Adau nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə
Yüklə 139,92 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- , 2016, № 1 5 AQRONOMLUQ, EKOLOGİYA VƏ AQROTEXNOLOGİYA UOT 633-511:631.
- Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Açar sözlər
- Bitki sıxlığının pambıq sortlarında əsas gövdənin hündürlüyünə təsiri.
- ADAU- nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə nc ə
ADAU- nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə nc ə , 2016, № 1 5 AQRONOMLUQ, EKOLOGİYA VƏ AQROTEXNOLOGİYA UOT 633-511:631. BİTKİ SIXLIĞININ PAMBIQ SORTLARININ STRUKTUR GÖSTƏRİCİLƏRİNƏ TƏSİRİ Aqrar elmlər üzrə elmlər doktoru N.Y.Seyidəliyev Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti Açar sözlər: pambıq, toxum, lif, bitki sıxlığı, pambıq sortları, Inkişaf fazaları, əsas gövdənin hündürlüyü, qozaların sayı, bir qozadan çıxan xam pambığın çəkisi, məhsuldarlıq və lifin texnoloji göstəriciləri Respublikamızda aqrar sahə iqtisadiyyatı- nın aparıcı sahələrindən biri olan pambıqçılıq aq- rar islahatından sonra müvəqqəti tənəzzülə uğrasa da, hazırda fermer təsərrüfatlarında da ildən-ilə pambıq istehsalının artırılmasına xüsusi fikir veri- lir. Son dövürlər bu qiymətli bitkinin ölkə üzrə istehsalı 100 min tondan da az olmuşdur. Lakin bununla belə, toxuculuq sənayesinin daima artan tələbatını ödəmək üçün, müasir tələblərə cavab verəcək yüksək məhsuldarlığa malik olan yeni sortların yaradılması və onların müxtəlif aqrotex- niki şəraitdə öyrənilməsi olduqca vacibdir. Tor- paq iqlim şəraitindən asılı olaraq hər hansı sortun və ya hibridin genetik-irsi xüsusiyyətlərinin sabit saxlanılması, yəni uzun illər boyu yüksək məhsul verməsi üçün tələb olunan aqrotexniki tədbirlərə düzgün əməl edilməlidir. Qeyri-normal aqrotex- niki şəraitdə hətta mədəni sort və hibridlər bir neçə nəsildən sonra xarab olub sıradan çıxır. Belə bir strateji əhəmiyyətə malik olan bitkinin məh- suldarlığının və lif keyfiyyətinin yüksəldilməsi istiqamətində çox şaxəli elmi tədqiqat işləri apa- rılır. Məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsində sortun xüsusi payı vardır. Son dövrlərdə pambıq əkən fermerlər öz təsərrüfatlarının təbii iqlim şəraitində daha yüksək məhsul verən sortların seçilməsində xeyli çətinlik çəkirlər [1...5]. Sort ayrıca götürülmüş bitkinin məhsul- darlığını artırmaqla ən ucuz vasitə olmaqla, hazır- da elə güclü bioloji idarə etmə amilinə çevrilmiş- dir ki, onsuz əkinçilikdə elm və texnikanın nailiy- yətinin tətbiqinə, yeni-yeni səmərəli sistemə, kim- yalaşmasına və s. kapital qoyuluşunu optimallaş- dırmaq mümkün deyildir. Sort müasir kənd təsər- rüfatı bitkilərinin istehsalında intensiv texnolo- giyanın həyata keçirilməsində bioloji özəl rolunu oynayır. Onun yüksək və keyfiyyətli məhsul ver- məsinə, tətbiq edilən aqrotexniki tədbirlər daha çox təsir göstərir. Bu da hər hansı bir sortun uzun müddət öz bioloji və morfoloji xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamağa imkan yaradır [6]. Aqrotexniki tədbirlərin optimal müddətdə yerinə yetirilməsi bütün hallarda onun inkişaf fa- zalarına müsbət təsir göstərir. Elmi tədqiqat işi Beyləqan rayonunun “İlqar” kəndli fermer təsər- rüfatında aparılmışdır. Bitki sıxlığının pambıq sortlarında əsas gövdənin hündürlüyünə təsiri. Pambıq bitkisin- də budaqların əmələ gəlməsi və əsas gövdənin normal şəkildə formalaşması tətbiq olunan aqro- texniki tədbirlərdən daha çox asılıdır. Orta Asiya alimlərinin apardıqları tədqiqatlar nəticəsində bir daha sübut edilmişdir ki, gübrə normaları, bitki sıxlığı və suvarma rejimi optimal müddətdə və normada tətbiq olunduqda budaqların sayı daha çox olur [7]. 1 saylı cədvəldən göründüyü kimi müxtəlif bitki sıxlığının pambıq sortlarında əsas gövdənin hündürlüyünə təsiri müxtəlif olmuşdur. Sortların müxtəlif inkişaf fazalarında nəti- cələr aşağıdakı kimi olmuşdur. Gəncə-2 sortunda qönçələmə fazasında 100 min/ədəd bitki sıxlığın- da 36 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 34 sm; çiçəkləmə fazasında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 66 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 62 sm; yetişmə fazasında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 113 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 113 sm olmuşdur [7]. Gəncə-8 sortunda qönçələmə fazasında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 33 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 30 sm; çiçəkləmə fazasında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 56 