A. Q. Q a y im o V aholi yashash joylarini

47-rasm.
Sharq biotasi.

---

O D D IY Q A R A G ‘AY - PIN U S SIL V E S T R IS
B o‘yi 30-40 m, diametri 
1
m boMgan daraxt. Qulay sharoitda 600
o l f ,
y d - 
TmaS! ™ g
P° ‘S‘k>* ‘i »ali" ™ vertikal yori^li bo lib 
ki tomoni qo ng ir, yuz tomoni to ‘q sariq yoki qizgMsh rangda
Tanasidan va shoxlandan yupqa p o ‘stloq ajralib turadi. Daraxt doira 
shakhda siyrak shox-shabba hosil qiladi. Qarag‘ayzorIarda nastki 
shorten qurib, to‘kilib ketadi. Voyaga etgan 
£
shabbasi tuxumsimon bo ladi. 
g y 
8
48-rasm.
Oddiy qarag‘ay.
Novdalari tuksiz, g ‘isht yoki sargMsh rangda. Kurtaklari 
6-12
to M a J T o k h d
‘7 nCt ° q tUXUmsimon’ q«zg ‘ish, gMsht rangda
boshlah 
! Sm°
ub! 'an qoP,anadi- Q arag‘ay bahorda o ‘sa 
boshlab, ikki xil novda chiqaradi: ulardan biri uzun boMib, qo‘ngMr
rang tangachalar bilan qopiangan, ilckinchisi tanga boMib, uchidan
bir ju ft mnabarg chiqaradi, barglari 3-7 sm, qattiq, cheti tishH ku"
rang, ular daraxtda 3-6 yil saqlanadi. 0 ‘sishdan to ‘xtashi bilanoq
novdaning uchki va yon qismlarida kurtaklar hosil boMadi
Barglarida smola va efir moylari bor. Ular daraxtning sovuqoa 
chidamligini oshiradi. 
8
sovuqqa
15 
20
Q ak l S faqaL UrUu8- da?. k° ‘payadL Urug ‘‘ sepilgandan keyin 
kunda unib chiqadi (90%). Q arag‘ayning bir yoshli
180
nihollarida o ‘q ildiz rivojlanib, poyasiga nisbatan 3-4 marta uzun 
boMadi. Unumdor tuproqda o ‘q ildizi erga chuqur kirib, so‘ng yon 
ildizdan chiqaradi. Q arag‘ay 10 yoshdan 40 yoshgacha tez o ‘sadi. 
Yaxshi iqlim va tuproq sharoitida 80 yoshlik qarag‘ayning bo‘yi 30 
m gacha etadi. Quruq, semam yoki botqoq tuproqlarda, qora 
tuproqli mintaqada yaxshi o ‘smaydi. U togMi mintaqalarda yaxshi 
o ‘sadi. Sayan togMarida dengiz sathidan 1500 m baland boMgan 
joylarda ko‘p tarqalgan. U Kavkaz va Krim togMarida ham o ‘sadi. 
Q arag‘ayzorlarda yana qora qarag‘ay, tilog och, kedr va yaproqli 
daraxtlardan eman uchraydi.
Oddiy qarag‘ay sovuqqa va issiqqa chidamli daraxt. Shox- 
shabbasining siyrakligi uning yorug‘sevar o ‘simlik ekanligidan 
darak beradi. Q arag‘ay botanika bogMda o ‘stirilganda 10 yoshida 
bo‘yi 4,5 m ga etgan, har yili o ‘rtacha 55 sm dan o ‘sgan.
Q arag‘ay havoni turli mikroblardan tozalaydigan fitonsid 
m odda chiqarib turadi.
Q arag‘ay havoning ifloslanishidan qattiq zararianadi. Shuning 
uchun yoM bo‘ylarini ko‘kalamzorlashtirishda foydalanish tavsiya 
etilmaydi.
Q R IM Q A R A G ‘AY I - PIN U S PA LLA SIA N A
B o‘yi 35 m, diametri 50 sm ga etadigan daraxt. Tanasining 
po‘stlogM to ‘q kul rangda, shoxlariniki esa qizgMsh rangda. 
Kurtaklari konussimon, uchi o ‘tkir, smola bilan qopiangan. Barglari 
to‘q yashil, qattiq, yaltiroq, uchi o ‘tkir, bo‘yi 15-16 sm boMib, oddiy 
qarag‘aynikiga nisbatan ikki marta uzun. U lar novdada 2 tadan to ‘da 
boMib joylashadi. Qubbasi juda yirik. May oyida changlanadi. 
Qubba changlanib urugMangandan so‘ng uchinchi yilning bahorida 
etiladi. Etilgan qubba sariq-qo‘ngMr rangda, 
b o ‘y i
5-10 sm, oddiy 
qarag‘aynikiga nisbatan yirik boMadi. UrugM ham yirik, bo‘yi 
6
mm, 
qanotchali.
Bu qarag‘ay ham urug'dan ko‘payadi va ochiq erlarda yaxshi 
o ‘sadi. 500-600 yil yashashi mumkin. 0 ‘q va yon ildizlari yaxshi 
rivojlanadi. Bu qarag‘ay sovuqqa ham, issiqqa ham chidamli. U 
soyasevar boMib, oddiy qarag‘ayga nisbatan unumdor tuproqni

---

xoxlaydi, quruq ohakli, qumli va qumloq tuproqli erlarda avniasa 
yaxshi o ‘sadi.