Abideler indd

Cənab Prezident keçirdiyi bütün görüşlərdə 

bu fikirləri açıq şəkildə səsləndirir. Tərəf 

müqabillərindən bu riyakarlığa, ikili standartla-

ra son qoyulmasını tələb edir. 

Prezident İlham Əliyevin 10 aprel 2015-

ci il tarixində Nazirlər Kabinetinin iclasında 

söylədiyi fikirlər çox əhəmiyyətlidir. O, müna-

qişənin uzanmasından danışarkən Qarabağın 

əzəli Azərbaycan torpağı olmasını sübut edən 

bir məqama toxundu: “Mən bunu dəfələrlə 

demişəm, bizim cəmiyyətimiz, xüsusilə gənc nəsil 

heç vaxt unutmamalıdır ki, Ermənistan dövləti 

tarixi Azərbaycan torpaqları üzərində qurulub. 

Bu, bizim tarixi dədə-baba torpaqlarımızdır. Bü-

tün toponimlər Azərbaycan mənşəlidir. Bunu 

bilmək üçün XX əsrin əvvəllərində çar Rusiya-

sında tərtib olunan xəritələrə baxmaq kifayətdir. 

Orada bir dənə də erməni toponimi tapmaq 

mümkün deyil. İndiki Ermənistanda bütün 

kəndlərin 80 faizi Azərbaycan mənşəli adlar da-

şıyır. Yəni, bu, bizim tarixi torpaqlarımızdır və 

biz mütləq o torpaqlara qayıdacağıq. Başqa cür 

mümkün deyil. Bu, bizim strateji hədəfimizdir 

və biz bu hədəfə çatmaq üçün çalışırıq, çalışaca-

ğıq”.

Bizim “hücum diplomatiyamız”ın içində 

işğal olunmuş torpaqlarımızda Ermənistanın 

törətdiyi vəhşiliklərin - tarixi, dini və mədəni 

abidələrə qarşı vandalizmi, terrorizmi dünya 

ictimaiyyətinə çatdırmaq əsas yerlərdən birini 

tutur. Bununla bağlı Azərbaycan dövləti, diaspor 

təşkilatları, o cümlədən Heydər Əliyev Fondu da 

böyük işlər görür. Tərtib olunan bu foto-kitabın 

da əsas məqsədi erməni vandalizmi barədə dün-

ya ictimaiyyətini bir daha məlumatlandırmaqdır. 

Ümid edirik ki, tarixi Azərbaycan torpağı olan 

Qarabağdakı mədəni və mənəvi irsimiz barədə 

tutarlı mənbələrdən birinə çevriləcək bu kitab 

həqiqətin carçısı qismində də çıxış edə biləcəkdir.   

Mübariz Qurbanlı

Azərbaycan Respublikası

Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri

ÖN SÖZ

7

---

AĞDAM RAYONU

Ağdam rayonu 1930-cu ildə yaradılmışdır. Rayon Aran Qarabağla 

Dağlıq Qarabağın birləşdiyi ərazidə yerləşir. Ağcabədi, Bərdə, Tərtər, 

Ağdərə, Əsgəranla qonşudur. Ağdam rayonunun ərazisi 1150 kvadrat 

kilometr olub, 65 yaşayış məntəqəsini əhatə edir. Rayon ərazisinin 88%-i 

1993-cü il iyul ayının 23-də ermənilər tərəfindən işğal edilmişdir.

XX əsrin 50-ci illərindən sonra aparılan tədqiqat işləri buranın qədim 

insanların yaşayış məskənlərindən olduğunu sübut etmişdir. Üçoğlantəpə 

adlanan ərazidə aparılan tədqiqatlar nəticəsində qədim insanların bu 

ərazidə Eneolit dövründə (e. ə. IV-VI minillik) məskunlaşmağa başladığı 

müəyyən edilmişdir.       