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 52 sm; yetişmə fazasında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 98 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 94 sm olmuşdur. Gəncə-78 sortunda qönçələmə fazasında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 44 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 39 sm; çiçəkləmə faza- sında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 69 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 64 sm; yetişmə fazasın- da 100 min/ədəd bitki sıxlığında 122 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 119 sm olmuşdur. ADAU- nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə nc ə , 2016, № 1 6 Gəncə-110 sortunda qönçələmə fazasında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 36 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 33 sm; çiçəkləmə faza- sında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 56 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 56 sm; yetişmə faza- sında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 105 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 103 sm olmuşdur. AzNİXİ-195 sortunda qönçələmə fazasında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 37 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 34 sm; çiçəkləmə faza- sında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 64 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 59 sm; yetişmə fazasında 100 min/ədəd bitki sıxlığında 104 sm və 160 min/ədəd bitki sıxlığında 97 sm olmuşdur. 100 min/ədəd bitki sıxlığı olan variantlarda sortların əsas gövdəsinin hündürlüyü, 160 min/ədəd bitki sıxlığı olan variantlarda sortların əsas gövdəsinin hündürlüyünə nisbətən hündür olmuşdur. Cədvəl 1 Bitki sıxlığının pambıq sortlarında əsas gövdənin hündürlüyünə təsiri Bitki sıxlığının pambıq sortlarında qoza- ların sayına və bir qozadan alınan xam pambı- ğın kütləsinə təsiri. Bitki sıxlığından asılı olaraq pambıq sortlarının təsərrüfat göstəriciləri onların genetik, bioloji və morfoloji xüsusiyyətləri bir- birindən fərqlənir. Pambığın qozası onun meyvəsi hesab olunur və o, yalnız yetişdikdə açılır. Sənaye sortlarında ən iri qozalar orta lifli- lərdə (xam pambığın kütləsi) 5-8 qrama qədər olur. Zəriflifli pambıqlarda qozaları nisbətən xır- da (1.8-4.0 qrama qədər) olur. Qozaları iriliyi xa- rici şəraitdən, aqrotexnikadan və qozaların bitkidə yerləşmə yerindən asılı olaraq bir qədər dəyişə bilir. Sortlarda çox vaxt kolun aşağı və yuxarı hissəsindəki budaqların qozaları daxili budaqlar- dakına nisbətən xeyli xırda olur. Pambığın növ və sortundan asılı olaraq yetişməmiş qozaların rəngi açıq-yaşıl, tünd yaşıl və ya qırmızı rəngdə olur. Hər bir qozadakı yuvaların sayından asılı olaraq orta hesabla 25-50 -ə qədər toxum olur. O, yetişdikdən sonra quruyur və açılır. Bitki sıxlığının bitki orqanlarına təsiri müxtəlifdir. 100 və 160 min/ha bitki sıxlığı olan variantlarda pambıq sortlarının toxumları, heç də ümumi inkişaf dinamikasına, sortun təsərrüfat əlamətlərinə görə eyni nəticəyə malik olmur. Müxtəlif bitki sıxlıqları eyni sort daxilində həm müsbət, həm də mənfi nəticə verir. Sortun poten- sial və genetik xüsusiyyətlərindən asılı olaraq da dəyişkənlikləri fərqli olur. Pambıq sortlarının genotipindən, bioloji və morfoloji xüsusiyyətlərindən asılı olaraq bitki sıx- lığının bir kolda əmələ gələn qozaların sayına və qozadan alınan xam pambığın kütləsinə təsiri müxtəlif olmuşdur. Cədvəldəki göstəricilərdən aydın olur ki, ən çox qoza bütün sortlarda 100 min/ədəd bitki sıxlığı olan variantlardan əldə olunmuşdur. Gəncə-2 sortunda 100 min/ədəd bitki sıx- lığı zəminində bir kolda olan qozaların sayı 14 ədəd, bir qozadan çıxan xam pambığın kütləsi 6.1 qram, 160 min/ədəd bitki sıxlığı zəminində bir kolda olan qozaların sayı 10 ədəd, bir qozadan çıxan xam pambığın kütləsi 5.6 qram olmuşdur. Gəncə-8 sortunda 100 min/ədəd bitki sıxlığı zəminində bir kolda olan qozaların sayı 12 ədəd, bir qozadan çıxan xam pambığın kütləsi 6.3 qram, 160 min/ədəd bitki sıxlığı zəminində isə bir kolda olan qozaların sayı 8 ədəd, bir qozadan çıxan xam pambığın kütləsi 5.5 qram olmuşdur. S/s Variantlar Müşahidə vaxtları Sortlar Bitki sıxlığı min/ədədlə Qönçələmə fazası (sm-lə) Çiçəkləmə fazası (sm-lə) Yetişmə fazası (sm-lə) 1 Gəncə-2 100 36 66 115 160 34 62 113 2 Gəncə-8 100 33 56 98 160 30 52 94 3 Gəncə-78 100 44 69 122 160 39 64 119 4 Gəncə-110 100 35 56 105 160 34 556 103 5 AzNİXİ-195 100 36 64 104 160 34 59 97 Yüklə 139,92 Kb. Dostları ilə paylaş:
|