Abġd tahġRLĠ

 
87 
boyunca»), M.Aslan («Ərzurumun gədiyinə varanda»), M.Hacıyev («Beş il qonşu 
diyarda»)  kimi  yazıçı,  şair  və  alimlərin  səyahət  oçerkləri,  əslində  Azərbaycan 
oxucusunu sovet dövründə tez-tez işlənən «o dünya, onların həyat tərzi» haqqında 
kommunist  ideologiyasının  yaratdığı  ehkamları,  təsəvvürləri  dağıtmaq  və  geniş 
auditoriyanı  məlumatlandırmaq  baxımından  da  çox  dəyərli  publisistik 
nümunələrdir. 
«Dünyada «Amur» üzürdü» (1967), «Yaxın, uzaq Türkiyə» (1979), «Dyula 
Çak  ilə  söhbət»  (1983),  «Qabrovo  görüşləri»  (1983),  «Palma  ülfəti»  (1983), 
«Yanan  ağacın  şəfəqləri»  (1986)  kimi  kamil  nümunələrlə  Elçin  publisistika 
tarixinə  sanballı  töhfələr  vermişdir.  O,    həmin  əsərlərlə  bu  janrın,  eyni  zamanda 
özünüifadə  imkanlarının  çərçivəyə  sığmadığını,  tükənməzliyini  bir  daha  təsdiq 
etdi.  Elçinin  səyahət  oçerklərinin  aktuallığını,  tarixi  əhəmiyyətini,  toxunulan 
mövzu  barədə  ictimai  rəyin  formalaşmasına  təsirini  araşdırmaq  nə  qədər 
maraqlıdırsa,  həmin  əsərlərin  bədii  məziyyətlərini  təhlil  etmək,  sənədli  əsər  kimi 
fakt  və  hadisələrin  təsvirində  obyektivliyə  sədaqətini  dəyərləndirmək  o  qədər 
vacibdir. 
Elçinin səyahət oçerklərində bir neçə keyfiyyət özünü daha qabarıq göstərir: 
yazıçı  obrazının  səmimiliyi,  lirik  «mən»in  sanbalı,  müəllifin  dərin  müşahidə 
bacarığı,  güclü  fəhmi  və  məntiqi,  təsirli,  lirik  ricətləri,  yeri  gəldikdə  kəskin, 
prinsipial  mövqeyi,  ətrafda  cərəyan  edən  hadisələrə  çevik  və  dəqiq  reaksiyası, 
maraqlı mülahizələri… 
Səmimiyyət, ümumiyyətlə, Elçinin həyat kredosudur. Müxtəlif illərdə KİV-ə 
verdiyi  müsahibələrdə  («Elçin:  «Bir  parça  gün  işığı»,  1982;  «Elçin  və  İlyas 
Əfəndiyev»,  1994  və  s.)  insani  keyfiyyətlər  sırasında  səmimiyyətə  daha  çox 
üstünlük  verdiyini  deyən  müəllif  səyahət  oçerklərində  məxsusi  olaraq  bu  cəhəti 
xüsusi  vurğulamasa  da,  yazıların  hər  birinə    səmimi  hisslərin  hakim  kəsildiyini 
söyləyə  bilərik.  O,  qoca  Avropanı  istehza  ilə  ittiham  edəndə  –  «Vyanada 
Bethovenin yaşadığı evi görmək istəyənlərin sayı yox. Buyurun cənablar, muzeyə 
bənzər bir şey yoxdur? Nə olar, qəminiz kəm. Yaxşı sərin pivə ki, var. Bəlkə, elə 
belə  yaxşıdır  –  bir  vaxt  Bethovenin  yaşadığı  yerdə  indi  pivəxana?  Bəlkə,  bir 
qeyrətli  adam  tapıldı,  Bethovenin  şərəfinə  qədəh  qaldırdı?  Hərçənd  burada  qədəh 
yox, iri parçlardır…»  - yazanda da («Dunayda «Amur» üzürdü»), qara Afrikanın 
qaniçənlərini qəzəblə qamçılayanda da – «Hərgah son dərəcə zəngin və rəngarəng 
adət-ənənələrə  malik  Afrika  xalqının  milli  mərasimi  şnapsla  icra  edilirsə,  bu, 
əslində, milliyə gülmək, millini ələ salmaq deyilmi?» - deyə soruşanda da («Yanan 
ağacın  şəfəqləri»),  bədəvi  ərəbin  qəlbinin  közünü,  gözünün  atəşini,  işıqlı 
təbəssümünü Tunisdən Azərbaycana «gətirəndə» də, eyni dərəcədə səmimidir… 
«Ötən  əsrin  yetmişinci  illərinin  sonunda  respublikada  ən  çox  oxunan 
publisistik yazı hansı olmuşdur?» - sualı ilə sorğu keçirilərsə, ilk iki əsərdən biri, 
bəlkə də birincisi «Yaxın, uzaq Türkiyə» səyahət oçerkinin olacağı şəksizdir. 
Bu əsər diqqəti həm yüksək sənətkarlıqla işləndiyi, həm də bizə ruhən yaxın 
qardaş  Türkiyədən  bəhs  etməsi  ilə  cəlbedicidir.  «Yaxın,  uzaq  Türkiyə»  yalnız 
Elçin  yaradıcılığında  yox,  bütünlüklə  Azərbaycan  publisistikası  nümunələri 
cərgəsində  xüsusi  yer  tutur.  Odur  ki,  səyahət  oçerkinin  məziyyətləri  barədə  bir 
qədər ətraflı bəhs etmək yerinə düşərdi. 

