Abġd tahġRLĠ

 
91 
N.Hikmətin  çox  çap  olunduğunu,  çox  oxunduğunu,  çox  sevildiyini  öz  oxucusuna 
sevinclə  çatdırır,  gah  məhəbbətlə  Nazim  Hikmətin  adının  Azərbaycanda, 
Azərbaycan  yazıçıları,  şairləri  ilə  bir  cərgədə  çəkildiyini  söyləyir,  Bolqarıstanda 
səkkiz  cildliyinin  nəşr  edildiyini  dilə  gətirir,  gah  da  Nazim  Hikmətlə  bağlı  dildə 
dastanlaşan hekayətləri nəql edir. Elçinin Dəmirdaş Ceyhun, Selnur Sezər, Adnan 
Özyalçınər, Tomris Uyar, Turqut Uyar, Aydın Hətiboğlu, Çingiz Bəktaş, Müjdak 
Gəzən, Əsən Yel, Elmil Qalib kimi tanınmış yazıçı, şair, jurnalistlərlə görüşü, fikir 
mübadiləsi böyük maraqla oxunur və yadda qalır. Elçin qələminin qüdrəti ondadır 
ki,  o,  oxucunu  yormadan,  incitmədən  əsrlərdən-əsrlərə,  əsərlərdən-əsərlərə,  
ölkələrdən-ölkələrə  apara  bilir.  O,  öz  fikirlərini  Yunus  İmrə,  Qul  Hümmət, 
M.Ə.Sabir,  Nazim  Hikmət  misraları,  Yaşar  Kamal,  Lev  Tolstoy,  Pobindranat 
Taqor  kəlamları,  Nəsrəddin  Xoca  lətifələri,  xalq  mahnıları,  nağıllar,  atalar  sözü, 
zərb-məsəllərlə  zənginləşdirir,  mülahizə,  mühakimələrini  əsaslandırır  və  daha 
təsirli  edir.  O,  söz  azadlığı  və  onun  uğrunda  türk  sənətkarlarının  mübarizəsi 
haqqında yazanda Əziz Nesinin məşhur «Cərrahların konqresi» hekayəsini, şöhrətli 
rəssam  Səmih  Balçıoğlunun  karikaturasını  xatırladır.  Ərəb  əlifbası  ilə  bağlı 
Türkiyədə  həyata  keçirilən  reforma  haqqında  bəhs  edəndə,  o,  bu  sahədə 
M.F.Axundov və F.Köçərlinin fəaliyyətini yada salır. 
Elçin  Türkiyənin  uğurları  ilə  oxucunu  müjdələyir,  eyni  zamanda  oranın 
problemlərindən də  kədərlə, təəssüf  hissi  ilə  söz  açır. O, bu  mövzuda da  yazanda 
Türkiyəyə  məhəbbətini  gizlədə  bilmir.  Terror,  siyasi  çəkişmələr,  maoçu,  xocaçı, 
trotskiçi,  qevaraçı,  qəddafiçi,  marksçı,  engelsçi  adları  ilə  cavanların  arasında 
yayılmış  siyasi  hərdəmxəyallıq,  dəmdəməkilik,  porno-albomlar,  porno-şəkillər, 
pornofilmlər,  seks  jurnalları  Türkiyə  həyatının  cizgiləridir  və  müəllifi  qəlbdən 
üzür:  «Bu  gün  terrorçuluq  Türkiyə  kimi  gözəl  təbiətli,  qonaqcıl,  mülayim  və 
mehriban  əhalisi  olan,  zəngin  ədəbi-mədəni  irsə  malik  dünya  tarixini  yaradan 
ölkələrdən birini tamam sarsıtmışdır». 