Rayonun ərazisində aşağıda göstərilmiş siyahıya daxil etmədiyimiz 

qədim tarixə malik yüzlərlə memarlıq və incəsənət abidələri vardır. Bu-

radakı tarixi memarlıq abidələri, yaşayış məskənləri, sərdabələr, kurqan-

lar və s. müxtəlif tarixi dövrləri əks etdirən nadir nümunələrdir. Ra-

yonun onlarla tarixi yaşayış məskənləri Eneolit dövründən günümüzə 

kimi gəlib çatmışdır. Bu maddi-mənəvi abidələr müxtəlif bölgü əsasında 

qruplaşdırılmış və hər biri tarixə əsaslanaraq, “Azərbaycan Respublika-

sının ərazisində dövlət mühafizəsinə götürülmüş daşınılmaz mədəniyyət 

abidələrinin əhəmiyyət dərəcəsinə görə bölgüsü” adlı kitaba daxil edil-

mişdir. Eləcə də, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 02 avqust 

2001-ci il tarixli 132 №-li qərarı ilə dünya və ölkə əhəmiyyətli daşınmaz 

Tarix və Mədəniyyət abidələrinin siyahısına salınaraq inventarlaşdırıl-

mışdır. 

Tədqiqatçı alim Rəşid Göyüşov ərəblərin Azərbaycanı fəth etdikdən 

sonra İslamı ən son qəbul edən bölgənin Ağdam olduğunu qeyd etmiş-

dir.   

Xaçındərbətli kəndində 1314-cü ildə inşa edilmiş Qutlu Musa oğlu 

türbəsi, Kəngərli kəndində XIV əsrə aid türbə, Ağdam şəhərində XIX 

əsrdə memar Kərbəlayi Səfixan Qarabaği (1817-1910) tərəfindən inşa 

olunmuş məscid, Boyəhmədli kəndində dua edən insan şəklində daş 

heykəl, Çəmənli kəndində məşhur övliyalardan olan Seyid Lazım Ağa-

nın məqbərəsi rayonun tarixi-dini abidələrinin zənginliyindən xəbər 

verən milli-mənəvi sərvətlərimizdəndir.  

İŞĞAL ALTINDAKI

TARİXİ-DİNİ 

ABİDƏLƏRİMİZ

8

---

AĞDAM CÜMƏ MƏSCİDİ

(AĞDAM ŞƏHƏRİ)

Ağdam Cümə məscidi 1868-1870-ci illərdə tikilmişdir. Memarı 

Kərbəlayi Səfixan Qarabaği olan məscid iki minarəli və ikimərtəbəlidir. 

Məscid binası daşdan, binanın fasad hissəsinin künclərindən qalxan 

minarələr isə kərpicdən hörülmüşdür. 

***

Mərkəz gümbəzə dayaq olan dörd sütun daxili məkanın həm tən 

ortasında kvadrat, həm də yan tərəflərdə iki mərtəbəli eyvanlar yaradır. 

İbadət zalına baxan və qadınlar üçün nəzərdə tutulan bu eyvanlar da öz 

növbəsində yuxarıdan gümbəzlərlə örtülür. Burada da az qala hər detal-

da İslam incəsənəti üçün mühüm olan mürəbbe (dördbucaqlı) və dairə 

münasibətlərinə rast gəlmək olar. İbadət zalı mehrabın kənarlarından 

və eyvanlardan açılan pəncərələrlə işıqlandırılır. Mehrab tağçasının 

üzərində binanın dekor tərtibini verən ustad Məhəmməd Nəqqaş 

Təbrizinin adı və təmir olunduğu il, hicri təqvimlə 1331-cü il (miladi 

1913) tarixi həkk olunmuşdur. Mənbələrdə göstərilir ki, Ağdam Cümə 

məscidinin divarlarını ilkin variantda Kərbəlayi Səfixanın dostu nəqqaş 

Məhəmməd Şükuhi işləmişdir. Məscidin giriş qapısı Səfəvi memarlığı 

üçün xarakterik olan iri tağ portalın içindədir.

***

Memar Kərbəlayi Səfixan Qarabaği 1817-ci ildə doğulmuş, 1910-

cu ildə vəfat etmişdir. Onun Azərbaycanın Şuşa, Ağdam, Bərdə, Füzuli 

şəhərlərində, eləcə də Ukraynanın  Odessa və Türkmənistanın Aşqabad 

şəhərlərində ucaltdığı məscidlər bu gün də memarlıq nümunələri hesab 

olunur. Kərbəlayi Səfixan Qarabaği sayəsində “Qarabağ məscid memar-

lığı” adlı üslub formalaşmış və bu üslubu başqa heç bir digər üslublarla 

səhv salmaq mümkün deyil. 

***

Ağdam şəhəri 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən 

işğal olunmuş və Azərbaycan memarlığının incilərindən sayılan Ağdam 

Cümə məscidi də erməni təcavüzünün qurbanına çevrilmişdir. Məscidin 

AĞDAM RAYONU

9

---