---

 
88 
Qələmə  alındığı  dövrdə  –  Laosu,  Kambocanı,  Çilini,  yaxud  Vyetnamı 
Türkiyədən daha yaxşı tanıdığımız sovet vaxtı çox böyük marağa səbəb olan oçerk 
bu gün də – Azərbaycan-Türkiyə mədəni-ədəbi əlaqələrinin, iqtisadi əməkdaşlığın 
yüksələn  xətlə  inkişaf  etdiyi,  yeni  keyfiyyət  göstəriciləri  əxz  etdiyi  müstəqillik 
illərində  də  aktuallığını  itirməmişdir,  yəqin  ki,  heç  zaman    da    itirməyəcəkdir. 
Elçinin uzaqgörən və dərin düşüncə tərzindən, qeyri-adi fəhmindəndir ki, bu əsər 
qələmə alınandan 20 ildən də çox bir vaxt keçdikdən sonra (bu dövrdə SSRİ adlı 
imperiyanın  dağılması  və  nəticədə  müstəqil  respublikaların,  o  cümlədən 
Azərbaycan  Respublikasının  yaranması  kimi  tarixi  hadisənin  baş  verdiyini  xüsusi 
vurğulamağa  ehtiyac  var)  o  deyəcəkdir:  «Mən  1979-cu  ildə  Türkiyə  haqqında 
yazdığım  kitabın  bütün  cümlələrinin  altından  bu  gün  məmnuniyyətlə  qol 
çəkərəm». (Hacı Azər Əbilov. «Mən insanın içərisindəki azadlığın tərəfdarıyam»  
(Elçinlə müsahibə), 2001). 
Fikrimizcə, bu əsərə dəfələrlə müraciət edilməli, sovet dövrü kontekstində o 
dərindən  təhlil  edilməli,  dəyərləndirilməlidir.  Burada  müəllif  dərin  müşahidəsi, 
mütaliəsi  və  çoxsaylı  görüşləri  sayəsində  Türkiyənin  mövcud  ictimai-siyasi 
həyatını,  partiya,  axın  və  cərəyanların  cəmiyyətdəki  rolunu,  ölkəni  çalxalayan 
terrorçuluğu, onu törədən səbəbləri obyektiv şərh edir, dəyərləndirir. 
KİV  Sovet  İttifaqında  –  bir  partiyalı  sistemdə  kommunist  ideologiyasının 
itaətkar  icraçısı  funksiyasını  daşıyanda  Elçin  cəsarətlə  yazırdı:  «Yeri  gəlmişkən, 
demək  istəyirəm  ki,  Türkiyədə  qəzet  institutu  çox  geniş  yayılmışdır  və  qəzetin 
nüfuzu böyükdür. Saysız-hesabsız bulvar, maqazin qəzetlərindən tutmuş, müxtəlif 
siyasi  amallı  «Cümhuriyyət»,  «Milliyyət»,  «Hürriyyət»,  «Tərcüman»,  «Politika» 
və  s.  kimi  ciddi  (bizdə  qəzetə  şamil  edilərkən  bu  söz  qəribə  səslənir)  qəzetlər 
əhalinin məişətinə daxil olmuşdur». Bu gün, senzuranın ləğv edildiyi, söz, mətbuat 
azadlığının, digər demokratik dəyərlərin bərqərar olunduğu bir şəraitdə bu sətirlər 
rahatlıqla, həyəcansız, həsədsiz oxunur. Lakin 70-ci illər oxucusu həmin qəzetlərin 
adını yanğı, sevgi ilə təkrarlayardı, təşnəli insan suyu necə içərsə, oxucu sözləri o 
cür  ehtirasla  «udardı».  Qəzet,  jurnal  buraxmağı  xəyalına  belə  gətirməyən 
təhsilindən,  peşəsindən,  cəmiyyətdə  tutduğu  mövqedən  asılı  olmayaraq  sovet 
oxucusuna  Elçin  qocaman  türk  yazıçısı  Yusif  Ahuşkalının  dili  ilə  zarafatla 
söyləyir: «…indi kimin əlinə qələm keçir, qəzet, ya dərgi buraxır». 
Yeri  gəlmişkən,  Azərbaycan  mühacirlərinin  həyatını,  fəaliyyətini  dilə 
gətirməyin yasaq olduğu bir dövrdə Elçin Türkiyədəki soydaşlarımızın həyatından, 
xüsusi  ilə  nəşri  fəaliyyətindən  geniş  bəhs  edir.  Məlum  olur  ki,  «Türkiyədə,  əsas 
etibarı  ilə  İstanbul  və  Ankarada  azərbaycanlı  mühacirlər  də  var  və  bunların  bir 
qismi  iyirminci  ildə,  Azərbaycanda  sovet  hakimiyyəti  qurulanda,  digər  bir  qismi 
isə II Dünya  müharibəsindən sonra qaçıb Türkiyəyə gedənlərdir». Müəllif Qarsda 
anadan olub böyümüş, hazırda İstanbulda yaşayan musiqiçi, folklorçu, jurnalist, bir 
sözlə,  İstanbuldakı  azərbaycanlıların  «patriot»  adlandırdıqları  Erol  Özaydın 
haqqında,  onun  «Həmşəhri»  adlı  8  səhifəlik  aylıq  «mədəniyyət,  sosial  və  aktual 
qəzetə»si barədə geniş bəhs edir. Qəzetin əsas amalı milli adət-ənənələri qorumaq, 
yaşatmaq, azərbaycanlıların birliyini təmin etməkdir. 
Qəzet  Azərbaycan  dilinin,  ədəbiyyatının,  mədəniyyətinin  təbliğinə  böyük 
səy göstərir. Qəzetin bütün yükünü «mənim üçün çox çətindir, işim ağırdır, amma 

---