Adabiyot 11-sinf indd
Yüklə 4,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
| bir lahzayu
bir nafas . Bu o‘z-o‘zidan ko‘p va oz tushunchalari orasi- dagi ziddiyatni yuzaga chiqaradi. Ular ning ostidagi ma’no tovlanishlari bizni o‘ziga jalb etadi. Keyingi ikki misrada ham mantiqiy ziddiyat aks etgan. Ulardagi tayanch so‘zlar keldim va borurimda dir. Ruboiy qofiyasi asosiy mavzuni ochishda muhim omil bo‘lgan. Shunga ko‘ra, asosiy fikrni ifodalovchi so‘z – diyor qofiyaga surilgan. Ikkinchi misra esa lirik qahramon ruhiy olamini aks etti rishga qaratilgan, shuning uchun qarorim so‘zining qofiyada keltirilishi tasodifiy emas. Oxirgi misradagi ixtiyorim qofiyasi ham umumiy ma’noni kuchaytirishga xizmat qiladi. Muhimi, bu ruboiy ham boshqalari kabi ifodalarning tabiiy va quymaligi, turkona so‘zlarning o‘z o‘rnida, jonli holda qo‘llangani bilan ajralib turadi. Dastlabki misra ro‘y bergan hodisa mohiyati haqidagi axborot tarzida berilgan. Ammo uning mahzun va tushkun kayfiyat ifodasi ekani ham ko‘rinib turibdi. Keyingi misrada esa lirik qahramonning shu hodisaga munosabati ko‘rsatil- gan. Unda bezovtalik, iztirob, taqdir oldidagi ojizlik e’tirofi aks etgan. Ayni paytda, bu qayg‘uning oniy, qisqa emas, aksincha, muntazam va uzluksizligi ta’kidlangan. 173 Natijaning yomonligi uchun o‘zining aybdorligini tan olish har kimning ham qo‘lidan kelavermaydi. Boburda mana shunday mardonalik har doim ochiq namoyon bo‘ladi. Bu yerda ham shu xislatning yana bir qirrasi ko‘rinib turib- di. Ammo taqdir buyrug‘iga bo‘ysunmaslikning ham imkoni yo‘q. Oxirgi misra mana shu e’tirofning go‘zal ifodasi sifatida yaratilgan. Bobur ruboiylari bu janrni yangi mavzu bilan boyitdi. Ularga hasbi hol ohanglarining, yurtsevarlik, vatanparvarlik g‘oyalari ning ustuvor tarzda singdirilishi mana shu yangilik- ning bir qismini tashkil etadi. Yana bir yangilik ularning tabiiy, samimiy ruhi bilan belgilanadi. Bobur ruboiylari hayotning turli qirralari haqida bahs yuritadi. Bobur ruboiylari ham g‘azallari kabi hasbi hol xarakteriga ega: ularda adib o‘z ko‘rgan-kechirgan tuyg‘ula- rini ifodalashga ko‘proq e’tibor beradi: Necha bu falak solg‘usi g‘urbatqa meni, Har lahza tugangusiz mashaqqatqa meni. Ne chora qilay, netayki, Tengri go‘yo Mehnatni menga yaratdi, mehnatqa – meni. Ushbu ruboiy mavzusiga ko‘ra boshqa ruboiylarga uyg‘un. Unda ham yor, ham diyordan yiroqlik, ulardan ayrilib yashash iztiroblari aks etgan. Ayni paytda, kundalik hayot maromining o‘zida ham kutilmagan azob-uqubatlar, ranj-u kulfatlarning ko‘ngilga beradigan og‘riqlari ham aks etgan. Dastlabki ikki misrani yana bir marta o‘qib chiqaylik. E’tibor berdingizmi: solg‘usi fe’li qaysi misraga aloqador? Faqat birinchi misragami? U har ikki misraga ham daxldor. Gapning mana shu shaklda tuzilishi undagi fikriy mantiqni kuchaytirgan. Keyingi ikki misrada ham yangicha shakllar mavjud. Uchinchi misrada savolning takrorlanishi iztirobning kuchini tasavvur qilishga yordam beradi. Oxirgi misradagi mehnat hamda men so‘zlariga qo‘shilayotgan jo‘nalish va tushum kelishigining qo‘shimchalari oxirgi misrada o‘rinlarini al- 174 O‘ Z B E K M U M T O Z A D A B I Y O T I mashtirgan. Bu shoir ko‘zda tutgan ma’noning yanada kuchli va ta’sirchan bo‘lishiga xizmat qilmoqda. Boburning yana bir yirik xizmati she’riy asarlar tilini hayotga yaqinlashtirishda, uning sodda va ravon, tushunarli, sami miy bo‘lishiga intilishida ko‘rinadi. Ba’zan bu g‘azallarda og‘zaki nutqqa juda yaqin bo‘lgan ohanglar sezilib turadi. Asru ko‘p emish jur’at-u himmat sizga, Ro‘zi qilg‘ay Xudoy nusrat sizga. Mardonalig‘ingizni bori el bildi, Rahmat sizga, hazor rahmat sizga. Ruboiylarning katta qismi o‘zida Boburning hayotiy tajri- balari davomida to‘plangan haqiqatlarni mujassam etgan. Tuz oh, Zahiriddin Muhammad Bobur, Yuz oh, Zahiriddin Muhammad Bobur. Sarrishtayi ayshdin ko‘ngulni zinhor Uz, oh, Zahiriddin Muhamrnad Bobur. Bobur o‘zbek tilidagi so‘zlardan juda o‘rinli hamda unum li foydalanadi. Ularning kuchi va qudratini, ichki imkoniyatla- rini, tarovatini chuqur his qiladi. Yuqoridagi ruboiy birgina so‘zning o‘zgarishi asosida hosil bo‘lgan. Ammo unda boshqa she’rlarda bo‘lgani kabi, ichki bir dard, abgor bo‘lgan ko‘ngil, afsus va nadomatlar ichidagi ruh egasi yorqin tarzda namoyon bo‘ladi. Ruboiyda Yüklə 4,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|