Elçinin  səyahətnamələrini  müəyyən  mənada  səfər  etdiyi  əcnəbi  ölkənin 
ədəbi  oçerki  də  adlandırmaq  olar.  Bu  baxımdan  Qanaya  («Yanan  ağacın 
şəfəqləri»),  Tunisə  («Palma  ülfəti»),  Macarıstana  («Dyula  Çak  ilə  söhbət»)  
səfərlər  xüsusi  ilə  xarakterikdir.  «Yanan  ağacın  şəfəqləri»  oçerkində  qədim  və 
zəngin  Afrika  ölkəsi  Qanada  məskunlaşan  xalqlar, onların  həyat  və  düşüncə  tərzi 
haqqında  maraqlı,  ibrətamiz  məlumatlar verilir.  Müəllifin təbirincə  desək,  «əbədi 
bir  mövzu:  xalq  və  ədəbiyyat»  isə  oçerkin  ruhuna  tam  hakimdir.  XIX  əsrin 
sonlarından  başlayan  ingilisdilli  Qana  ədəbiyyatında  son  illərdə  milli  dillərdə  də 
nümunələr  yaranır.  Elçin  ədəbi  mövzunu  oxucuya  hərtərəfli,  detalları  ilə  təqdim 
üçün diqqətçəkən forma seçir. O, müasir Qananın ən görkəmli nümayəndələrindən 
biri  Atukvey  Okay  ilə  ədəbi  polemikaya  girir.  Təxəllüs-ad  seçməkdən, 
müstəmləkəçiliyin  fəsadları  və  ədəbi  proses,  özünüifadə  yolları,  milli  dil,  təhsil, 
sosial  problemlər,  irqlər,  ədəbi  qəhrəmanlar  və  əsl  sənətin  kriteriyalarınadək 
müxtəlif  səpgili  məsələlər  diskussiyanı  daha  ehtiraslı,  canlı  və  yaddaqalan  edir. 
Söhbət  bitdikdən  sonra  sanki  Qana  ədəbiyyatının  tarixi  və  bu  günü  barədə  bir 
ensiklopedik mənbə oxumuş kimi olursan… 
Eləcə  də,  müəllifin  «Palma  ülfəti»  oçerkində  Tunisin  və  ümumiyyətlə, 
müasir  ərəb  ədəbiyyatının  tanınmış  nümayəndələrindən  biri  Mustafa  Əl-Farsi  ilə 

---

 
92 
ədəbi  söhbəti  eyni  təsir  bağışlayır.  Burada  da  oxucu  ərəb  dünyasının  bir  parçası 
Tunisin tarixi və müasir görkəmli simaları, yerli əhalinin məşğuliyyəti barədə çox 
maraqlı,  yaddaqalan  məlumatlar  alır.  Müəllifin  də  yazdığı  kimi,  otellərin  gəldi-
gedəri  nömrələrində,  Əbdülrəhmanın  sürdüyü  maşında,  Mustafagilin  hər  küncü 
yazmaqdan,  qələm  işindən  xəbər  verən,  başdan-başa  yazıçı  ovqatı  ilə  nəfəs  alan 
evində, Tunis Mədəniyyət Nazirliyinin, Ədəbiyyat departamentinin keçirdiyi rəsmi 
tədbir  və  yığıncaqlarda,  Tunis  Yazıçılar  Birliyində,  eləcə  də  ölkənin  görkəmli 
yazıçı və ədəbiyyatşünasları – Nurəddin Səmmudla, Ömər ben Salemlə, professor 
Mühəmməd Fantarla, Mədəniyyət İşləri üzrə Milli Komitənin rəisi Ömər Süxeyri 
və bir çox başqaları ilə bədii ədəbiyyatın predmeti, müasir dövrdə oynadığı rol və 
vəzifələri barədə geniş söhbətlər, ədəbi mübahisələr canlı, ehtiraslı dillə nəql edilir 
və böyük maraq doğurur.  
