Abġd tahġRLĠ
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “525-ci qəzet”, 18 may 2002, “Mədəniyyət” qəzeti, 1iyun 2002
85 odunların üstündən yerə enmiş o altı yaşlı oğlan gah sinəsini, gah kürəyini, təkəri palçığa batıb yerindən tərpənməyən arabanın arxasına dirəyib hıqqına-hıqqına güc verərək, tez-tez də nazik belindən sürüşüb düşən şalvarını yuxarı çəkərək, arabanı itələyirdi və axır ki, araba yerindən dəbərdi, o altı yaşlı oğlan da dörd-beş addım arabanın dalınca gedib yenə öz yerinə - odunların üstünə dırmaşdı və bir müddət o çənin-çiskinin içi ilə eləcə getdilər, sonra birdən atasının gözü oğlunun yükün üstündən sallanmış ayağına sataşdı: - Qaloşun hanı?» Bu parça hətta həvəskar rəssama kifayət edər ki, fırçası ilə möhtəşəm mənzərəni bütün çalarları ilə birlikdə əks etdirsin, tabloya köçürsün. Yaxud, Ancela Devis «şairə (nədənsə, rus dilində) dedi: Durak» gəlişi gözəl, yaxud göydən düşmə, təsadüfü ifadə deyil. Ancela Devis sovet rejimi və ideologiyasının - rusun qəhrəmanı idi. Yazıçı üç sözdən ibarət və mötərizədəki «nədənsə, rus dilində»nin açılmasını haqlı olaraq oxucunun ixtiyarına buraxır. Başqa bir misal daha maraqlı, yaddaqalan və düşündürücüdür: «Məmməd müəllimin gözləri axırıncı dəfə düz on yeddi il bundan əvvəl-onda gözləri konyunktivit olmuşdur - yaşarmışdır, bir də ki, bax indi, xalqın bu boyda şairinin son məqamında beləcə də araba istəməsi onu kövrəltdi». Əvvəla, Məmməd müəllimin bura qədər təsviri onun bu hisləri ətrafında oxucunu düşündürür; o, səmimiyyətdən daha çox KQB polkovnikinin mühitə uyğun görüntü yaratması fikrinə üstünlük verir. Digər tərəfdən və başlıcası bu bir cümlə Məmməd müəllimin bütün simasına, ömür yolu və taleyinə, puç və aşınmış mənəviyyatına gur işıq salır. Yazıçı «Araba»dakı hadisələrə birbaşa, yaxud dolayısı ilə müdaxilə etmir, münasibət bildirmir, obrazların açıq-aşkar, elə lap sətiraltı təqdirinə, yaxud tənqidinə yol vermir. Heç bir personaja «yaxşıdır», yaxud «pisdir» demir, şairin şerlərinə «zəifdir», yaxud «güclüdür» söyləmir. Hekayəyə başlamazdan əvvəl- sərlövhədən sonra «şairin ölümü haqqında hekayə» yazmaqda, o sanki belə bir öhdəlik götürmüşdür. Müəllif «vədinə» sonadək sadiq qalaraq şairin ölümü və bununla bağlı əhvalatları şərhsiz, lakin orijinal şəkildə, güclü bədii ifadə vasitələrindən istifadə etməklə təhkiyə üsulu ilə nəql edir, danışır. Oxucunun gözü qarşısında tədricən şairin fizioloji ölümündən daha çox mənəvi iflası, fəlakəti, faciəsi səhnəsi yaranır. Onun fiziki ölümündən isə, mənəvi məhvi daha təsirlidir, düşündürücüdür, ibrətamizdir və acı təəssüf doğurur. Hippokrat andı həkim üçün yaddaş, «Araba»dakı şairin acı, ağır taleyi yazarlar üçün xəbərdarlıqdır: sözə və həqiqətə xəyanət etmək olmaz! “525-ci qəzet”, 18 may 2002, “Mədəniyyət” qəzeti, 1iyun 2002 86 Elçinin səyahətnamələri: özünüifadənin parlaq nümunələri Bədii ədəbiyyat janrlarının demək olar ki, hamısında qələmini uğurla sınayan Xalq yazıçısı Elçin həm də, publisistikamızın nadir, klassik nümunələrini yaratmışdır. Böyük, zəngin tarixə malik Azərbaycan