A n a r əsərlər I hekayələr, povestlər

 322 

çıxarsanız, general ədasıyla (azı polkovnik təşəxxüsüylə) 

qapının ağzını kəsdirib dayanmış şveysar sizə elə pis-pis baxar 

ki, lap özünüzün də özünüzdən zəhləsi gedər; işdir vizit 

vərəqini itirmiş olsaz və başqa müvafiq sənəd tapa bilməsəz, o 

nəinki sizinlə heç kəlmə  də  kəsməz, bəlkə, hələ qolunuzdan 

tutub mitilinizi çölə atar. Əhsən, afərin, belə qapıçıya. 

Mehmanxanalar və mehmanxana tipli göydələnlər üçün təsdiq 

edilmiş qayda və təlimatların keşiyində necə də vüqarla, ayıq-

sayıq dayanıb! Bəs onda nə üçün tunc heykəl kimi əzəmətlə 

dayanıb durmuş bu general ədalı qapıçının ovcuna, yaxud 

cibinə bir üçlük, lap elə əzik bir təklik basanda, onun bayaqkı 

məğrur yenilməzliyindən  əsər-əlamət qalmır? O nəinki 

çamadanınızı, hətta sizin özünüzü də  əl üstə alıb aparmağa 

hazırdır... Bayaq qarışqaya baxan kimi sənə baxan bu "məğrur" 

insan indi qarşında elə canfəşanlıq edir ki, adamı  xəcalət təri 

bürüyür. O nəinki dilənçi payını özünə ar bilmir, əksinə, bu 

payı umur, bu paya ümid eləyir... 

Doğrudur, tapşırılmış sahəyə nəzarət eləmək onun borcudur, 

amma  ədəbsizlik, heyvərəlik hesabına yox. Ədəbsizliyi isə 

ondan irəli gəlir ki, özündə  ləyaqət olmadığından sizin də 

ləyaqətinizi alçatmağa ehtiyac duyur. Mən təkcə 

mehmanxanaya gələnlərə ayıq-sayıq göz qoyan tələbkar 

şveysara deyil, əzik-üzük manatdan hiddətlə üz döndərən 

(beləsini hələ görməmişəm)  şveysara da hörmətlə baxardım... 

Mehmanxana qapıçısı bir yana, pulumuzun artığını vüqarla geri 

qaytaran ofisianta çoxmu rast gəlmişik?.. 

…Gündüzlər müştərisi olmayan boş restoran. 

Ezamiyyətdəsən, restorana da eyş-işrət üçün yox, adi bir nahar 

eləməyə  gəlmisən. Salonda qırx boş yer, üç müştəri (sən 

dördüncüsən) və cavan, sağlam, bəy balası kimi geyimli-

kecimli on iki ofisiant var. Hamısı da bir yerə  yığışıb sənə 

məlum olmayan, amma görünür çox vacib və  təxirəsalınmaz 

mövzuda  şirin-şirin söhbət edirlər. Bu boy-buxunlu 

"pəhləvanların" səndən yan ötən, laqeyd, saymazyana 

---

 323 

baxışlarını tutmağa çalışaraq, vaxtın belə qıt olduğu bir dövrdə 

itirdiyin dəqiqələrə, saatlara heyfsilənirsən... Bir xeyli ümid və 

yalvarışla baxandan, him-cimlə, başınla,  əlinlə çağırdıqdan 

sonra boynu bantlı "pəhləvanlardan" biri, deyəsən, rəhmə gəlib, 

tənbəl-tənbəl sənə ancaq ona görə yaxınlaşır ki, bu stola xidmət 

göstərilmədiyini bildirsin. Nə üçün xidmət göstərilmir? Niyə 

məhz bu stola? Məlum deyil. Bilmək olmur ki, bu stol 

qabaqcadan sifariş vermiş müştərilər üçün saxlanılıb (sifarişi 

kim verib, və vaxt verib, necə verib, hansı müddətə verib?), 

yainki minalanıb bu stol - arxasında oturmaq qorxuludur. 

Başlayırsan ürəyində özünü danlamağa: salonda qırx boş stol 

olduğu halda, məhz bu stolun arxasında oturmaq hardan ağlına 

gəldi? Ancaq əminəm ki, harda otursaydım da dəxli yoxdu, 

məhz həmin stola xidmət göstərilmədiyi məlum olacaqdı. 

