Adau nun Elmi Əsə rl ə ri. G ə

   ADAU-
nun Elmi Əsə
rl
ə
ri. G
ə
nc
ə
, 2016, 
№
1
 
 
7 
 
                                                                                                                             Cədvəl 2 
Bitki sıxlığının bir kolda olan qozaların sayına və bir qozadan 
 çıxan xam pambığın kütləsinə təsiri 
S/s 
Variantlar 
Bir kolda olan 
qozaların sayı 
(ədədlə) 
Bir qozadan çıxan 
xam pambığın 
kütləsi (qr-la) 
Nəzarətə 
nisbətən 
fərq(qr-la) 
Sortlar 
Bitki sıxlığı 
min/ədədlə 
1 
Gəncə-2 
100 
15 
6.2 
- 
160 
11 
5.6 
-0.6 
2 
Gəncə-8 
100 
12 
6.3 
0.1 
160 
8 
5.5 
-0.7 
3 
Gəncə-78 
100 
15 
6.3 
0.1 
160 
12 
5.7 
-0,5 
4 
Gəncə-110 
100 
16 
6.3 
0.1 
160 
13 
5.4 
-0.8 
5 
AzNİXİ-195 
100 
15 
6.3 
0.1 
160 
10 
5.5 
-0.7 
 
Gəncə-78 sortunda 100 min/ədəd bitki sıx-
lığı  zəminində  bir  kolda  olan  qozaların  sayı 
15Ədəd, bir qozadan çıxan xam pambığın kütləsi 
6.3  qram,  160  min/ədəd  bitki  sıxlığı  zəminində 
isə bir kolda olan qozaların sayı 12 ədəd, bir qo-
zadan  çıxan  xam  pambığın  kütləsi  5.7  qram  ol-
muşdur.  
Gəncə-110  sortunda  100  min/ədəd  bitki 
sıxlığı zəminində bir kolda olan qozaların sayı 16 
ədəd, bir qozadan çıxan xam pambığın kütləsi 6.3 
qram, 160 min/ədəd bitki sıxlığı zəminində isə bir 
kolda  olan  qozaların  sayı  13  ədəd,  bir  qozadan 
çıxan xam pambığın kütləsi 5.4 qram olmuşdur.  
AzNİXİ-195  sortunda  100  min/ədəd  bitki 
sıxlığı zəminində bir kolda olan qozaların sayı 15 
ədəd, bir qozadan çıxan xam pambığın kütləsi 6.3 
qram, 160 min/ədəd bitki sıxlığı zəminində isə bir 
kolda  olan  qozaların  sayı  10  ədəd,  bir  qozadan 
çıxan xam pambığın kütləsi 5.5 qram olmuşdur. 
Bitki  sıxlığının  pambıq  sortlarının  məh-
suldarlığına  təsiri.  Bitki  sıxlığı  sortların  inkişaf 
fazalarına müxtəlif formada təsir etdiyi kimi pam-
bığın  təsərrüfat  əlamətlərinə,  o  cümlədən,  məh-
suldarlığa da müxtəlif formada təsir etmişdir [7]. 
Təcrübə  sahəsində  variantlar  üzrə  əvvəlcə-
dən  nişanlanmış  25  kolun  məhsulunu  yığıb,  top-
lanmış  məhsulu  25-ə  bölərək  bir  bitkinin  orta 
məhsuldarlığını  təyin  etmişik.  Sonra  bir  bitkinin 
hektarda  olan  bitkilərin  sayına  vuraraq  məhsul-
darlığı  tapmışıq.  Hər  iki  üsulun  nəticələri  tam 
oxşar  olmuşdur.  Cədvəllərə  nəzər  salsaq  görərik 
ki,  Gəncə-2  sortunda  100  min\ədəd  bitki  sıxlığı 
zəminində 
məhsuldarlıq 
28.2  sen/ha,  160 
min/ədəd  bitki  sıxlığı  zəmininsə  isə  31.5  sen/ha 
olmuşdur.  Həmin  göstəricilər  Gəncə-8  sortunda 
30.4; 33.5, Gəncə -78 sortunda 28.6; 31.6, Gəncə 
-110  sortunda  30.5;  34.6,  AzNİXİ  -195  sortunda 
isə 29.8; 33.4 sen/ha olmuşdur. 
                                                                                                             
