional cəhətləri də  nəzərə 

alır. Odur ki, Mazanın uşaqlarını söydüyünü danır. Həddən 

ziyadə zalım görünmək istəmir. Odur ki, "qarnına dirsəyimi 

basmamışam, qapıdan çıxıb, maşının qabağından keçmişəm" – 

deyir. Deməli, meyiti narahat etmək istəməyib!  Əhsən belə 

mərifətə! 

–Məqsədiniz nə idi? 

–Maşını qaçırtmaq, sökmək, hissə-hissə satmaq.  

Bu danılmır. 

–Bakıya haçan gəlmisən? 

–Martın 23-də. 

–Əhmədlə harda və haçan tanış olmusunuz? 

–Şəkidən tanışıq. 

–Sonra harda və haçan görüşdünüz? 

–Bakıda. Martın 24-də. 

–Necə? 

–Təsadüfən. Küçədə. 

–Bəs sonra? 

–Bütün günü şəhəri gəzdik.  Sonra   TFərhadU kafesində 

nahar elədik. Əhmədin  pulu yox idi. Mən qonaq elədim. 

–Bu iş haqqında söhbəti harda başladınız? 

–Elə orada, kafedə. 

–Ətraflı danış. 

–Əhməd mənə dedi ki, gəl bir xüsusi maşın saxlayaq, 

sürücüdən xahiş eləyək ki, bizi şəhərdən kənara aparsın, xəlvət 

bir yerdə onu öldürək və maşını qaçırdaq. 

–Sən də razılaşdın? 

–Bəli. 

–İndi tutduğun əməldən peşmansanmı? 

Sukut. 

Bu sükut hər  şeydən dəhşətli idi. Sonra məhkəmənin 

axırında son sözündə  Məmməd (görünür onun aqibətini 

yüngülləşdirməyə çalışan vəkilinin məsləhəti ilə) öz 

---

 298 

peşmançılığı haqqında danışdı. Dedi ki, tutduğu iş üçün xəcalət 

çəkir, Mazan Əliyevin qarşısında özünü günahkar bilir. Ancaq 

nə əvvəldə, nə də proses ərzində o bu sözləri deməmişdi. Ona 

görə yox ki, qəsdən demək istəmirdi. Ona görə ki, o, doğrudan 

da peşmançılıq hissləri keçirmirdi. 

Əxlaqca pozulmuş  şüur üçün cinayət yalnız açılan zaman 

cinayət olur, şahidlər varsa cinayət sayılır. Bu qəribə variantda 

isə  şahid diri qalmış qurban özü idi. Açılmamış, sübuta 

yetirilməmiş,  şahidsiz cinayət  əxlaqca pozğun  şüur üçün 

cinayət deyildir. Belə  şüur üçün cinayətin açılması  və deməli 

cəza qorxusu yeganə qoruyucu səddir. Bütün qalanlar isə – 

vicdan əzabları, daxili iztirablar, işlənmiş günah üçün qorxu və 

bir vaxtlar deyildiyi kimi allah xofu – heç bir əhəmiyyətə malik 

deyil. Tutulmamısan – oğru deyilsən,  şahid yoxdur–qatil 

deyilsən, sakit yata bilərsən. On bir yetimi heç xatirinə  də 

gətirmə. 

Yox tutulmusansa, başqa məsələ. Tutulmusansa deməli öz 

əməlini o axşam "Fərhad" kafesində olduğu kimi qeydsiz-

şərtsiz bəyənə bilməzsən. Ancaq əslində  nə  Məmmədin 

psixologiyasında, nə onun əxlaqi anlayışlarında heç bir 

dəyişiklik olmamışdı.  Əgər cinayət baş tutsaydı, onlar ələ 

keçməsəydi Məmməd bəlkə də ömrünün axırına qədər heç bir 

vicdan  əzabı  çəkməyəcəkdi. "Vicdan?! O nədi elə? Adam 

öldürmək pisdir? Zalımlıq pisdir? Satqınlıq pisdir? Niyə?". 

Caninin hərəkət tərzindən və düşüncə məntiqindən doğan bu 

sayaq suallara cavab vermək çətindir. Doğrudan da ona necə 

izah edəsən ki, xəyanət pisdir. Zalımlıq pisdir. Vicdan ülvi 

anlayışdır. Əgər sözləri isbat etmək, əyani konkret formalarda 

göstərmək, insan nəcibliyinin, qəhrəmanlığının,  fədakarlığının, 

mərhəmətinin yüksək örnəklərilə  təcəssüm etdirmək mümkün 

deyilsə, belə sözlərin mənası  nədir? Dediyimiz yüksək 

anlayışlara müasir həyatdan, tarixdən, bədii  ədəbiyyatdan 

nümunələr gətirmək olar. Tarix? Tarix onları maraqlandırmırdı. 

Kitablar? Oxumurdular. Yaxşı, bəs müasir həyat? Axı ola 

---