«Dyula  Çak  ilə  söhbət»  adlı  oçerki  həm  Macarıstana  səfər,  həm  də  macar 
ədəbiyyatına  –  onun  tarixinə  və  bu  gününə  səyahət  adlandırmaq  olar.  Müəllif 
oçerkdə Budapeştlə bağlı ilk təəssüratını, - «Yevropa» nəşriyyatı tərəfindən macar 
dilində  «Gümüşü  furqon»  adı  ilə  kitabının  nəşri  haqqında  xəbəri  oxucu  ilə 
məmnunluqla bölüşdükdən sonra söhbəti orijinal forma ilə davam etdirir: 
«İştirakçılar: Dyula Çak, mən, tərcüməçimiz və mənim dostum Adam, bir də 
ki, maqnitofon. 
Məkan: Budapeşt. Macarıstan Yazıçılar İttifaqı. 
Zaman: 27 yanvar 1983. Saat 10
30
». 
Bu  cür  təqdimatdan  sonra  sərhədsiz  sənət-ədəbiyyat  mövzusunda  iki 
yazıçının  maraqlı  mübahisəsi  başlayır.  Ədəbi  cərəyanlar,  mövzu,  forma,  söz 
sənətinin  həyata  təsiri,  ədəbiyyatda  milli,  bəşəri  problemlər,  əsl  sənətin 
göstəriciləri  kimi  məsələlər  ətrafında  ciddi  müzakirələr  dünya,  Azərbaycan  və 
Macarıstan  ədəbiyyatının  klassiklərinin  irsindən  nümunələr  gətirilməklə  aparılır. 
Fikir mübadiləsi nə qədər qızğın, ehtiraslı olsa da, qənaətlər bir o qədər dolğun və 
yaxındır: «…hər bir yazıçı qələmi ilə ağ kağızın üzərində yalnız özünü deyil, eyni 
zamanda, özü ilə birlikdə öz xalqını da ifadə edir»; «Milliliyin fövqündə bəşərilik 
olmadığı  kimi,  cəmiyyətin  də  fövqündə,  ümumiyyətlə,  ədəbiyyat  yoxdur»; 
«Ədəbiyyatın  vətəndaşlığı…  həmin  ədəbiyyatın  milliliyindən  asılıdır»;  «Elm 
təbiəti,  xarici  aləmi  dərk  və  izah  edir,  ədəbiyyat  isə,  -  söhbət  istedaddan  gedir!  – 
insanın  daxili dünyasını  dərk və izah  etməlidir»;  «Tənqid bir tərəfdən  ədəbiyyatı 
dərk etmək üçün oxucuya köməklik göstərməlidir, digər tərəfdən isə dünyanı dərk 
etmək  üçün  yazıçının  özünə  köməklik  göstərmək  iqtidarında  olmalıdır»;  «Yazıçı 
sözü  oxucu  üçündür.  Tənqidçi  isə  öz  sözünü  həm  oxucuya,  həm  də  yazıçıya 
deməlidir»;  «…formaya  etinasız  yanaşmaq  da,  formaya  aludə  olmaq  kimi 
zərərlidir» və s. və i.  
… «Başqa bir şəhərdən gəlmiş bir impressario zırpı bir kişini bazar başında 
qurduğu səhnəyə çıxarıb camaata göstərir, tərifləyir ki, ay camaat, bu kişi dünyanın 
ən böyük pəhləvanıdır, dünyada bundan güclü məxluq yoxdur, bir dəfə bir öküzün 
buynuzlarından yapışıb yerə mıxlayıb, bir dəfə də yumruğu ilə kəlin belini sındırıb, 
bir  dəfə  də  filan  işi  görüb.  Bazardakı  adamlardan  heç  kəs  onların  yanında  ayaq 
saxlamır, hərə öz işi ilə məşğul olur. İmpressario yanından ötən bir nəfəri saxlayıb 
soruşur  ki,  mən  bu  şəhərə  belə  bir  məşhur  pəhləvan  gətirmişəm,  niyə  heç  kim 

---