publisistikasının ən populyar, maraqlı qollarından olan səyahət oçerkləri Elçin yaradıcılığında özünəməxsus yer tutur. Onun səyahətnamələri maraqlı görüşlərlə, unudulmaz təəssüratlarla, xarakterik, tipik hadisələrlə zəngindir. Azərbaycanın qələm sahibləri səfərnamə yaradıcılığına geniş yer ayırmışlar. Səbəb sadədir. Səyahətnamələr bir turistin digər milyonlarla turist kimi başqasına həvəslə, hay-küylə söylədiyi təəssüratı deyil. Səyahət oçerkində yazıçı özünüifadə üçün, əgər belə demək mümkünsə, «daha münasib münbit, fürsət» tapır, özünün müşahidə etdiyi, ondan başqa heç kimin görmədiyi, yaxud görə bilmədiyi hadisə və faktları, şahidi, iştirakçısı olduğu görüşləri, tədbirləri, xoş xatirələri, ünsiyyət qurduğu, təmas yaratdığı insanların daxili aləmini, hiss-həyəcanını gerçək, həm də canlı, obrazlı təsvir, təqdim etmək imkanı qazanır. Publisistika tarixində belə nümunələr çox olmuşdur. Azərbaycan publisistikasının tanınmış tədqiqatçılarından biri prof.Famil Mehdi özünün «Bədii publisistika» əsərində (Bakı, «Maarif» nəşriyyatı, 1982) yazır: «Elmi mənbələrdən məlum olduğu kimi, IX əsrdən bəri Azərbaycanda məşhur səyyah və coğrafiyaşünaslar yaşamış, onlar bir sıra ölkələri gəzmiş, maraqlı əsərlər yazmışlar. Bunlardan Məkki Əhməd oğlu Əl-Bərdai (IX əsr), Əhməd Mirzə (IX-X əsr), Ömər Ərdəbili, Məhəmməd Marağalı (X əsr), Fələki Məhəmməd Şirvani (1108-1146), Səfvəddin İsa Əl-Qadiri (XVII əsr) və başqalarını göstərmək olar. Həmin müəlliflərin əsərlərində – səfərnamələrində həm də yeri gəldikcə dövrün ictimai hadisələrinə toxunulmuşdur. Təəssüf ki, həmin əsərlərin əksəriyyəti hələlik toplanıb geniş oxucu kütləsinə çatdırılmamışdır» (səh.42). XVIII əsrin sonu XIX əsrin birinci yarısında yaşayıb-yaratmış Hacı Zeynalabdin Şirvani bir sıra məşhur səyahətnamələrin müəllifidir. Azərbaycan maarifçi-realist bədii nəsrinin və yeni dövr publisistikasının əsasını qoyan İsmayıl bəy Qutqaşınlının «Səfərnamə», Zeynalabdin Marağalının «İbrahimbəyin səyahətnaməsi», Məhəmmədağa Şahtaxtlının «Buxaraya səfər», «Bakıya səfər», Firudin bəy Köçərlinin «Üç günlük səfər», eləcə də kollektiv jurnalist-publisist əməyinin məhsulu olan «Azərbaycan İnqilab Komitəsi sədri yoldaş Nəriman Nərimanovun Azərbaycan Cümhuriyyəti daxilində müsafirəti» adlı səyahət oçerkləri bədii publisistika tarixində xüsusi ilə diqqəti çəkir. Sovet dövründə Mirzə İbrahimov («Hindistan görüşləri», «Afrikada nələr gördüm»), İmran Qasımov («Fransa qobeleni», «İtaliya mozaikası»), Çingiz Hüseynov («İngiltərə dəftəri», «Fransa dəftəri», «Ölkələr gəzdim, dostlar tapdım»), Süleyman Vəliyev («Afrika xatirələri»), Mehdi Hüseyn («Bir ay və bir gün»), Bəxtiyar Vahabzadə («İki həftə»), Anar («Fransa mayı»), Həsən Seyidbəyli («On beş gün Yaponiyada», «Yuqoslaviya xatirələri»), Qasım Qasımzadə («Getdim, gördüm, düşündüm»), Cəmil Əlibəyov («Tyan-Şanın ətəklərində», «Afrika möcüzələri»), Məmməd Araz («Fransa və … üçüncü Fransa»), Əzizə Cəfərzadə («Qızıl sahilə səyahət»), Q.Paşayev («Yeddi il Dəclə Fərat çayı Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|