                                                                                                                                  Cədvəl 3 
Bitki sıxlığının pambıq sortlarının məhsuldarlığına təsiri 
S/s 
Variantlar 
Təkrarlar üzrə məhsuldarlıq 
(sen/ha) 
Orta məhsuldar-
lıq (sen/ha) 
Məhsul artımı 
Sortlar 
Bitki sıxlığı 
min/ədəd 
I 
II 
III 
IV 
Sen/ha 
%-lə 
1 
Gəncə-2 
100 
28.0 
28.5 
30.1 
29.4 
29.2 
- 
- 
160 
31.5 
33.0 
31.6 
33.2 
32.5 
3.3 
11.3 
2 
Gəncə-8 
100 
30.1 
29.0 
31.6 
30.9 
30.4 
1.2 
4.1 
160 
33.6 
34.0 
32.9 
33.7 
33.5 
4.3 
14.7 
3 
Gəncə-78 
100 
28.6 
27.9 
29.5 
28.7 
28.6 
-0.6 
2.05 
160 
31.8 
32.0 
31.6 
31.3 
31.6 
2.4 
8.3 
4 
Gəncə-110 
100 
30.3 
29.7 
31.4 
30.6 
30.5 
1.3 
4.4 
160 
34.7 
35.0 
34.2 
34.6 
34.6 
5.4 
18.4 
5 
AzNİXİ-
195 
100 
29.8 
30.1 
29.6 
29.7 
29.8 
0.6 
2.0 
160 
33.6 
34.0 
32.7 
33.6 
33.4 
4.2 
14.3 
 
Bitki sıxlığının lifin texnoloji göstəricilə-
rinə təsiri. Pambıq sortlarında lif altlığı da (pəm-
pə)  toxumun  qabığının  xarici  epidermis  hüceyrə-
sindən inkişaf edir, ona görə ki, o da bir hüceyrə-

---

   ADAU-
nun Elmi Əsə
rl
ə
ri. G
ə
nc
ə
, 2016, 
№
1
 
 
8 
 
lidir.  Lakin  o  uzununa  çox  az  inkişaf  etmiş  olur. 
Lifin  əsas  inkişaf  dövrü  çiçəkləmə  dövründən 
başlayır,  lakin  bəzi  pambıq  formalarının,  məsə-
lən, “Qossipium barbadenze” növü onlarla tozlan-
madan alınan hibridlərdə çiçəkləmə gününün əv-
vəlindən  başlayır.  Çiçəkləmənin  başlanğıcında 
yumurtalıqda  toxum  kisələri  mayalanana  qədər 
toxum  kisəsinin  xarici  divarları  qabağa  çıxmağa 
başlayır  və  nəticədə  digər  epidermis  hüceyrələ-
rindən irəli çıxan çıxıntılar əmələ gəlir.  
Sortlarda  lifin  inkişafının  ikinci  mərhələ-
sində əsasən daxili formalaşma, yəni lifin divarla-
rının içəri tərəfindən sellüloza təbəqəsinin artması 
gedir.  Bu  proses  suvarma  şəraitində  1-ci  mərhə-
lənin  sonunda  20-25  günlük  olduqda,  dəmyə  şə-
raitində isə təxminən 10 gündən sonra başlayır və 
lifin  qırılmasına,  yəni  qozanın  açılmasına  qədər 
davam edir. 
4  saylı  cədvəldən  göründüyü  kimi,  bütün 
hallarda lifin texnoloji göstəriciləri 100 min/ədəd 
bitki  sıxlığı  zəminində  xeyli  yüksək  olmuşdur. 
160  min/ədəd  bitki  sıxlığı  olan  variantlarda  nis-
bətən aşağı olmuşdur. 
Bitki  sıxlığının  pambıq  sortlarında  iqti-
sadi  səmərəliliyə  təsiri.  Elmi  tədqiqat  işlərinin 
əsas  nəticələri  məhsuldarlıq  və  iqtisadi  səmərəli-
liklə qiymətləndirilir.  
                                                                                                                                          Cədvəl 4 
Bitki sıxlığının pambıq sortlarında lifin texnoloji göstəricilərinə təsiri 
S
/s 
Variantlar 
L
if
  