Burada  əsas məsələ, mənim xidmət göstərilən stolu 

"hesablayıb" tapmaq bacarığımda deyil, ofisiantın öz mənini 

sübut və təsdiq etmək istəyindədir. Əsas məsələ ondadır ki, sən 

adi bir həqiqəti dərk edəsən; həyatının müəyyən və çox qısa bir 

məqamında ofisiant sənə xidmət göstərməyə  məcbur olsa da, 

elə bu fürsətdəncə istifadə eləyib, taleyin bu haqsızlığının (o 

heç  şübhəsiz ki, özünü səndən layiqli, lakin bəxtsiz hesab 

eləyir) əvəzini çıxmağa çalışacaq. Burada hakimi-mütləq odur 

və bunu sənə sübut etmək üçün yüz üsulu var. Məsələn, səni 

bəyənib seçdiyin yerdən qaldırıb başqa yerdə  əyləşdirər. Qırx 

boş stol ola-ola, bir dəstə adamın yeyib-içdiyi, şənləndiyi 

stolun arxasında oturda bilər. Özü də  dəxli yoxdu ki, 

tanımadığın bu adamların məclisində çağırılmamış qonaqsan, 

bəlkə onlar heç səninlə bir yerdə oturmaq istəmirlər, onların 

söhbətinə mane olursan, öz yersiz gəlişinlə keflərinə soğan 

doğrayırsan. Nəhayət, bəlkə, heç sənin özün başqaları ilə bir 

yerdə çörək yemək istəmirsən. Bəlkə yemək yeyəndə  ağzını 

marçıldadırsan... Yaxud onlar marçıldadırlar... Bir sözlə, ayrıca 

stolun arxasında oturmaq istəyirsən. Bir halda ki, salonda bu 

qədər boş yer var. Nə üçün də bu kiçicik istəyin yerinə 

---

 324 

yetməsin?! Buna sənin haqqın var. Ancaq tələsmə. Buna 

haqqın olduğunu hələ sübut eləməlisən. Yaxşı, deyək ki, 

əlləşib-vuruşub sübut elədin və böyük güzəşt göstərib səni 

yerindən tərpətmədilər, başqa stol arxasında oturtmadılar. Nə 

dəxli, sənə dərs vermək üçün ofisiantın sərəncamında hələ çox 

üsullar var. O, "bu dəqiqə", "bu dəqiqə" deyib səni neçə saat 

gözlədər və sonra da bildirər ki, sanitar saatının vaxtı yetişdi, 

daha restoran bağlanır. "Yaddaşım yaxşıdır, yaxud qələmim 

yoxdur" deyə sifarişinizi qeyd eləməz, sonra da qovurma 

əvəzinə toyuq kotleti gətirib gələr və inandırmağa başlayar ki, 

sən məhz bu yeməyi sifariş vermişdin və ümumiyyətlə, bu 

sənin ən xoşladığın xörəkdir.  Bir sözlə, adamın  kefinə soğan 

doğramağın yolları çoxdur. Hər  şey ofisiantın fantaziyası  və 

ruhi vəziyyətindən asılıdır. Səninsə cansıxıcı mübahisəyə 

girişməyə, hansısa qanunlara istinadən haqqını  tələb eləməyə, 

uzun-uzadı  münasibətləri aydınlaşdırmağa nə vaxtın, nə 

həvəsin var, onsuz da bütün günü əsəb içindəsən. Bir də ki, sən 

bura höcət etməyə,  əsəblərini korlamağa yox, qarnını 

doydurmağa gəlmisən,  ən başlıcası isə istəmirsən ki, bu cür 

vecsiz və xırda işdən ötrü ləyaqətini alçaldasan. 

Kobud ofisiantın bütün günahlarından yenə  də keçərdim, 

mən ona yalnız bir şeyi — zəhrimara dönmüş yeməkdən sonra 

məndən çay pulu alarkən,  əsl aktyor kimi göz qabağındaca 

necə dəyişildiyini (Stanislavski sistemiylə) bağışlaya bilmirəm. 

Onun dəyişmə qabiliyyətinin dərəcəsi aldığı artıq pulun 

miqdarından asılıdır. Gözlərinə inana bilmirsən. Yox, bu, artıq 

həmin o adam deyil! İnsan bir dəqiqənin içində bu cür dəyişə 

bilməz!  İndi qarşında büsbütün başqa ofisiant dayanıb — 

qulluqdar və  tərbiyəli, mülayim və  nəzakətli, qılıqlı  və 

hörmətcil; sən haqq-hesabı ödəyib ayağa qalxanda, cəld stulu 

kənara çəkir, sənə yol verir, pencəyinin tozunu çırpır. 

Bu adamda ləyaqətdən əsər-əlamət yoxdur, di gəl, "Jiquli"si 

var, bizim verdiyimiz artıq pulların hesabına aldığı par-par 

parıldayan maşını restoranın qabağında onu gözləyir.  İstər-

---