çıx
ım
ı 
%
-l
ə 
L
if
in
 
m
öh
-
k
əm
liy
i 
qg
-l
ə 
Me
tr
ik
 
nömr
əsi
 
m
/tek
s 
Nis
b
i 
qır
ılm
a 
u
zu
n
luğu
 
km
 
Ştap
el 
uzu
nlu
ğu
 
mm
 
L
if
in
 
m
o
d
el 
u
zu
n
lu
ğu
 
mm
 
L
if
in
 s
o
rtu
 
L
if
in
 
yetiş
kə
n
lik
 
gös
tə
rici
si
 
Sortlar 
Bitki sıxlığı  
min/ədədlə 
1 
Gəncə-2 
100 
37.6 
5.2 
5720 
29.6 
32.4 
34/35 
1 
2.2 
160 
36 
5.0 
5725 
29.1 
31.6 
34/35 
0 
2.0 
2 
Gəncə-8 
100 
36.4 
5.0 
5770 
29.8 
32.6 
34/35 
1 
2.1 
160 
35.3 
4.7 
6020 
29.1 
31.4 
34/35 
0 
2.0 
3 
Gəncə-78 
100 
36.2 
5.4 
5620 
29.6 
31.9 
34/35 
0 
2.0 
160 
34.7 
4.8 
5898 
29.0 
30.8 
34/35 
0 
2.0 
4 
Gəncə-110 
100 
36.9 
4.9 
5890 
29.7 
31.8 
34/35 
1 
2.2 
160 
35.6 
4.6 
6127 
29.2 
30.6 
34/35 
0 
2.6 
5 
AzNİXİ-195 
100 
35.8 
5.0 
5879 
29.8 
31.7 
34/35 
1 
2.0 
160 
34.8 
4.7 
6025 
29.1 
30.9 
34/35 
0 
2.1 
Planlaşdırılmış  təsərrüfat  büdcəsi,  təxmini 
əldə olunacaq gəlir hər hansı bir təsərrüfat rəhbəri 
tərəfindən  müəyyən  olunmalıdır.  Fermer  çox 
vəsait  sərf  edib,  az  məhsul  götürsə,  təsərrüfatı 
idarə edə bilməz. Pambıq sortlarının bioloji və  
 
morfoloji  xüsusiyyətlərindən  asılı  olaraq  alınmış 
məhsuldarlıq  müxtəlif  olmuşdur.  Variantların 
hamısında aqrotexniki tədbirlər eyni vaxtda tətbiq 
olunsa da, nəticədə məhsuldarlıq fərqli olmuşdur.  
Variantlar  üzrə  iqtisadi  səmərəlilik  5-ci 
cədvəldə verilmişdir. 
 
                                                                                                                                         Cədvəl 5 
Bitki sıxlığının pambıq sortlarında iqtisadi səmərəliliyə təsiri                                                                                                                                         
S/s 
Variantlar 
Məhsuldarlıq 
(sen/ha) 
Ümumi 
gəlir 
(man) 
İstehsal 
xərcləri 
(man) 
Xalis 
gəlir 
(man) 
Rentabellik 
səviyyəsi 
(%-lə) 
Sortlar 
Bitki  sıxlığı 
(min ədədlə) 
1 
Gəncə-2 
100 
28.2 
1310 
530 
780 
147.1 
160 
31.5 
1460 
540 
920 
170.3 
2 
Gəncə-8 
100 
30.4 
1370 
540 
830 
153.7 
160 
33.5 
1510 
560 
950 
169.6 
3 
Gəncə-78 
100 
28.6 
1280 
520 
760 
146.1 
160 
31.6 
1420 
545 
875 
160.5 
4 
Gəncə-110 
100 
30.5 
1390 
540 
850 
157.4 
160 
34.6 
1560 
570 
990 
173.6 
5 
AzNİXİ-195 
100 
29.8 
1350 
535 
815 
152.3 
160 
33.4 
1500 
565 
935 
165.4 
 
Gəncə-2 sortunda 100 min/ədəd bitki sıxlı-
ğı zəminində 28.2 sen/ha məhsul əldə edilmişdir. 
Həmin  variantda  ümumi  gəlir  1310  manat, isteh-
sal  xərcləri  530  manat,  xalis  gəlir  780  manat  və 
rentabellik  səviyyəsi  147.1  %  olmuşdur.  160 
min/ədəd  bitki  sıxlığı  olan  variantda  isə  məhsul-

---